Jump to content

Page:Konkani Vishwakosh - Volume 4 Released.pdf/955

From Wikisource
This page has not been proofread.

आनी डडासिया प्रांत रोमी साम्राज्याखाल आशिल्लो. आर्पाद हाच्या फुडारपणाखाल णवव्या शेंकड्याच्या शेवटाक मागियार टोळयेन डेन्यूब न्हंयेभोंवतणचो चडसो वाठार हातासलो. तातूंत, सद्द्या हंगेरी म्हूण सस्तित्वांत आशिल्ल्या देशाचो चडसो भाग आस्पाविल्लो. हांगा आपलो तळ उबारुन, ते युरोपांतल्या हेर प्रसिदद शारांचेर घुरी घालून तीं लुटटाले. पूण 955 त जर्मन रराजा ओट्टो पयलो हाणें मागियारांचो पराभव केलो.तेन्नाच्यान तांणी अस्तंत युरोपी राज्यांचेर घुरयो घालपाचें सोडून हंगेरींतच आपलो राबितो केलो.

970 त आर्पादूर गेझा हो मागियार टोळयेचो मुखेल जालो. ताणें मागियारांचे ल्हान ल्हान पंगड एकठांय हाडून मागियारांचें संयुक्त राश्ट्र करपाक सुरवात केल्ली. ताच्या मरणाउपरांत ताचे चलो स्टिफन हाणें तो वावर चालू दवरलो. स्टिफन हो रोमन कँथलीक आशिल्लो. ताणें पोप सिल्वेस्टर दुसरो हहाचेकडेन आपल्याक हंगेरीचो राजा करचो म्हूण मागणी केल्ली. पोपान ती मान्य करुन1OOO त ताका हंगेरीचो राजा केलो. स्टिफन हो हंगृरीचो पयलो राजा. राजा जाल्या उपरांत स्टिफनान हंगेरीचो रोमन कँथलीक धर्महो राजधर्म म्हूण जाहीर केलो. कँथलीक चर्चीन1083 त म्हळ्यार स्टिफनाच्या मरणाच्या 45 वर्सां उपरांत ताका संत म्हूण घोशीत केलो. उपरांत आर्पादच्या वंशजांनी 1302 मेरेन हंगेरीचेर शेक चलयलो. आर्पाद वंशजांनी आपल्या तिनशें वर्सांच्या काळांत हंगेरीची एक बळिश्ट किरिस्तांव राज्य म्हंण उबारणी केली.

301 त आर्पादच्या निमाण्या राजाक मरण आयल्या उपरांत फुडलीं 225चर्सां मेरेन हंगेरी हें एक स्वतंत्र राज्य म्हहूण नंदतलें. ह्या काळांतलो चालर्स राँबर्ट हो इटालींतलो आंज्यो वंशावळींतलो एक प्रसिदद राज्यकर्तो आशिल्लो. ताणें 1308 ते1342 मेरेन हंगेरिचेर राज्य केलें. आर्पाद वशावळिच्या निमाण्या राजा उपरांत हंगेरींत निर्माण जाल्ले तणवाचे परिस्थितीचेर आळो घालून चार्लसान थंय शांतता प्रस्थापीत केली. पंदराव्या शेंकड्याच्या मध्याक जाँन हंयादी हाणें हंगेरीचें मुखेलपण करुन आँट्टोमन तुर्कांच्यो घुरयो परतून लायिल्लयो.1458 त हंयावीचो पूत माथियास कोविनस हंगेरीचो राजा जालो. ताच्या वेळार हंगेरिची खूब भरभराट जाली तशेंच इटालियन प्रबोधनाचें मुखेल केंरद आशिल्लें. 1490 माधियासच्या मरणाउपरांत हंगेरींत परतून अस्थिरता आनी तणाव निर्माण जालो राजशाय दुबळी जावन वरिश्ट घराण्यांतल्या लोकांनी राज्यकारभाराचीं चडशीं सुत्रां आपल्या हहातांत घेतिल्लीं. ते जमिनदारांखतीर शेतवडींत राबताले. वरिश्ट लोकांचो शेक आयल्या उपरांत ते शेतकामत्यांक आनीक सतावपाक लागले. हाका लागून 1514 त शेतकाममत्यांक तांचेआड उठाव केलो. पण वरिश्ट लोकांनी तो मोडून उडोवन, उपरांत ते शेतकामत्यांक गुलामांभशेन वागोवपाक लागले.

सोळाव्या शेंकड्याचे सुरवेक हंगेरिची भौशिक स्थिती खूब इबडिल्ली. हे परिस्थितीचो फायदो घेवन1526 त तुर्कांनी हंगेरीचो पराभव केलो. तांणी मध्य हंगेरीचेर आपलो शेक बसयलो. तुर्कंउपरांत आँस्ट्रयेच्या हेबस्बर्गान सुरवेक हंगेरीचो अस्तंत आनी उतरेकडचो भाग आँस्ट्रियेक जोडलो. उपरांत तुर्कांक धांवडावन ताणें पुराय हंगेरीचेर आँस्ट्रियेचो शेक बसयलो. उपरांत हेबस्बर्ग घराण्यान हंगेरी लोकांक चड करुन प्रोटेस्टंट पंथीय लोकांक वायट वागणूक दिली. हे तांचे सतावणुकेक लागून हंगेरी लोकांनी 1703 त देशव्यापी उठाव केलो. त्या उठावांत, फ्रान्सिस राकोझील दुसरो हाणें फुडारपण केल्लें. हँबस्बर्ग घराण्यान 1711 त हो उठाव मोडून उडयलो. पूण उपपरांत तांणी साबार येवजणो आंखून भौशिक, अर्थीक आनी राजकीय मळांचेर कांय प्रमाणांत सुदारणा घडोवन हाडल्यो.

एकुणिसाव्या शेंकड्याचे सुरवातेक काउंट स्टिफन शेचनी हाच्या फुडारपणाखाला हंगेरी संस्क्तायेचो पुनर्जल्म आनी राशट्रभिमान वाडोवपाखातीर चळवळ सुरु जाली. लुइस कोसुत हो 1840 तलो प्रसीदद समाज सुदारक. सुदारणा चळवळीवांगडा ल्हव ल्हव स्वातंत्र्य चळवळय सुरु जाली. 1848 जाल्ले फ्रेंच क्रांतिचो प्रभाव हंगेरी समाजाचेरय पडलो. आँस्ट्रियेन हंगेरीच्या राजकाणांत खुब बदल घडोवन हाडले. पूण हंगेरी लोकांक आपल्याच शेकातळा दवरले. आँस्ट्रययेन हंगेरीक पुराय स्वातंत्र्य जाहीर केलें. पूण आँस्ट्रियेन राशियेच्या पालवान हंगेरी सैन्याचेर हार घालून तांकां परतून आपल्या शेकातळा दवरले. पूण त फ्रांस आनी इटली देशांनी मेळून, जाल्यार त परसिया आनी इटालीन

मेळून आँस्ट्रियेचो पराभव केलो. हे परिस्थितीचो फायदो घेवन हंगेरीन फ्रांसिस डिक हाच्या फडारपणखाल आँस्ट्रियेच्या सम्राटाकडेन आँस्ट्रिये इतलेच हंगेरीकय ह्क्क आसचे म्हूण मागणी केली. उपरांत ताच्यांतकबलात जावन एकेच राजेशायेखाला दोन देश एकठाय आयले. पूण दोनय देशाखातीर वेगवेगळीं संविधानां आशिल्लीं आँस्ट्रिया- हंगेरी रचणुके उपरांत दोनय देशांची खूब उदरगत जली. हंगेरच्या अर्थीक, संस्कतीक आनी शिक्षणीक मळार खूब विकास जालो.

कुणिसवव्या शेंकड्याचे निमाणेकडेनआनी विसाव्या शेंकड्याचे सुरवेक वसणूक आनी वेपार सर्त हांच्यावयल्यान युरोपी देशांभितरली दुस्मानकाय वाडत गेल्ली. आँस्ट्रिया- हंगेरीचोय हे सर्तींत आस्पाव आशिल्लो. त 1914 बोस्नियेच्या विद्दाथर्यान आँस्ट्रिया- हंगेरिचोय वारसाची हत्या केली. तेन्ना, आँस्ट्रिया- हंगेरीन आपलो शेजारी देश सर्बीयेक दोशी थारावन ताचे आड झूज उबारलें. उपरांत दोनय देशांची इश्ट राशट्रांनी एकामेकांआड झूजां उबारलीं. अशे रितीन पयलें महाझूज सुरु जालें (1914-1918). ह्या झुजांत जर्मनी,