आचार्य, परशुराम -आझाद गोमंतक दल
मान आसतलो. आचार्य आपल्या पंगडावांगडां वतना घातमाऱ्यांनी तांचेर घुरी घाली तर पंगडांतलो एकाद्रो वांगडी स्वता आचार्य म्हूण सांगून खऱ्या आचार्याच्या जीवाची राखण करतालो. हुंवार, दुकळ, उजो ह्यासारख्या भिरांकूळ प्रसंगार, आचार्याच्या वांगड्यांनी आपल्या जिवाची पर्वा करिनासतना ताची राखण करची अशें जैनांचें मत आसा.
- कों. वि. सं. मं.
आचार्य, परशुराम श्रीनिवास: (जल्मः १९१६ पैंगीण-काणकोण; मरणः २० सप्टेंबर १९५६).
गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें मुळावें शिक्षण मराठींतल्यान घेतलें. तशेंच ताका संस्कृत भाशेचेंय गिन्यान आशिल्लें. सुटके झुजाचे चळवळींत ताणें प्रत्यक्ष वांटो घेतलो ना, तरी पैंगीणच्या पर्तगाळ वाठारांतल्या गोकर्ण मठांत पुरोयताचें काम करतना ताणें सुटकेझुजाक आपलेपरीन हातभार लायलो. जेरोनिने बार्रेतु हो पोर्तुगेजांचो हस्तक, राष्ट्रवादी लोकांक वायट वागणूक दितालो. देखून ‘ आझाद गोमंतक दल ’ संघटनेच्या वावुरप्यांनी ताचो खून केलो. ह्या प्रकरणाखातीर १८ सप्टेंबर १९५६ दिसा पोलिसांनी ताका धरलो आनी मडगांवच्या पोलीस ठाण्यार खर त्रास दिले. ह्या खर त्रासांनी ताका मरण आयलें. १८ जून १९८३ दिसा गोंय सरकारान ताचो मरणोत्तर भोवमान केला.
- कों. वि. सं. मं.
आचार्य, मधुकर राघवेंद्र: (जल्मः ३० डिसेंबर, १९३२, कुंकळ्ळी-साश्टी). गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें माध्यमिक शिक्षण मराठींतल्यान घेतलें. १९५१ वर्सामेरेन तो ‘ नॅशनल काँग्रेस गोंय ’ संघटनेचो वांगडी आशिल्लो. १९५३ वर्सा सावन तो ‘ आझाद गोमंतक दल ’ संघटनेचो वांगडी जालो. तो चडसो भूंयगत कार्यांनी वांटो घेतालो. १९५८ वर्सा सरफुद्दीन ह्या पोर्तुगीज गुप्तहेराच्या प्रकरणांत ताका धरून आग्वाद बंदखणींत दवरलो. १९५८ वर्सा ताची बंदखणींतल्यान सुटका जाली. १९७२ वर्सा भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
- कों. वि. सं. मं.
आचार्य, माधव पद्मनाभ: (जल्मः १९२८ – लोलयें, काणकोण).
गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें मुळावें शिक्षण मराठींतल्यान घेतलें. सुटकेझुजाच्या काळांत पत्रकां लावन भूंयगत लोकांक आदार दिवप असलो जायतो वावर ताणें केला. आत्माराम पाटील हाच्या मुखेलपणाखाल सत्याग्रही लोक जेन्ना गोंया आयले तेन्ना ताणें तांकां मार्गदर्शन केलें. २५ फेब्रुवारी १९५६ ह्या दिसा दारुगुळो हाडटा आसतना ताका धरून बंदखणींत घालो. फुडें २१ ऑक्टोबर १९५७ ह्या दिसा बंदखणीतल्यान ताची सुटका जाली. भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन सुटके झुजांतल्या ताच्या वावराचो भोवमान केला.
- कों. वि. सं. मं.
आचार्य, श्रीकांत पद्मनाथ: (जल्मः लोलयें, काणकोण).
गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें मुळावें शिक्षण मराठींतल्यान घेतलें. १९५० वर्सा तो ‘ नॅशनल काँग्रेस गोंय ’ संघटणेची वांगडी जालो आनी भूंयगत वावर करूंक लागलो. पोर्तुगेजांआड वावुरपाच्या आरोपाखाल पोलिसांनी ताका बंदखणीक घालो. भारत सरकारान सुटके झुजांतल्या ताच्या वावराचो भोवमान केला.
- कों. वि. सं. मं.
आजगांवकर, जगन्नाथ रघुनाथ: (जल्मः १६ ऑगस्ट १८७९, वराड-मालवण; मरणः २७ ऑगस्ट १९५५, मुंबय).
मराठी संतचरित्रकार. इंग्लीश चवथीमेरेन शिकप. १८९९ सावन मुंबय, पुणे आनी कोल्हापूर हांगा खूब नोकऱ्यो केल्यो. १९११ उपरांत मुंबयंत स्थायिक जालो. कांय काळ ‘ इंदुप्रकाश ’च्या संपादकीय विभागांत काम केलें. फुडें ‘ ज्ञानांजन ’ नांवाचें स्वतःचें म्हयनाळें चलयलें. तें बंद पडटकच अच्युतराव कोल्हटराच्या ‘ संदेश ’ नेमाळ्याच्या कार्यालयांत ताका काम मेळ्ळें. ‘ रणगर्जना ’ आनी ‘ सुधारक ’ ह्या नेमाळ्यांचौ कांय काळ तो संपादक आशिल्लो. मागीर मात नोकरी सोडून संतवाङमयाच्या संशोधनांत ताणें पुराय लक्ष घालें.
१९०७ ते १९३६५ ह्या काळांत ताणें बरयिल्ल्या महाराष्ट्र कविचरित्राचे ९ भाग उजवाडाक आयले. नामनेच्या, अपरिचित आनी नव्यानूच संशोधित केल्ल्या शंभरावयर पूर्विल्ल्या कवींचो तातूंत आस्पाव आसा. कवींची चरित्रासयत माहिती आनी तांच्या काव्याची फोडणीशी करून दिल्लें रसग्रहण अशी मांडावळ तातूंत आसा. संतचरित्रांतल्या अजापांच्या आनी अप्रुपांच्या चमत्कारांची वळख करून दिवन भाविकतेन आनी पुराय रसिकतेन बरयल्लीं हीं कविचरित्रां खासा करून संकलनात्मक आसा. इतिहासीक नदर, शास्त्रीय संशोधन आनी विश्र्लेषण तातूंत दिसून येना.
‘ मराठी आद्यकवि श्री ज्ञानदेव ’ (१९२३), ‘ श्रीसमर्थचरित्र ’ (१९३५) आनी ‘ महाराष्ट्र संत-कवयित्री ’ (१९३९) हे ताचे म्हत्वाचे ग्रंथ जावन आसात. ताच्या संपादित पुस्तकांत ‘ श्री तुकारामबुवाचे अप्रसिध्द अभंग ’ (१९२२), संतकवींच्या भगवद्गीतेवयल्या टीकेचेर आदारिल्ली ‘ भगवद्गीता- भाग पहिला, अध्याय पहिला ’ (१९३१) हो झेलो आनी महिपतीच्या भक्तविजयांतली ‘ श्री एकनाथ-तुकाराम चरित्र ’ (१९४४) ह्या पुस्तकांचो आस्पाव जाता.
आजगांवकारान आर्विल्ल्या कवींच्या कांय वेंचीक कवितांचो झेलो संपादित केला (१९२८). ‘ कवनकुतूहल ’ (१९०१) हो कवितांझेलो तशेंच ‘ प्रणयविकसन ’ (१९१०) आनी ‘ प्रणयानंद ’ (१०९१०) हीं संगीत नाटकां तेचप्रमाण कांय पुराणकथा, भुरग्यांच्यो काणयो. नीती-कथा अशें ताचें ललित साहित्य आसा. ‘ नेपाळवर्णन ’ (१९०६) आनी ‘ भरतपूरचा वेढा ’ (१९१९) हें ताचें इतिहासीक बरोवप. ‘ महाराष्ट्रभाषाभूषण ’ ही पदवी ताका फाव जाल्ली.
- कों. वि. सं. मं.
आझाद गोमंतक दल: पोर्तुगेज राजकर्त्यांआड शस्त्रांचो उपेग करून तांकां भारतांतल्यो पोर्तुगेज वसाहती सोडूंक लावपाखातीर स्थापन जाल्लो सशस्त्र झुजाऱ्यांचो एक पंगड. सुभाषचंद्र बोसच्या ‘ आझाद हिंद फौज ’ हातूंतल्यान स्फूर्त घेवन १९४७ वर्सा हे संघटनेची थापणूक जाली. १५ ऑगस्ट १९४७ वर्सा भारत स्वतंत्र जालो आनी ब्रिटीश भारत सोडून गेले, तरी गोंय, दमण आनी दीव सोडून वचपाक पोर्तुगेज तयार नासले. १८ जून १९४६ दिसा डॉ. राममनोहर लोहिया हाणें गोंयांत कायदेभंगाची सत्याग्रही चळवळ सुरू केली. हे चळवळींत वांटो घेतिल्ल्या कांय तरणाट्यांक दिसलें, शस्त्राचो वापर केलेबगर पोर्तुगेज भारतांतल्यान भायर सरचेनात. देखून, २३ एप्रिल १९४७ दिसा फोंडें म्हालांतल्या कुंकळ्यें गांवच्या देवळांत कांय तरणाट्यांनी बसका घेतली. थंय तांणी पोर्तुगेज राजवटी आड सशास्त्र झूज दिवपाक एक संघटना निर्माण करपाचें थारायलें. तेन्नाच आझाद गोमंत दल हे क्रांतिकाराक संघटनेची बुन्याद घडली.
धडधाकट तरणाट्यांचो सशस्त्र पंगड धडोवपाक तांच्या मुखार जायत्यो अडचणी उप्रासल्यो. पूण ह्या सगळ्या गजालींचेर मात करून मे १९५४ मेरेन कसलेंय काम करपाची तयारी आशिल्ल्या, चाळीस वावुरप्यांचो एक पंगड तयार केलो. पोर्तुगेज लश्करी शक्तीचो कणो मोडून उडोवचेखातीर कांय येवजणी आंखल्यो. ऑगस्ट १९५४ च्या दुसऱ्या सप्तकांत दादरा, नगर हवेलीचेर हल्लो करपाचें थारायलें. २ ऑगस्ट १९५४ दिसा सिल्व्हासा शाराची सुटका केली. ताचे उपरांत आझाद गोमंतक दलाचे वावुरपी परते गोंयांत आयले. गोंयांत येवन तांणी पोर्तुगेजांआड झुजाची तयारी केली. इतलें म्हणसर पोर्तुगेजांनी आपल्या सैन्याचें आधुनिकीकरण केल्लें आनी प्रतिकार करपाची तयारी वाडयल्ली. हो बदल लक्षांत घेवन दल संघटनेन आनीक वावुरपी घेतले
