क्रिरस्तांव धर्मफुडारी. चोडण वाठारांतली सेमिनारी बंद जातकच ताणें १८६० वर्सा बारदेस म्हालांत माँत-द-गिरीं ह्या वाठारांत वसतिगृह आनी शाळा सुरू केली. ताचेखातीर ताणें चाळीस निवासी आनी आठशें अनिवासी विद्यार्थी एकठांय केले. १८७४ वर्सा ताची सुर्वेक दाबूल आनी उपरांत माजगांव (मुंबय) वाठारांत पॅरीश पाद्री म्हूण नेमणूक जाली. ताणें आपल्या मिशनच्या वावरावरवीं जायत्या वाट चुकिल्ल्या लोकांक बरी नीत आनी बरी देख दिली. बारदेस म्हालांत थंयचे नगरपालिकेन ताचे यादीक वाचनालय सुरू केलां.
- कों. वि. सं. मं.
आदित्य: वैवस्वत मन्वंतरांतल्या देवांच्या एका पंगडाचें नांव. ऋग्वेदांत ह्या पंगडांत मित्र, अर्यमा, वरूण, भग, दक्ष आनी अंश अश्या स देवांचो आस्पाव जाता. (ऋ. २.२७.१)
त आदित्यास उरवो गभीरा
अदब्धासो दिप्सन्तो भूर्यक्षाः।
अन्तः पश्यन्ति वृजिनोत साधु।
सर्व राजभ्यः परमा चिदन्ति।
(ऋ. २.२७.३)
अर्थः ते आदित्य व्हड, गंभीर, सदांच जैत मेळोवपी, दुस्मानांचो घात करपी, जायत्या दोळ्यांचे आनी बरें वायट पळोवपी. तांकां पयसुल्ल्यो वस्तूय लागसार दिसतात.
धारयन्त आदित्यासो जगत्स्था
देवा विश्वस्य भुवनस्य गोपाः
(ऋ. २.२७.४)
अर्थः ते अदित्य थीर आनी अस्थिर पदार्थाचें धारण करतात आनी सगळ्या भुवनांचें रक्षण करतात.
सत्याच्या योगान तांचें म्हत्व वाडलां. जो तांचें सांगणेंत आसता ताका लागसल्ल्यान वा पयसुल्ल्यान कोणूच मारुंक शकना अशें ऋग्वेदांत म्हळां.
अथर्ववेदांत, आदित्य हे अदिती आनी कश्यप हांचे पूत आनी तांची संख्या आठ आसा अशें सांगलां.
तैत्तिरीय ब्राह्मणांत अंश, भग, धाता, इंद्र, विवस्वान, मित्र, वरुण आनी वर्यमा अशीं तांचीं नांवां आसात. अदितीच्या आठव्या पुताक ऋग्वेदांत आनी शतपथब्राह्मणांत मार्तंड अशें म्हळां. शतपथब्राह्मणांत आदित्याची संख्या बारा आसून ते बारा म्हयन्यांचे निदर्शक आसात अशें म्हळां. तातूंतलो विष्णु हो सगळ्यांत व्हड आदित्य मानतात. भविश्य आनी स्कंद पुराणांत आदित्याच्यो दोन वेगळ्यो नामावळी दिल्यात. भविश्य पुराणांत, अंशुमान, अर्यमा, इंद्र, त्वष्टा, धाता, पर्जन्य, पुषा, भग, वरुण, विवस्वान आनी विष्णु हीं नांवां आसात. जाल्यार स्कंद पुराणांत लोलर्क, उत्तरार्क, सांबादित्य, द्रुपदादित्य, मयुरवादित्य, अरुणादित्य, वृध्दादित्य, केशवादित्य, विमलादित्य, गंगादित्य, यमादित्य आनी सकोलकादित्य अशीं नांवां आसात.
हे बारा आदित्य बारा म्हयन्यांचेर शेक चलयतात. हांकां साध्य अशेंय नांव आसा. कालरुप घेतिल्लो हो भगवान आदित्य वेगवेगळ्या बारा गणांवांगडा बारा म्हयन्यांचें संचलन करता. हो आदित्य जगभोंवडी करता आसतना चारी वेदांचे ऋषी ताका सुक्तां म्हणटात. गंधर्व अप्सरा ताचेमुखार नाच करतात. नाग ताचो रथ वयर धरतात. नैर्ऋत हो रथ फाटल्यान धुकळटात. वालखिल्य ताच्या फुडें चलतात. ह्या पुराय पंगडाक ‘ अदित्यव्यूह ’ अशें नांव आसा. सूर्याकूय आदित्य म्हणटात.
- कों. वि. सं. मं.
आदिनाथ: जैनांचो पयलो तीर्थंकर. ताका ऋषभदेव अशेंय म्हणटात. अयोध्येच्या नगरांत, इक्ष्वाकू वंशांत, उत्तराषाढा नक्षत्र चलता आसतना ताचो जल्म जालो. ताच्या बापायचें नांव नाभिराज तर आवयचें नांव मेरुदेवी आसलें. ताचो रंग भांगराचो आसलो. ताची उंचाय ५०० धोणवांइतली आसली.
ताणें कैलासपर्वताचेर मोक्ष जोडलो. चक्रवर्ती भरत आनी वीरशिरोमणी बाहुबली हे ताचे दोन पूत आसले. तांणीय व्हड नामना जोडली. आदिनाथाच्या पंचकल्याणिकाच्यो पर्वतिथी अश्यो आसात. गर्भकल्याण आषाढ वद्यद्वितीया, जन्मकल्याण आनी दीक्षाकल्याण चैत्र वद्य नम, केवलज्ञानकल्याण फाल्गुन वद्य एकादशी, मोक्षकल्याणमार्ग वद्य चतुर्दस. ताणें त्या काळांतल्या तत्कालीन समाजाक ‘ असि ’ (शस्त्र), ‘ मषि ’ (लेखन), कृषि (शेतवड), ‘ विद्या ’, ‘ शिल्प ’, ‘ वाणिज्य ’, ह्या स वेव्हारांचो उपेग करपाचो मार्ग दाखयलो. आदिनाथ आनी महावीर हांणी छेदोपस्थापन नांवाच्या तपाक म्हत्व दिलां. छेदोपस्थापन म्हळ्यार स्वताच्या नशिबांतल्या पातकाचो नाश करपाखातीर प्रायश्र्चित्त घेवन आत्म्याक थीर संयमांत दवरप.
वैराग्य प्राप्तीउपरांत आदिनाथान राज्याचो त्याग केलो, तपाची दीक्षा घेतली आनी खर तप केलें. केवलज्ञान मेळयतकच ताणें जैन धर्मीयांक उपदेश केलो. आदिनाथाच्या योगान जैनधर्म आनी वैदिक धर्म हांच्याभितल्ल्या वेगवेगळ्या तत्वांचो एकवट जाता. वायु, ब्रह्मांड, विष्णु, मार्कडेय, कूर्म, लिंग, वराह, स्कंद आनी भागवत ह्या वैदिक पुराणांत परमहंस, योगी, जयधारी म्हूण आदिनाथाकडेन बोट दाखयलां.
भागवतांत जे ऋषभदेवाचें वर्णन वर्णिलां. तें आदिनाथाचेंच जावन आसा (५.३.६). ऋषभदेव निमाणे जडोन्मतासारको उक्तो रावपाक लागलो. कोणेय त्रास दिल्यार हो थीर रावतालो.
उदेपूर – अहमदाबाद रस्त्यार ऋषभनाथ नांवाच्या गांवांत ऋषभनाथ म्हळ्यार आदिनाथाचें देवूळ आसा. ह्या देवळांतल्या मूर्तीसंबंदान एक आख्यायिका चलता ती अशीः आदल्याकाळार एक गाय एके थारायिल्ले सुवातेर येवन आपल्या पान्यांतल्यान थंय दूद सोडटाली. ते सुवातेर खणटकच ऋषभनाथाची मूर्ती मेळ्ळी. उपरांत थंय ताचें देवूळ बांदलें. हें थळ जैन लोकांच्या यात्रेची सुवात जावन व्हड नामनेक पावलां. आदिनाथ हो नवनाथांमदलो एक अशेंय मानतात. नेवासे गांवां लागीं मर्मरगिरींत हाचें थळ आसा. हाका वृध्देश्वर वा म्हातारदेव अशेंय म्हणटात. मत्स्येंद्र, गोरक्ष आनी गहिनी ह्या नाथांच्यो समाधी हांगा आसात.
- कों. वि. सं. मं.
(पूरक नोंदः जैन धर्म)
आदिपुराण-१: अठरा उपपुराणांमदलें एक पुराण. हाका आद्यपुराण अशेंय नांव आसा. हें उपपुराण वैष्णव पंथाचें आसा.
सव्या शतमानाच्या अदमासाक हें पुराण रचलां आसूंये अशें म्हणटात. ह्या ग्रंथाचें हातबरप आयज सांपडना. पूण तातूंतले जायते संदर्भ, उतारे, टीका वा निबंदाच्या रुपान घेतिल्ले दिसतात. ताचेवेल्यान आदिपुराणांतल्या वियशाची कल्पना करूं येता. सादारणपणान फुडल्या विशयाची भासाभास तातूंत केल्याः
चातुर्वर्ण्याच्या लोकांक राबितो करपाखातीर योग्य वाठार, नीत-नेम, लग्नसुवाळ्यावेले विधी, निमाणेसंस्कार, शुध्दीचे उपाय, दान, व्रतां, बरे वायट शकून आनी लक्षणां.
- कों. वि. सं. मं.
आदिपुराण-२: जैन धर्माचें एक नामनेचें पुराण. णव्या शतमानाचो मध्य ह्या पुराणाचो काळ मानतात. जैन धर्मांत त्रिषष्टि म्हळ्यार त्रेसठ दादले प्रतिभासंपन्न धर्मप्रवर्तक, ऊंच चारित्र्याचे मानल्यात. हे सगळे ‘ शलाकापुरुष ’ म्हूण नामनेक पावल्यात. २४ तीर्थंकर, १२ चक्रवर्ती, ९ वासुदेव, ९ प्रतिवासुदेव, ९ बलदेव वा बलभद्र मेळून वट्ट ६3 शलाकापुरुष जातात. तांच्या जिविताचेर बरयल्ल्या ग्रंथाक श्वेतांबर लोक ‘ चरित्र ’ आनी दिगंबर लोक ‘ पुराण ’ म्हणटात. आचार्य जिनसेन हाणें ह्या सगळ्या म्हापुरसाचें चरित्र संस्कृत भाशेंत काव्यान रचपाखातीर ‘ महापुराण ’ ग्रंथ बरोवपाक आरंभ केलो.
