चल्यांचें लग्न १८ ते २५ वर्सांमजगती तर चलयेचें १४ ते १८ वर्सांभितर जाता. लग्नाचे सगळे चाळीसूय विधी ‘ धवलारीण ’ (बायल पुरयत) हिच्यामुखार करतात. दरेक विधीवेळार ती ते विधीचें गीत म्हणटा. त्या गीतांक ‘ धवळे ’ अशें म्हणटात.
मंटप-देवता थापणूक करप आनी माळ घालपाक लावप हे दोन विधी ब्राह्मण पुरयत करता. उरिल्ले विधी धवलारीण चलयता. तेलान्हाण, गौरन्हाण, उश्टावण (घास दिवप), सोयरी समजवप, तोंड धुवप, सुपारी लिपोवप, विडे तोडप, गोंधळ घालप हे विधी आगरी लोक नमेप्रमाण करतात. आगरी लोकांक जाती भायर लग्न जावपाची मेकळीक ना. असो कोणूय लग्न जालो तर ताका जाती भायरो करतात. विधवा विधूराकडेन लग्न जावपाक शकता, पूण घोवाकडल्यान मेळपी वायट वागणुकेच्या भयान असली लग्नां खूब थोडीं जातात. आगरी लोकांच्या लग्नाक खूब खर्च येता. मनीस कितलोय गरीब आसलो तरी रीण काडून लग्नाचो थाट करता. जमातींत सोडचीठ घेवपाची पध्दत चलता. आगरी लोकांच्यो ग्रामपंचायती आसतात. एकाद्र्या मनशाच्या वा भौसाच्या आचाराचे नेम ह्यो पंचायती थारायतात. नेम मोडटल्याक दंड ख्यास्त वा समज दितात. कांय गांवां मेळोवन जो जोमो जाता ताका ‘ टप्पा ’ म्हणटात. ताचेर सरपंच वा मुकादम मुखेल आसता. हो मुखेली चड करून पिळग्यांतल्यान चलून आयिल्ल्या कुटुंबाचो वांगडी आसता. दुसऱ्या अर्थान ताका घराणेशाय म्हणूं येता. हो सरपंच आपल्या अधिकारांसकल दर गांवच्या वासपुशेखातीर पंच नेमता. चड करून हो पंच जाण्टो, अणभवी आनी वेव्हारी आसता. ग्रामपंचायतीचो निर्णय जो मानून घेना, ताका सरपंचामुखार आपली बाजू मांडपाचो अधिकार आसता.
आगरी लोक खंडोबा, बहिरी, भवानी, म्हसोबा, पीरसाब ह्या देवतांक मानतात. शिकिल्ल्या घराब्यांत ह्या देवाची सुवात राम, विष्णू, गणपती ह्या देवांनी घेतल्या. हे लोक आपले गांवदेवतेक बोकडो बळी दितात.
नाचप-गावप, कुस्ती खेळप, बैलगाड्यांची सर्त लावप, भजन करप ह्यो आगरी लोकांच्यो मनोरंजनाखातीर केल्ल्यो कला. चवथ आनी शिगमो ह्या सणांक दादले नाचतात आनी गायतात. बायलो गौरी आनी शिगम्याच्या दिसांनी एकठांय येवन गीतां म्हणटात आनी नाचतात. गौरीच्या पदाचो एक वांटो असोः
येकच पाय हालवतय। आपले घोला बोलवतंय आपला घो लाडका। ओटींत घेतल्या खारका खारका लागल्या गोड। जिभला आले फोड जिभच फोड फुटं नाय। दारचा पावना उठ नाय.
आतांच्या काळांत आगरी लोक मीठ पिकोवप, शेतभात करप, गुलाब, नेवाळी, अॅस्टर, गुलछडीच्या फुलांची पोरसां करप, तेंडलीं घोसाळें, पोपाय, आंबो ह्या फळांचीं पिकां घेवप हीं कामां करतात.
आगरी समाज जंय राबितो करून रावता थंय हेर जमातीचें अस्तित्व जाणवना, हें हे जमातीचें खाशेलेपण म्हणूं येता.
- कों. वि. सं. मं.
गोंयची आगरी जमातः गोंयच्या गावड्यांमदीं दोन प्रकार आसात. १. गावडे आनी २. मीठगावडे. मीठ गावड्यांक आगरी म्हूण वळखतात. गोंय राज्याकडेन सलग आशिल्ल्या कोंकण दर्यादेगेर आगरी वा मीठआगरी नांवाची स्वतंत्र जमात आशिल्ल्याचो उल्लेख भारतीय जनगणना अहवालांत मेळटा. ही जमात मिठागरां तयार करून मीठ उत्पादन करता.
- कों. वि. सं. मं.
आगाखान: शिया मुसलमानांच्या इस्माइल पंथाच्या मुखेल्याक ही पदवी दितात. हसनअली शाहा. (१८००-१८८१) हाका पयलो आगाखान मानतात. तो आपली वंशपरंपरा महमंद पैगंबराचो जांवय अली हाचेलागीं जोडटा. इराणांतल्या केरमान प्रांताचो तो राज्यपाल आशिल्लो, पूण तेवेळचो राजा महंमद शाहा हाचेलागीं वायटपण आयिल्ल्याकारणान ताणें बंड केलें. ताका जैत मेळ्ळें ना आनी तो भारतांत पळून आयलो. अफगाण झुजांत आनी सिंध मेळोवपांत ताणें ब्रिटिशांक आदार दिलो. ब्रिटिशांनी ताका ‘ हिज हायनेस ’ ही पदवी दिली. तो मुंबय स्थायिक जालो आनी थंयच ताका मरण आयलें.
दुसरो आगाखान अली शाहा हो पयल्या आगाखानाचो व्हडलोप पूत. आपले कारकिर्दींत ताणें आपले जमातीची उदरगत करपाचो खूब यत्न केलो. ताका १८८५ त मरण आयलें. तिसरो आगाखान सुलतान सर महंमद शाहा (१८७७-१९५७ हाका धर्मीक शिक्षणावांगडाच अस्तंती आर्विल्लें शिक्षण मेळ्ळें. भारतीय मुसलमानांचो एक म्हत्वाचो फुडारी म्हूण ताका मान्यताय मेळ्ळी. ‘ ऑल इंडिया मुस्लीम लीग ’ हाचो तो सुर्वेचीं कांय वर्सां अध्यक्ष आसलो पयल्या म्हाझुजांत आगाखानान आपल्या अनुयायांक ब्रिटिश साम्राज्याकडेन एकनिश्ठ रावपाक उलो मारलो. लंडन हांगां भरिल्ल्या भारताविशींच्या गोलमेज परिशदेंत ताणें म्हत्वाचो वांटो घेतलो. राश्ट्रसंघाच्या १९३२, १९३४ आनी १९३७ तल्या परिशदांनी तो भारताचो प्रतिनिधी म्हूण हाजीर रावलो. १९३७ त तो राश्ट्रसंघाचो अध्यक्ष जालो. संवसारभर पातळिल्ल्या (चडकरून सिरिया, इराण, मध्य आशिया, भारत, ब्रह्मदेश, मलाया आनी उदेंत आफ्रिका) आपल्या अनुयायांक ताणें संघटीत केल्ले आनी समाजाचे उदरगतीखातीर सहकारी संस्था चलोवपाक तांकां उर्बा दिलीं. तो घोड्या सर्तीनी रस घेतालो आनी बऱ्यांतले बरे घोडे पोसतालो. इंग्लीश ‘ डर्बीत ’ तो पांच फावट जैतिवंत जालो. चवथो आगाखान राजकुंवर करीम हाणें आपलें शिक्षण अमेरिकेंत घेतलें. संवसारांतल्या आपल्या अनुयायांक तो भेटी दितालो.
- कों. वि. सं. मं.
आगाखानी पंथ: शमसुद्दीन फकीर नांवाच्या साधून पंजाबांत शमसीमत नांवाच्या पंथाची थापणूक केली. जायते हिंदू आनी मुसलमान ह्या धर्मपंथाचे वांगडी जाल्ले. ह्या पंथाच्या हिंदू वांगड्यांक ‘ आगाखानी ’ आनी मुसलमान वांगड्यांक ‘ खोजे ’ म्हणटाले. हे लोक आगाखानाक विष्णूचो कलंकी अवतार मानताले. चडश्या हिंदूंकय हें मत मान्य आसलें.
विष्णून मुसलमान लोकांत आवतार कित्याक घेतलो हे विशीं शमसीमताच्या धर्मग्रंथांत फुडली कथा आसा-
‘ एक फावट धर्मराज यज्ञ करता आसतना, परमेश्र्वर चांडाळाच्या रूपांत ताची सत्वपरीक्षा पळोवपाक आयलो. ही गजाल ऋत्विजाक अंतर्गिन्यानान समजली. पूण ताणें ती धर्मराजाक सांगूक ना. चांडाळ यज्ञाम्हऱ्यांत पावतकच धर्मराजान आपले मायेन एक काळो पड्डो उबो केलो, पूण परमेश्र्वराच्या तेजामुखार हो पड्डो धवो पडलो. धर्मराजान जाणलें हो चांडाळ नासून परमेश्र्वर आसा. ताणें देवाकडेन चूक मागली. देव पूजा करपी ब्राह्मणाचेर रागार जाल्लो. ताणें ब्राह्मणांक सांगलें ‘ आयजमेरेन हांवें हिंदू धर्मांत णव अवतार घेतल्यात. पूण ह्या फुडलो धावो कलंकी अवतार हांव मुसलमान धर्मांत घेतलों.’ हो धावो अवतार म्हळ्यार सर आगाखान अशें ते लोक समजतात. आगाखानाचो वंशज लेगीत अवतारच आसतले, अशी शमसीमताच्या वांगड्यांची भावना आसा. विष्णूचो अवतार आशिल्ल्यान ‘ धनी सलामत दातार ’ अशें ते ताका पाचारतात.
शमसुद्दीन फकीराच्या ह्या पंथाचो ताच्या काळांत व्हडलोसो प्रसार जालो ना. फुडें ताचो नातू सदरुद्दीन हाणें हो पंथ वाडोवपाचें येवजून ह्या पंथाचेर ल्हान व्हड पन्नाशेक पुस्तकां बरयलीं. तातूंतलीं कांय सिंधी भाशेंत तर कांय मिश्र भाशेंत आसात. तांचीं कांय नांवाः १. मंगल समाचार २. सुंदर पुराणी कथा ३. दान अतिदान ४. धर्मपुस्तकसार ५. गुरुज्ञान ६. जैसी करणी तैसी भरणी ७. गीता की पोथी.
कांय अवतार नामनेक पाविल्ले आसतात, तर कांय गुप्त आसतात अशें हो पंथ मानता. धा अवतारांवांगडा मुसलमानी पैगंबराकय हिंदूंनी मानचो, असो यत्न ह्या पंथाच्या फुडाऱ्यांनी केला. सकाळ, साजवेळ आनी रातीची अशी तीन फावट संध्या करची अशें शमसीमतांत म्हळां.
ही आज्ञा उकतेपणान हिंदूंक फटोवपाखातीर केल्या अशें म्हणटात.
