जालें. नव्या लेखकांभितर संतसिंह, हरचरणसिंग, कर्तारसिंग दुग्गल, बलवंत गार्गी, गुरूबक्षसिंग, शीला भाटिया, गुरूदियाल सिंग, रोशनलाल, अमरीक सिंग हे नाटककार उल्लेखनीय आसात.
ओडिया रंगभूमिः पोरनो ओडिटया नाटयप्रकार म्हळ्यार ‘रामलिला’. मुसलमानी अमदानींत रूढ जाल्ल्या ह्या नाटयप्रकाराक ‘मजलीस’ अशें म्हण्टाले. बंगालींतल्या जात्रा आनी पाला हांचोय प्रभाव हे रंगभूमिचेर आशिल्लो.
एकुणिसाव्या शेंकडयाच्या उत्तरार्धांत बालेश्र्वरहांगा एक बंगाली नाटक कंपनी आयली आनी तिणें बंगाली नाटक सादर केलें. तें नाटक पळोवन कांय तरनाटया ओडिया कलाकरांनी ते पद्दतीचें नाटक १८७८ वर्सा करून दाखयलें, आनी खऱ्या अर्थान ओडिया रंगभूमिची सुरवात जाली. रामशंकर राय हाणें बरयल्लीं ओडिया नाटकां हौशी कलाकार करुंक लागले. १८८५ वर्सा कोठपदा नांवाच्या खेडयांत नाटकाखातीर खाशेली रंगमाची महंत दैत्यारि रघुनाथ हाणें तयार केली. ते माचयेर सुमार तीस-चाळीस नाटकां जालीं. उपरांत १८८७ वर्सा कटक हांगा मधुसुदन दास हाच्या यत्नान एक कायम स्वरूपाचें रंगमंदिर तयार जालें. त्याच अदमासाक जगन्नाथ थिएटर क्लब, व्हिक्टोरिया अॅमॅच्युअर्स थिएटर, वासंती नाटयशाला, कृष्णचंद्रपालित उषा थिएटर ह्यो नाटयसंस्था स्थापन जाल्यो. वनमालिपती आनी अश्र्विनीकुमार घोष हांणी आर्ट थिएटर ही ओडियांतली पयली वेवसायिक नाटक मंडळी स्थापना केली. हाचेभायर मोहन गोसाई हांचे नाटक कंपनीन खूब नामना मेळयली. अन्नपूर्णा थिएटर संस्थेन बरीचशीं पौराणिक-समाजीक नाटकां रंगभूमिचेर हाडलीं. कविभूषण घनःश्याम मिश्र, गोदावरीश मिश्र, अश्र्विनीकुमार ह्या नाटककारांनी ओडिया रंगभूमिक वैभव मेळोवन दिलें. आधुनिक रंगभूमिवयले वास्तव देखावे दाखोवपाचें श्रेय कालीबाबूक मेळटा. ताच्यावांगडा मनमोहन दास, रामचंद्र दास ह्या नाटककारांनी नवे विशय हाताळे आनी रंगभूमिक समृध्द केली.
कोंकणी रंगभूमिः (पळेयात परिशिश्ट).
रंगारीः एक जात. हांकां छीप, भावसार, निराली आनी नीलगर अशींय नांवां आसात. हे लोक सुताचे कपडे रंगयतात आनी तांचेर छापणावळ करतात. हांचेमदीं हिंदू आनी मुसलमान धर्माचे लोक आसात. उ.भारतांत तांकां छीप आनी दक्षिण भारतांत रंगारी हीं नांवां आसात. छीप आनी रंगारी हांचेमदीं रोटी-बेटीचो वेव्हार जायना. कपडो रंगोवपाखातीर जे नीळ वापरतात, ते नीलगर आनी निराली जातात. उत्तर भारतांत रंगाऱ्याक भावसार अशेंय म्हण्टात. रंगारी लोक स्वताक विणकारांपरस वयल्या दरज्याचे मानतात. लग्नाखातीर उबारिल्ल्या खांब्याक सात प्रदक्षणा घालप हो तांच्या लग्नांतलो मुखेल विधी आसता. हांकां घटस्फोट आनी परत लग्न जावप मान्य आसा.
हे लोक मेल्ल्या मनशाक दक्षिणेवटेन पांय करून सरणाचेर दवरून लासतात. रंगाऱ्यामदले निराली हे लोक महाराष्ट्रांतल्या पुणें वाठारात आसात. अहमदनगर वाळारातय हे लोक मेळटात. हांची पोटजात आसपी चिलिवंत हे लिंगायत आसून हेर मराठे आसात. हांचेयमदीं रोटी-बेटी वेव्हार जायनात.
खंडोबा आनी भवानी हीं निराल्यांचीं कुळदैवतां. तांचें देवसपण देशस्थ ब्राह्मण करतात. हे सुयेर धा दीस पाळटात. इकराव्या दिसा भुरग्याक नांव दवरतात. मेल्ल्या मनशाच्या मडयार धवें लुगट घालतात. मेल्ले सवायशीण बायलेक हळदुवे न्हेसण न्हेसयतात. तिचेर हळद शिंवरून फुलां घालतात. मडयाक लासप आनी पुरप अशो दोनूय रिती आसात.
दक्षिणेक तेलुगू जिल्ह्यांत रावपी रंगारी मराठी भास उलयतात. ह्या वयल्यान ते मूळचे मराठी जातीचे आसात हें कळटा. तांकां राव अशी पदवी आसा. ते अंबाभवानीक मानतात. उत्तर अर्काटामदले रंगारी स्वाताक क्षत्रीय म्हणटात. आपल्या क्षत्रीयत्वासंबंदीं ते परंपरेन आयिल्ली कथा सांगतात.
हे लोक दसरो आनी मदनदहन हे दोने सण पाळटात. दसऱ्या दिसा तुळजाभवानीची पुजा करतात आनी शिगम्याक लांकडाची होळी पेटोवन तिचे भोंवतणीं उबे रावून ‘लब लब’ अशें म्हणून आड्डतात आनी मदनाचें दहन जाल्लेखातीर दुख्ख करतात.
हांचेमदीं भुरगें नाशिल्ल्या विधवांक परत लग्न जावपाची मेकळीक आसा. पूण अशा बायलांक धर्मीक गजालींनी वांटो घेवपाक मेळना. हे लोक मांस खातात आनी सोरो पियेतात.
रंभाः एक अप्सरा. ही समुद्रमंथनांतल्यान वयर आयली अशी आख्यायिका आसा. तिका कश्यप आनी प्राधा हांची धूव अशें म्हळां. ती सुमाराभायर सोबीत आशिल्ली. ताका लागून इंद्रान विश्र्वामित्राचो तपोभंग करपाखातीर तिका धाडिल्ली. तिका लागून विश्मामित्राचो मातूय भंग जालोना, मात ताणें तिका ‘शिळा जावन पडटली’ असो श्राप दिलो. उपरांत तिका ‘एक ब्राह्मण तिचो उध्दार करतलो असो उःश्शाप मेळिल्ल्याच्यो कथा वाल्मिकी रामायणांत आसात.
रावण कैलासाक वता आसतना रंभा ताचे नदरेक पडली. तेन्ना ताणें तिका उबारून व्हेली. तेन्ना ती ताका म्हण्टा, ‘हांव तुजो भाव कुबेर हाची सून आनी नलकुबराची बायल’.
रंभेचो उल्लेख दुसरी एक लावण्यवती उर्वशी हिचेवांगडा करप जाता. ती नाचांत कुशळ आशिल्ली.
स्कंद पुराणांत रंभेविशी एक कथा आसा ती अशीः श्र्वेत नांवाच्या मुनीचें आनी एका राकेसाचें झूज जालें. तातूंत श्र्वेतमुनीन वाटवस्त्राचो प्रयोग केलो. ताका लागून राकेसी आनी शीळारूप रंभा
