जाणकार हाचीं दोनूच नखेत्रां मानतात. देखीक- ऋग्वेद आनी हेर संहिता हातूंत ‘अश्वयुजौ’ असो द्विवचनी उल्लेख आयला. महाभारतांत मात अश्विनी असोच उल्लेख आसा. 13 एप्रिलाक सुमार ह्या नखेत्राचो सुर्यप्रवेश जाता.
ह्या नखेत्राचें ध्यान अशें सांगलाः
तत्रादावश्विना ज्ञेया पद्मपत्रनिभा शुभा।
अश्वक्त्राम्बुजारुढा द्विभूजा च सिताम्बरा।
दक्षे दिव्यौषधीपात्रं बिभ्रती पुस्तकं करे।।
अर्थः कमलपात्रा सारक्या कांतीची, कमळाचेर बशिल्ली, शुभ, घोड्याचें तोंड आशिल्ली, धवें लुगट न्हेशिल्ली, दोन भूजां आशिल्ली, उजव्या हातांत दिव्य वखदांचें पात्र आनी दाव्या हातांत पुस्तक अशी अश्विनीची मूर्त करची.
अष्टभोगः अष्टभोग म्हळ्यार आठ भोग. सोमेश्वराच्या ‘मानसोल्लास’ ह्या ग्रंथांत आठ भोगांची वर्णनां आयल्यांत. हे आठ भोग फुडल्या प्रमाण आसात.
1. वास वा सुगंधभोग. 2. बायल वा स्त्री भोग 3. भेस वा वस्त्रभोग 4. संगीत भोग 5. सुपारी वा तांबूलभोग 6. हातरुण वा शव्या भोग 7. जेवण वा भोजन भोग 8. फुल वा पुष्प भोग.
1. सुगंधभोग (वास)- घामाचो वास वचपाखातीर वेगवेगळीं उटीं वा उटणीं लावप.
2. स्त्रीभोग (बायल)- ह्या भोगांत राजान खंयचे बायलेकडेन लग्न जावंचे, तिच्या आंगांत कसले गूण आसचे हें वर्णिला.
3. वस्त्रभोग (भेस)- हातूंत राजान खंयच्या ऋतुत कसलो भेस करचो. ऋतुमानाप्रमाण तांचे रंग कशे आसचे. कपडो जाड पातळ कितलो आसचो हांचें वर्णन केलां.
4. संगीत भोग- मानसोल्लासांत संगीत भोग कसो घेवचो हे खूब सुंदर रितीन सांगलां.
5. तांबूलभोग(सुपारी)- हातूंत सुपाऱ्यो खंयच्यान हाडच्यो, कश्यो सुकोवच्यो, कश्यो कातरच्यो, तें सांगलां. खास राजतांबूल (राजसुपारी) पिकिल्ल्या 52 पानांची आसची. तातूंत मोतयांचो चुनो लावचो आनी त्या चुन्यांत कापूर, कस्तुरी आनी हेर सुगंधी (सुवासीक) द्रव्यां घालचीं अशें म्हळां.
शय्याभोग- हातूंत सात तरेचीं हांथरुणां आनी आठ तरेचे पलंग हांचे प्रकार सांगल्यात. तोयशय्या म्हळ्यार भितर उदक भरिल्ली चामड्याची गादी, हंसजा म्हळ्यार हांयसाच्या पिसाची गादी त्या भायर पुष्पशय्या (फुलांची गादी), कमलतंतूची शय्या (कमळाच्या सुताची गादी), साद्या कापडाची शय्या अश्यो वेगवेगळ्यो शय्या आनी तांचे भोग ह्या प्रकरणांत वर्णिल्ल्यात.
अन्नभोग- हातूंत ऋतुमानाप्रमाण, शिवराक जेवण, मांसा जेवण, आनी पंचपक्वान्नां कश्यीं तयार करचीं तें सांगलां. मानसोल्लासांतलें अन्नभोग प्रकरण भारतीय जेवणावळ शास्त्रांतलें म्हत्वाचें पान जावन आसा.
पुष्पभोग(फुल)- हातूंत राजान कसल्या फुलांच्यो माळो घालच्यो हाचो उल्लेख आसून चंपक, मल्लिका, उत्पल, पाटल आनी हेर फुलांचीं नांवां तातूंत दिल्यात.
अष्टविनायकः महाराष्ट्रांतल्या आठ मुखेल गणपतींच्या देवळांक एकटीतपणान ‘अष्टविनायक’ अशें म्हणटात. ह्या दैवतांची महाराष्ट्रांत तशेंच हेर कडेन बरीच नामना आसा. तांकां जागृत देवस्थानां अशें मानतात. हीं आठूय देवळां विंगड विंगड जाग्यांनी आसून, ह्या आठूय तीर्थांची मुद्गल पुराणांत वर्णनां मेळटात.
अष्टविनायकाचीं आठ तिर्थां फुडल्या प्रमाण आसात.
अष्टविनायकाच्या दर जाग्यांचो नियाळ फुडल्या प्रमाण आसाः
अष्टविनायकाच्या आठ देवळांचें फुडल्या संस्कृत श्लोकांत खाशेलें म्हत्व दिलां.
स्वस्तिश्री गणनायको गजमुखो मोरेश्वर सिध्दिदः।
बल्लाळस्तु विनायकस्त्वथ मढे चिंतामणिस्थेवरे।
लेण्याद्रो गिरिजात्मज सुवरदो विघ्नेश्वरश्चोझरे।
ग्रामे रांजणसंस्थितो गणपतिः कुर्यात् सदा मङ्मंगलम।।
1. मोरेश्वरः मोरगांव- जि. पुणे. गणपती संप्रदायाचे हें एक आद्यपीठ जावन आसा. ह्या थळांचें मुळ नांव ‘भूस्वानंदभुवन’ अशें आसलें. हांगा भुंयेच्या भितल्ल्या भागाक जें क्षेत्र वशिल्लें ते भूंयेचो आवांठ मोराभशेन आसलो, अशें ब्रह्मपुराण अध्यायांत (3/37-38) म्हळां. ब्रह्मा, विष्णु, शिव, शक्ती आनी सूर्य ह्या पांच देवतांनी ह्या जाग्यार तप केलें. तेन्ना आदिशक्तीरुपान श्रीगणेशान तांकां दर्शन दिलें. पांच देवतांच्या इत्सेक मान दिवन श्री गणेशान थंय रावपाचें थारायलें. भाद्रपद शु. चवथीक श्री गणेशाची पुराय विधीन पूजा करून, पंचदेवतांनी ताची प्रतिश्ठापना केली. ह्या वाठारांत जे श्रध्देन, उजू चलणूकेन जियेतले तांकां कसलींच संकश्टां, बंधना आड येवचीं नात असो आशीर्वाद श्री गणेशान दिल्लो. पयलीं सावन हांगा मोरांची वसती आशिल्ल्यान हांगा मयूरग्राम वा मोरगांव अशें म्हणपाक लागले. हें ‘जागृत देवस्थान’ जावन आसा.
श्री गणेशाचो व्हड भक्त चिंचवडकार श्री मोरया गोसावी आनी श्री गणेशयोगींद्र ह्या सत्पुरुशाच्या कार्यांक लागून ह्या क्षेत्रांक आगळें वेगळें म्हत्व मेळ्ळां. ह्या जाग्यार जायत्या गाणपत्यांनी उपासना केल्ल्याचो इतिहास मेळटा.
कमंडलू वा काऱ्हा न्हंयचे देगेर वशिल्ल्या ल्हानशा मोरगांवाक मयुरेश्वर गणपतीक लागून व्हड म्हत्व मेळ्ळां. गांवांत भितर गल्ली गल्लींतल्यान बाजारांत पावतकच एके उंचायेर, व्हड अशें देवूळ दिश्टी पडटा. पयलीं काळार दुस्मानाच्या घुरयांपसून राखण करपा खातीर जावंये देवळां भोंवतणी जमनी सावन 50 फूट उंचायेची वणत बांदल्या. चारय कोनशांनी मिनारांभशेन चार खांबे उबे केल्ले आसात. देवळाचो ऊंच घूड नदरेंत भरता.
देवळांच्या आंगणांत सपणां चडचेपयलीं नगारखानो मेळटा. नगारखान्याच्या सकल गणपतीकडेन तोंड करून फुडल्या पांयांत दोन लाडू घेवन उबो राविल्लो एक फातराचो हुंदीर दिश्टी पडटा. ताच्या पंदरा-एक फूट उंचायेचेर फातराचो चौथरो, आनी ताचेर एक व्हडलो नंदी श्री गणेशाकडेन तोंड कून आशिल्लो दिश्टी पडटा. नंदीच्या चौथऱ्याच्या 10-20 फूटांचेर मुखेल देवूळ आनी ताचो प्राकार हो दुसऱ्या एका चौथऱ्यावयर सभा-मंडप आनी ताका लागून उदेंते कडेन देवाचें शेजेघर आसा. सभामंडपा मुखार दुसरो मंडप आसा. त्या मंडपाचे उदेंतेक नग्नभैरवाचें देवूळ आसा. अस्तंतेक तरटीचें एक पोरनें झाड आसा ताका ‘कल्पवृक्ष’ अशें म्हणटात. ह्याच कल्पवृक्षा पोंदा बसून मोरया गोसाव्यान तपश्चर्या केल्ली आनी इश्ट पळांची प्राप्ती करून घेतिल्ली. हांगा येवपी कांय साधक हेच तरेन कल्पवृक्षापोंदा व्रतअनुश्ठान करून इत्सित फळ मेळयतात. दुरगाच्या भितल्ल्या कोनशांनी मुद्गल पुराणांत वर्णिल्यो
