सौराष्ट्र: भारताचे अस्तंत देगेर आशिल्लें एक पुरेविल्लें द्वीपकल्प. हाचे दक्षिणेक आनी नैऋत्य दिकेक सिंधू दर्या, वायव्य दिकेक कच्छटें आखात आनी उदेंतेक खांबायताचें आखात आसून, उत्तरेक गुजरातची मुखेल भूंय आसा. ह्या द्वीपकल्पाची देग अर्द वाटकुळी आसून, ताचो कांय भाग फातरांचो आनी चडसो भाग चिखलान भरिल्लो आसा. देगेलागचो भूंयभाग पिकाळ आसून थंय दाट रानां आसात. उत्तरेकडलो भूंयभाग सुको आनी रेंवेचो आसा.
ह्या प्रदेशांत दोंगरांच्यो दोन रांको आसात. ते दोंगर चड ऊंंच नात. बरडाच्या दोंगराचें सगळ्यांत ऊंच तेमूक आभपुरा ह्या नांवान वळखतात. दक्षिणेंतले रांकेंत गिरनार हो प्रसिद्द दोंगर आसा. ताची ऊंचाय ३,६०० फूट आसून, भोंवतणी दाट झाडां आसात. सौराष्ट्राच्या मदल्या भागार पठार आसून, थंयच्या वाठारांतल्या चडशा न्हंयांचो उगम जाता. तातूंतल्यो भादर, शेत्रुंजी, मंच्छू, आजी, भोगावो, सुक, भादर, केरी, घेलो आनी कालुभार ह्यो मुखेल न्हंयो. तातूंतली भादर ही न्हंय सगळ्यांत व्हड.
खूब पुर्विल्लया काळांत हिमालयाच्या पायथ्यामेरेन महसागर पातळिल्लो अशें म्हणटात. ताच्या मदल्या भागार अखली दोंगर आसून, दक्षिणेक भारतीय महाद्वीप आसलो. त्या द्वीपाच्या अस्तंत देगेलागीं सौराष्ट्र, कच्छ जुंवे आसले. सद्याटो झालवाड हो भूंयभाग उदकासकयल आसलो. काळांतरान उत्तरेकडलो दर्या न्हयांच्या उदकावांगडा व्हांवत आयिल्ल्या गाळान भरलो आनी भूप्रदेश भूंयकांपान वयर आयलो. अशे तरेन गुुजरातची भूंय निर्माण जाली आनी सौराष्ट्र हे जुवें ताका जोडले. ह्या द्वीपकल्पाची सगळ्यांत चड लांबाय २१५ मैल आनी रुंदाय १६० मैल आसून, ताचें क्षेत्रफळ २३,५०० चौ. मैल आसा.
इतिहास: सौराष्ट्राविशीं वेगवेगळ्यो आख्यायिका प्रचलित आसात, तातूंतली एक अशी-
मनूचो नातू आनर्त हो सुराष्ट्राचेर राज्य करतालो. द्वारका ही ताची राजधानी आसली. उत्तर गुरात हो प्रदेश ताचे सत्तेखाला आसलो. आर्नताचो पूत रेवत आनी ताचो पूत रैवत. रैवतची धूव रेवती ही बलरामाची बायल आसली. बलरामान रैवताचो पराभत करून ताचें राज्य घेतलें अशी कथा पुराणांत आसा.
दुसरे एके कथेंत यादवांनी दानवाकडल्यान सुराष्ट्र जिकून घेतलें अशें सांगलां. भारतीय महायुध्दाउपरांत ३६ वर्सांनी यादवांमदीं झगडीं-झजां जावन यादवांचो नाश जालो. त्याउपरांत द्वारका नगरी दर्यांत बुडली.
ह्या सुराष्ट्राचेर मौर्य, यवन, शक, गुप्त, मैत्रक, सैंधव, चालुक्य, आभीर, चाप ह्या वंशांतल्या लोकांनी आपलो शेक गाजयलो.
मध्यकाळांत सौराष्ट्राचेर मराठ्यांची सत्ता ब्रिटिशांक मेळ्ळे. ब्रिटिश सत्तेखाला सगळ्या जहागिरीची संस्थानां जालीं. इ.स. १९४७ मेरेन सगळीं संस्थानां ब्रिटीश सरकाराचीं मांडलीक आसलीं. स्वातंत्र्या उपरांत तीं भारतीय संघराज्यांत विलीन जालीं. उपरांतच्या भाशावार प्रांत रचणुकेचे प्रक्रियेंत, सौराष्ट्राचो गुजरात राज्यांत आस्पाव जालो.
