सोळाव्या शेंकड्यांत झुजांक लागून ह्या शारांत अस्थिरताय आशिल्ली. निमाणें, अकबरान हें शार जिखलें आनी हांगाची परिस्थिती सुदारली. ह्या काळांत वेपार धंद्याक बरोच नेट आयलो. भांगर, चांदी, जरी- रेशमी, सुतीकामाचें कसब, कोरीवकाम, धातुचीं कामां हाका लागून अहमदाबाद शाराक खूब म्हत्व आयलें. पूण औरंगजेबाच्या काळांत हांगाची स्थिती खालावली. १८१७ वर्सा मेरेन हांगा मराठ्यांची राजवट चलताली. फुडें ब्रिटीश राजवटींत हांगाची स्थिती सुदारत गेली. उद्येगधंद्यांत ल्हव ल्हव करून जम बसूंक लागलो. कांय वर्सांनी कापडाच्यो गिरण्यो सुरू जाल्यो, आनी वेपार धंद्यांत मुंबयचे फाटोफाट अहमदाबाद शाराचो क्रमांक लागलो.
विसाव्या शेंकड्याच्या दुसऱ्या दशकांत हांगाच्या उपनगरांत महात्मा गांधीच्या साबरमती आश्रमाची थापणूक जाली. हे घडणुकेन अहमदाबाद शाराक देशाच्या राजकीय आनी समाजीक नदरेन म्हत्व आयलें. देश स्वतंत्र जातकच भाशावार राज्यां जाली आनी अहमदाबाद शार गुजरातची पयलीं राजधानी जाली.
रचणूक, मांडावळ, वेव्हार आदीं गजालींवेल्यान अहमदाबाद ह्या शाराचे दोन विभाग करूं येता. आदलें आनी नवें अहमदाबाद. आदलें अहमदाबाद, साबरमती न्हंयेच्या उदेंत तिराचेर आसा. समुद्रसपाटी पसून फकत ५५ मी. उंचायेचेर आशिल्ल्यान केन्ना केन्नाय ह्या शाराक हुंवाराची बादा जाता. आदल्या अहमदाबाद नगराक ४.५ ते ६ मी. उंचायेचो तट आसा आनी तातूंत भितर आशिल्ली वस्ती आदल्या शाराची कल्पना दिता. नव्या शाराचो विस्तार सगळे कडेन पातळ्ळा आनी तातूंत उद्देगीक परिसराशिवाय एलिस ब्रिज, शाहीबाग अशीं आधुनिक उपनगरांय आसात.
अहमदाबाद शारांत कापडाच्यो गिरण्यो, सुती रेशमी, कृत्रीम धागे, लोखण, वखदां आनी हेर उत्पादनाचे कारखाने आसात. १९३० वर्सा सावन हें शार शिक्षणाच्या मळार फुडारलां. गुजराताच्या भाशा, संस्कृती आनी उच्च शिक्षणाचें हें केंद्र आसा. कपड्यावेलें विणकाम, भरतकाम, रंगकाम, लांकडावेलें कोरीव हे पोरने कले वांगडाच आधुनीक कलेच्या विकासाच्यो हांगा जायत्यो येवजणो चलतात.
ह्या शारांत पंदराव्या शेंकड्यांतली जुम्मा मशीद, सोळाव्या शेंकड्यांतली राणी सिप्रिची मशीद, शाहीबाग, नारायण मंदिर आदीं जायतीं पळोवपा सारकीं थळां आसात. ते भायर हांगां १२५ वयर जैन मंदिरां आसात. हांगा आशिल्लो महात्मा गांधीचो साबरमती आश्रम तर आंतरराष्ट्रीय स्मारक जालां.
अहमदाबादच्यान सुमार २५ किमी. अंतराचेर सद्याची गुजरातची राजधानी गांधीनगर आसा. रेल्वेमार्ग, रस्ते आनी विमानमार्ग आदी येरादारीच्या साधनांनी हें शार भारतांतल्या हेर शारांकडेन जोडलां.
-कों. वि. सं. मं.
अहिंसा: भारतीय आर्य धर्माच्या जायत्या उदात्त तत्वांतलें एक मुखेल तत्व. अहिंसा हो धर्म म्हणूनय मानिल्लो आसा. भारतीयांच्या ४८ संस्कारांत अहिंसेक आत्मसंस्कार अशें मानतात. सुर्वेक अहिंसा एक मोक्षसाधन म्हूण प्रचारांत आयली. आत्मगिन्यानी मनीस कोणाचीच हत्या करिना वा कोणाक दुखयना कारण प्राणिमात्र म्हळ्यार एकाच इश्वराची रुपां हें ताका खबर आसता. अहिंसा धर्म हो बौध्द वा जैन हांणी पयलीं उपदेशांत हाडला अशें कांय जाणांचें मत आसा. पूण भारतीय आर्य धर्मांत जैन आनी बौध्द हांच्याकूय आदीं अहिंसा तत्वाचो उदय जाल्लो दिश्टी पडटा.
गिन्यानरुपी मनशान खंयचेंय मोक्षसाधन आपणावचे खातीर अहिंसा तत्व मान्य करूंकच जाय असो सिध्दांत भारतीय तत्त्वगिन्यानी लोकांनी पूर्विल्ल्या काळांत मांडिल्लो. अहिंसा धर्म हो सगळ्यांनी पाळपाचो धर्म आसा आनी कसल्याय तरेची हिंसा करप हें पातक जावन आसा अशें मत महाभारत काळांत लोकसमाजांत आशिल्लें. संवसार सोडून वानप्रस्थाश्रम आपणावपी निवृत्तीमार्गी यतिमुनी हिंसा करीनासले आनी मांस खायनासले अशी गवाय ग्रीक इतिहासकार हिरोडोटस ( इ.स.प. ४५० ) हाणें दिल्ली आसा. आर्यांच्यो आहारा विशीं ज्यो कल्पना आसल्यो तांतूंत मांस खाल्ल्यान मनीस अशुध्द जाता अशीय एक कल्पना आशिल्ली, जिचे वरवीं अहिंसेच्या प्रचाराक बरोच पाळो मेळ्ळो. फुडल्या स्मृतीकारांनी अशी कल्पना काडली की जो मनीस ज्या प्राण्यांचें मांस खाता तो प्राणी दुसऱ्या जल्मांत त्या मनशाचें मांस खाता. तेखातीर मांस आहारांत व्हड प्रमाणांत बंदी आयली. पूण ही कल्पना सुर्वेक नासली. जेन्ना आर्य लोक भारतांत येवन उदेंते कडेन आनी दक्षिणे कडेन वचत रावले तशें तांकां धान्य आनी भाजीपालो चड प्रमाणांत मेळत रावलो. तेखातीर तांकां मांस खावपाची तितलिशी गरज उरली ना.
जायत्या वर्सां सावन जांचे पूर्वज मांस खाताले त्या भारतीय लोकांनी अहिंसा धर्माक म्हत्व दिलें आनी मांसाहाराचो त्याग केलो. ही मनशाच्या इतिहासांतली तोखणायेची गजाल अशें म्हणटात.
जैनाच्या काळांत अहिंसा तत्वाक खुबूच पाळो मेळ्ळो. जैन साधूंक अहिंसा, सत्य, अस्तेय, ब्रह्मचर्य आनी अपरिग्रह हीं पांच महाव्रतां पाळचीं पडटात.
तातूंतलें ‘अहिंसा’ हें सगळ्यांत व्हड व्रत आसा. जैन धर्मात अहिंसा तत्वाची फोडणीशी बारीक साणीन केल्या. एकाद्र्या जिवाक मारप वा ताका त्रास दिवप असो हिंंसेचो स्पश्ट अर्थ जाता. राग येतकच मनीस विचार करिनासतना दुसऱ्या जिवाक त्रास दिता, ताकाय हिंसा म्हणू येता. तेभायर वायट विचार मनांत दवरून केल्लें खंयचेंय काम हिंसा जावंक शकता.
अहिंसा पुराय तरेन पाळपाखातीर जैनातले स्थानवासी पंथाचे यती भोंवतना वाट निवळ करूंक आपले वांगडा सुताचो कुंचो दवरताले. जीव जंतू तोंडांत वचून तांची हत्या जावंची न्हय म्हूण तोंडार लुगटाची फाळी बांदताले. आंगावेले कपडे फांफुडल्यार ताचेवेले जीव मरत म्हूण कपडे फांफडीनासले.
बौध्दांनीय अहिंसेक मान्यताय दिली आसली तरी ती पाळपांत कांय आडवाद आसात. ह्या धर्मांत मनीस धर्माक अनुसरूनच अहिंसे विशी येवजप जालां. बौध्द धर्माच्या अष्टांगीक मार्गांत अहिंसा ही योग्य आकांक्षांच्या वळेरेंत एक फावट आनी सव्दर्तनाच्या वळेरेंत दुसरे फावट आयिल्ली दिश्टी पडटा.
बौध्दांनी आपल्या पंचशिलांत अहिंसेक पयली सुवात दिल्या. अहिंसे विशीं खासा बुध्दचीं तत्वां मात्शीं वेगळीं आशिल्लीं. जी वस्त भिक्षा म्हणून दितात ती आपणावची असो ताचो आदेश आशिल्लो. ताच्या मताप्रमाण मांस भक्षणान मनीस भश्टना तर वायट कर्तुपांनी भश्टता. भश्टप वा ना भश्टप हें कितें खाता हाच्यावेल्यान थारना तर मनीस कितें करता आनी कशें करता हाचे वेल्यान थारता. एकदां चड नांवांच्या धवडाच्या घरांत भिक्षा म्हूण मेळिल्लें दुकराचें मांस बुध्दान खाल्ल्याची आख्यायिका आसा. सद्या चीन, जपान सारकिल्या देशांत जंय बौध्द धर्माचे अनुयायी आसात ते मांसाहार वर्ज्य मानीनात.
सम्राट अशोकान अहिंसेचें स्वता आचरण केल्लें आनी दुसऱ्यांकूय तेविशीं आज्ञा आसात. खंयच्याच जीवाची हत्या जावंची न्हय अशें अशोकाक दिसतालें. त्या काळांत सोयऱ्यांक जनावरांचें मांस दिवन खोशी करताले. अशोकान हे चालीचेर बंदी हाडली. तशेंच आपल्या राजवाड्यांत जावपी जनावरांची हत्या ताणें थांबयली.
भागवत धर्मांत अहिंसा मंत्राक मान्यताय दिवन हिंसा प्रधान यज्ञाक विरोध केला. महाभारतांतल्या नारायणीथोपाख्यानांत उपरिचर राजाचे आख्यान दिल्लें आसा. हो राजा भागवत धर्माक मानतालो. ताणें आपल्या अश्वमेध यज्ञांत पशुहत्या करचे बदला यवांची आहुती दिवन यज्ञकर्म पुराय केल्लें. भगवान नारायणान ब्रह्मादीदेवाक वैष्णव धर्माचो सिध्दांत सांगतना असो आदेश दिला.
यत्र वेदाश्च यज्ञाश्च तप: सत्यं दमस्तथा।
