भर दिताले.
संवसारांत घडपी सैमीक गजालींफाटलें खरें शास्त्रीय कारण न समजल्ल्यान तांकां ‘दैवीक’ हें विशेशण लावपाक लागले. हीच नीत आपणावन जोगलावप, गडगड मारप, दुकळ, तुफान, वारें-वादळ, पावस, भूंयकाप, हेर सैमीक गजाली, भिरांकूळ शक्तीच्यो आनी कल्पनेभायल्यो म्हूण झुजांत उपेगी पडटल्यो अशें दिशिल्ल्यान ताका मंत्रसिध्द दिव्यास्त्रां म्हणपाक लागले. ताका लागून पूर्विल्ल्या काळांत ह्यो सैमीक गजाली ‘दिव्यास्त्र’ हें नांव मेळोवन अज्रंवर जाल्यो.
अस्नोडकार, कृष्णाजी नारायणः (जल्मः 1873, अस्नोडें; मरणः ?)
गोंयचो मराठी कादंबरीकार. तांच्या शिक्षणाविशीं पुराय खबर मेळना. पूण ताका मराठी, इंग्लीश, बंगाली, आनी गुजराती भाशेचें ज्ञान आशिल्लें. ताणें १८९१ वर्सा सावन बरोवपाक सुरवात केली. ह्या वर्सा ताची ‘नीतिसौंदर्य’ नांवाची पयली पुस्तिका उजवाडाक आयली. १९०२ वर्सा ताणें देवी प्रसन्न रॉय चौधरी हाचे मूळ बंगाली कादंबरीचो अणकार करून १७० पानांची ‘संन्याशी’ ही कादंबरी बरयली. उपरांतच्या काळांत ताच्या बरपाविशीं खबर मेळना. पूण फुडें १९२१ ते १९३३ वर्साच्या काळांत ताणें सुमार चाळीस पुस्तकां बरयल्यांत. ताणें भक्ती आनी नीत हांचेर पुस्तकां बरयलीं. तेभायर बायलांचीं कांय चरित्रांय बरयलीं. तातूंत अहिल्याबाई आनी मीराबाई ह्या चरित्रांचो आस्पाव जाता. हांचे भायर ताणें पांच संगीत नाटकां बरयल्यांत. तातूंतल्या ‘अग्रहार’ आनी ‘हाच परिणाम’ हांचो प्रयोग जाला.
ताका खरें म्हत्व मेळ्ळें तें कादंबरीच्या मळार तेन्नाच्या काळांत ‘चार आणे माला’, ‘तीन आणे माला’ आनी ‘एक आणा माला’ अश्यो कादंबऱ्यो म्हयन्या म्हयन्याक उजवाडाक येताल्यो. तातूंतली ‘तीन आणे माला’ ही कादंबरी नरहर रामचंद्र जोशी नांवाचो मनीस चलयतालो. रहस्य, शृंगार आनी म्होंवाळ कथानक आशिल्लीं सुमार ७५ ते ८० पानांची पुस्तकां हे माळेंतल्यान उजवाडाक येतालीं.
तो ‘तीन आणे माला’ ह्या कादंबरींचो एक मुखेल बरोवपी आशिल्लो. हे माळेवरवीं ताच्यो सुमार २५ कादंबऱ्यो उजवाडाक आयल्यात. सामान्य वाचकाक आवडपी सामान्य कथा तो बरयतालो, तशेंच बऱ्या पांवड्याच्यो आनी खळबळजनक शृंगारकथाय ताणें बरयल्यात. महात्मा गांधी, नरसी मेहता ह्या गुजराती भाशेंतल्या चरित्रांचें ताणें अणकार केल्यात. स्वामी विवेकानंदाच्या Devotion ग्रंथावेल्यान ‘भक्ती’ आनी मेरी कॉरेलीच्या लेखांवेल्यान ‘नीतिसौंदर्य’ ही पुस्तिका बरयल्या.
अस्पृश्यतायः समाजांतल्यो ऊंच पांवड्याच्यो जाती, ज्या साबार जातींच्या लोकांक उणाक लेखून आफडीनात वा आफडूंक जायनात अशें मानतात, त्या चाली-रितींक सादारणपणान ‘अस्पृश्यताय’ अशें म्हणटात.
भारतांत अस्पृश्यतायेची परंपरा हजारांनी वर्सां आदीं सावन चलत आयल्या. वेदकाळांत हिंदू समाज ब्राह्मण, क्षत्रिय, वैश्य आनी शुद्र ह्या चार वर्णां भितर वांटिल्लो. ह्या चार वर्णांत जायत्यो जाती आनी पोटजाती आसपावल्यात. हे चौकटी भायर ज्यो जाती जमाती आसल्यो त्यो समाजांत सामक्यो उणाक आनी बुरशो अशें लेखताले. ह्यो जाती-जमाती म्हेळें काम, रगत आनी मरणा कडेन संबंदीत वावर करताल्यो. तांकां ‘अस्पृश्य’ मानून पांचवे वा पंचम् जातींत उडयिल्ले. जल्माकसावन मरसर ते अस्पृश्यतायेंत आसताले.
शूद्र वर्णांतल्या सकयल्या पांवड्याच्या जातींतल्यान आनी द्रविडी तशेंच आदिवासी जातीं-जमातींच्या भरसणींतल्यान ज्यो संकीर्ण जाती उपजल्यो, तांकांय ‘अस्पृश्य’ म्हणूंक लागले अशें म्हणटात. तांकां पांचव्या पांवड्यार दवरल्यो. तांचो वावर-धंदो, रीत-रिवाज, मूळ-कूळ घाणयारें मानून तांकां गांव आनी समाजा भायऱ्यो केल्यो.
सनातनी पंडितांच्या मतान अस्पृश्यतायेची चाल हिंदू धर्मशास्त्रांत फर्मायल्ली आसा. पूण पोरन्या वैदीक साहित्यांत अस्पृश्यतायेचे उल्लेख आयिल्ले दिसनात. श्रुती-स्मृतिंत ‘अंत’ वा ‘अंत्य’ जातीचो उल्लेख मेळटा. उपरांतच्या स्मृतिंत, धर्मपंडितांनीं हीं कायद्याचे नेमावळींत मांडिल्लीं दिसतात. सुर्वेक अस्पृश्य थारायिल्ल्यो जमाती पांच-धा परस चड नासूंये अशें दिसता. धाव्या शतमानामेरेन हो आंकडो पांचशेमेरेन पावलो.
हिंदू, बौध्द आनी जैन राजांच्या काळांत इ.स. १००० मेरेन अस्पृश्यताय निखळावपाक कोणेच कसलोच यत्न करूंक ना. फुडें मुस्लीम राजांचो शेक जायत्या राज्यांत चलूंक लागलो तेन्ना मुस्लीम राजांनी अस्पृश्यांक इस्लाम धर्माची दीक्षा दिली. हाका लागून तांच्या समाजीक पांवड्या भितर कसलोच फरक पडूंक ना. पूण हे घडणुकेक लागून सवर्ण म्हळ्यार उंचेल्या पांवड्याचे हिंदू तांकां आफडूंक लागले.
ब्रिटिश काळांत सगळ्या लोकांक कायद्या मुखार समान मानताले. तरीय तांणी जाती-वेवस्थेच्या कायद्यांचे परंपरेंत बदल करपाचे यत्न करूंक नात. ह्या अन्यायाआड जायत्यो कागाळी न्याय मंदिरांत पावल्यो. पूण ताका तांणी चड म्हत्व दिलें ना. हाका लागून अस्पृश्यताय ना जावंक ना.
विसाव्या शतमानांत अस्पृश्यतायेआड झूंज दिवप्यांमदीं महात्मा गांधी आनी भीमराव ऊर्फ बाबासाहेब आंबेडकर हांचो वावर म्हत्वाचो ह्या दोनूय फुडाऱ्याची मोख मात वेगळी आसली. महात्मा गांधीन ब्रिटिशांक भारतांतल्यान धांवडावपाचे आपणाले चळवळीक अस्पृश्यताय पुसून उडोवपाची चळवळ जोडिल्ली. सगळ्या अस्पृश्य मानिल्ल्या जातींक शुद्र वर्णांत आस्पावन घेवपाच्यो आनी तांकां सवर्णां भितर मानाची सुवात दिवची ही येवजण गांधीच्या विचारा फाटल्यान आसली. आंबेडकर, अस्पृश्य मानिल्ल्या जातींनी शिकप घेवचें, राजकी सत्ता जोडची, आर्विल्ल्या समाजांतल्या जिवीतांत उंचेली सुवात हातासची ह्या मताचो आसलो. हिंदू जाती वेवस्थेचे तो खर दुस्मान आसलो. हे वेवस्थेक उबगून ताणें आनी ताच्या सांगात्यांनी बौध्द धर्म आपणायलो.
१९०९ च्या सुमाराक बडोद्याच्या महाराजान अस्पृश्यतायेविशीं हुस्को परगटायिल्लो. ह्या काळांत जायत्या समाज सुदारकांनी आनी राजकारणी लोकांनी अस्पृश्यतायेआड आपलें मत परगटायिल्लें. भारतीय राष्ट्र बांदावळ घडोवपी सभेन १९४७ वर्सा अस्पृश्यतायेची चाल कायद्यान रद्द केली. अनुसुचित जाती-जमाती आड भेदभाव वा अस्पृश्यताय पाळल्यार, तो गुन्यांव मानून ख्यास्तीची तजवीज केली. हो कायदो फाव तें बळ दिवन चालीक लावपाक अजूनय शासन यत्न करता.
पद्दत, व्याप्ती, शास्त्रः अस्पृश्य मनशाक हेर वर्णांतल्या मनशानी आफुडल्यार वा तांच्या हातांतले वा तांणी हात लायिल्ल्या आयदनांतलें उदक पियेल्यार, जेवण घेतल्यार वा तांचे सांवळेत लेगीत पडल्यार, कलंक, म्हेळसाण ना जावंची म्हूण धर्मशास्त्रांत बरयिल्ले विधी करताले.
प्रकारः आदिवासी जमातींत पयलीं अस्पृश्यतायेची चाल नासली. जाणकारांच्या मताप्रमाण त्या जमातींनी जेन्ना हिंदू धर्म आपणायलो तेन्ना जाती-वेवस्थेची मांडावळ थंय रिगली. उपरांत ह्यो जाती, हेर जातीं वांगडा अंतर राखपाक लागल्यो. तेच वांगडा कांय वावर धंदो उणाक मानिल्ल्यान थंय अस्पृश्यताय चालीक लागली.
आदल्या काळार भारतीय समाजांतले ब्राह्मण आनी क्षत्रिय ह्या वर्णांतले लोक स्वताक ऊंच समजताले. सगली अध्यात्मीक आनी राज्य चलोवपाची सत्ता आपणाल्या हातांत दवरप आपणाचें व्हडपण मानताले. ते ‘वैश्य’ जातींतल्या लोकांक उणाक लेखताले. ब्राह्मण, क्षत्रिय आनी वैश्य आपणांक ‘व्दिज’ वा दोनफावट जल्मल्ले अशें धरताले आनी चैथ्या वर्णाच्या शूद्राक हेरांचो सगळो वावर करपाक लायताले. त्या वावराक लागून तांकां उणाक लेखून अस्पृश्यताय चलयताले.
भारतांत घरच्या वेव्हारांत मर्यादीतपणान अस्पृश्यताय पाळटात. बाळंतिणीक थोडे दीस आफुडनासतना दवरतात. आंगार जाल्ले बायलेक
