जॉन विल्सन हाचे मतान कुणबी हें उतर कुर्मी उतरावेल्यान कुम्बी जावन फुडें आयलें, उपरांत ह्या उतराचें रुप कुण्बी, कुणबी अशें बदल्लें.
हिंदू आनी किरिस्तांव ह्या दोनूय समाजांभितर कुणबी जमात दिश्टी पडटा. गोंयच्या सत्तरी आनी सागें म्हालांत हिंदू कुणबी जमात दिसता. ही जमात दोंगराचे देंवतेर शेत करता. कुळागरांत काम करता. देखून ह्या वाठारांत कुणबी जमातीक ‘ कुळवाडी ’ म्हणटात. किरिस्तांव समाजांत कुणबी जमात किरिस्तांव चाड्डे समाजांत आस्पावना, तर ती शूद्र (सुदीर) समजतात.
- कों. वि. सं. मं.
आनंद: (इ.स.प. 6 वो - 5 वो शेंकडो).
गौतम बुध्दाचो नामनेचो आनी मुखेल शिश्य. तो शाक्य वंशांतलो क्षत्रिय आशिल्लो. बुध्दाक बोधिप्राप्ती जावन वीस वर्सां जातकच फुडें जायतीं वर्सां तो ‘ उपस्थायक ’ (उपट्ठाक) म्हळ्यार गौतम बुध्दाचे आज्ञेंत रावपी शिश्य आशिल्लो. बुध्द आपल्या मनांतले सगळे विचार ताका सांगतालो. समाजाभितर ताका फाव जाल्ली ऊंच सुवात आनी ताच्या रसाळ धर्मप्रवचनांची गौतम बुध्दान आपल्या निर्वाणाआदीं तोखणाय केल्ली. ‘ अंगुत्तरनिकायातल्या ’ एतदग्गवग्ग ह्या भागांत बहुश्रुत, स्मृतिमान, गतिमान, धृतिमान अश्या भिक्षूंत आनंद हो व्हड भिक्षू अशें ताचें वर्णन केलां. देखून ताका ‘ धर्मभांडागारिक ’ अशें नांव मेळ्ळां. खूब वर्सां बुध्दाचे सेवेक राविल्ल्यान बुध्दाच्या उपदेशाची ताका हेर भिक्षूंपरस चड वळख जाल्ली. बुध्दाची सावत्रआवय महाप्रजापती गौतमी हिणें बायलांक संघीक आनी धर्मीक जीण जियेवंक मेळची म्हूण भिक्षुणी संघाची थापणूक करपाविशीं सुचयल्लें. तेन्ना आनंदाचे मध्यस्थीक लागून गौतम बुध्दान हो संघ स्थापलो. पूण फुडें राजगृह हांगा भरिल्ले संगीतींत ताका ह्या स्त्रीपक्षपाताखातीर जाप दिवंची पडली.
गौतम बुध्दाविशीं ताका खर निश्ठा, आदर आनी मोग आशिल्लो. गौतमबुध्दाच्या परिनिर्वाणामेरेन ताका साधना करूंक मेळ्ळी ना; देखून ताका अर्हत्व प्राप्त जालें ना. बुध्दाच्या परिनिर्वाणाउपरांत ताचे शिकवणीचें संकलन करपाक पयले फावट धर्मसंगीती भरिल्ली. हे धर्मसंगीतींत धर्म संकलनाचें काम करपी सगळ्या अर्हतांची गरज आशिल्ली. पूण ह्या कामाखातीर जेन्ना पाचशें भिक्षू वेंचून काडले तेन्ना तातूंत आनंदाचो आस्पाव नाशिल्लो. फुडें ताका अर्हतपद मेळटकच ताचो धर्मसंगीतींत आस्पाव जालो. तरीय हे पयले संगीतींत धर्माचें संगायन आनंदान केलां अशें सगळे भिक्षू मानतात.
- कों. वि. सं. मं.
आनंद, मुल्कराज: (जल्मः 12 डिसेंबर 1905, पेशावर).
आंतरराश्ट्रीय किर्तीचो इंडो-अँग्लियन कादंबरीकार आनी समीक्षक. कासार क्षत्रिय हिंदू कुटुंबांत ताचो जल्म जालो. बापायचें नांव श्री. लालचंद आनंद. आवयचें नांव श्रीमती ईश्वर कौर. ताचो बापूय सैन्यांत भरती जालो म्हूण ताका आपलें अमृतसरचें घर सोडून वचचें पडलें देखून, मुल्कराजाचें भुरगेपण उत्तर भारतांतल्या वेगवेगळ्या छावणींत कश्ट दगदगांत गेलें. नव्या-नव्या आर्विल्ल्या कल्पनांकडे, मतांकडे, आदर्शांकडेन आनी आचार-विचारांकडे ताका तडजोड करची पडली. भुरगेपणांत दोन दीर्घ दुयेंसांतल्यान वचचें पडलें म्हूण ताचो सभाव आनीकूय चिंतनशील जालो. विदेशांत तो कॅथलीन व्हॅन जेल्डर हिचेकडेन लग्न जालो. तांकां एक चली आसा.
सरकारी चाकरी मेळोवची ह्या हेतान बापायन ताचेखातीर इंग्लीश शिक्षणाची तजवीज केली. 1925त, ताणें पंजाब विद्यापीठांतसून ऑनर्स सयत पदवी मेळयली. पिरायेच्या 20 वर्सांचेर तो इंग्लंडाक गेलो आनी लंडन आनी केंब्रिज विद्यापीठांत ताणें उच्च शिक्षण घेतलें. 1929त, तत्वगिन्यान डॉक्टरेट (Ph.D) पदवी मेळयली.
1927-29 त School of International Co-operation, Geneva हातूंत ताणें अध्यापक म्हूण काम केलें. 1942-45त, British Broadcasting Corporation (BBC) हातूंत काम केलें. 1945 त तो हिंदुस्थानांत परत आयलो. 1946 त ताणें ‘ मार्ग ’ ही प्रकाशनसंस्था स्थापक केली आनी खासा ललित कलेखातीर ओंपिल्ले ‘ मार्ग ’ हें त्रैमासिक नेमाळें सुरू केलें. 1946 पसून ताचो राबितो मुंबय हांगा आसा. 1962-65 त, ताणें पंजाब विद्यापीठांत ‘ टागोर प्रोफेसर ऑफ आर्ट अॅण्ड लिटरेचर ’ म्हूण काम केलें.
मुल्कराजाच्या भुरगेपणांत हिंदू समाजाच्या उंचेल्या थरांकडल्यान ताच्या ताम्रकार समाजाची अवहेलना जाताली. ह्या जाचाक लागून तो ब्राह्मणांचो आनी जातीयवादाचो खर विरोधक जालो. गरीब शिपाय, कामदार आनी अस्पृश्य हांच्याकडल्यान भारतीय समाजजीणेची बारीक-सारीक म्हायती ताका मेळ्ळी. भारतीय समाजांतले पूर्विल्ले आचार-विचार, रुढी, परंपरा, जातीभेद पळोवन ताचें मन कळवळ्ळें. दुखेस्त-पीडेस्त, गरीब, कश्टी, अशिक्षित तशेंच दीन-दुबळ्यांच्या कल्याणाखातीर वावुरपाचो हावेस ताणें बाळगिलो. भुरगेपणात आवयन सांगिल्ल्यो शास्त्र पुराणांतल्यो देव-दानवांच्यो काणयो आनी नीतिकथा आयकून हिंसाचारान वायटाचो समूळ नाश करपाची उर्बा ताच्या मनांत जागली अशें म्हणटात.
पयलें संवसारीक म्हाझूज जालें तेन्ना तो 9 वर्सांचो आशिल्लो. बापूय सैन्याच्या कारभारांत खूब व्यस्त उरिल्ल्यान आनंद कुटुंबाक आपल्या घरा अमृतसराक परत येवचें पडलें. 1919 त, 14 वर्सांचो आसतना तो जनरल डायराच्या क्रूर छडीमाराक बळी पडलो. ताचे फाटीर 11 फटके पडले. हाचो परिणाम म्हूण ताका बापायकडल्यान उलोवणे आयकुचें पडलें आनी आवयसयत घराभायर सरचें पडलें. बंडखोर तरणाटो आसतना मुल्कराजाक आंदोलन होच स्वातंत्र्य-प्राप्तीचो एकमेव उपाय आसा अशें दिसतालें. कॉलेजांत आसतना गांधी आंदोलनांत वांटो घेतलो म्हूण ताणें कांय काळ बंदखण भोगली. इंग्लंडांत आसतना ताचें मन अत्याधुनिक विचारप्रवाह आनी समाजवादी चळवळीकडे झुकलें. 1926 त संपार आशिल्ल्या इंग्लंडच्या कामगारांक ताणें सहानुभुती दाखयली. 26 वर्सांचो आसतना मार्क्सवादी मतप्रणालीचो ताचेर प्रभाव पडलो. टॉलस्टॉय, रस्कीन आनी गांधी हांच्या विचारांक लागून दळिद्र, बीभत्सता आनी असमानता हांकां विरोध करपापुरतोच तो समाजवादाकडे वळ्ळो. इतिहासाचें विवरण करपाखातीर ताणें मार्क्सवादी पध्दत वापरली पूण मानवतावाद ही चड आकलनीय स्वरुपाची मतप्रणाली आसा अशें ताका दिसलें. साम्राज्यशाहीच्या शेकापसून वसाहतवादी मुक्ती करपाची रशियाची भुमिका पळोवन ताका रशियेविशीं ओड तयार जाली.
1929 त डॉक्टरेट मेळयतकच पांच वर्सां साहित्याचो अभ्यास करून ताणें ‘ Untouchable ’ (1935) आनी ‘ Coolie ’ (1936) ह्यो कादंबऱ्यो बरोवन एक प्रख्यात कादंबरीकार म्हूण नांव मेळयलें. आयज 40 भासांनी ह्या कादंबऱ्यांचे अणकार जाल्यात. Two Leaves and A Bud (1937), The Village (1938) Across the Black Waters (1940), the Sword and the Sickle (1942) The Big Heart (1944) ह्या पुस्तकांत राजकी आनी समाजीक पीडणुकेक लागून चिड्डल्ल्या लोकांनी परगटायल्ल्या निशेधाचें चित्रण आसा.
मुल्कराज आनंद हाणें आपल्या बरोवपांत गरीबांक पिळून भ्रश्टाचारान मातिल्ले जहागिरदार, बादशहा, सामंत हांचें वास्तव चित्रण पयलेच खेपे स्पश्टपणान उक्तें केलें. ताचें सगळें बरोवप एक थाराविक मतप्रणालीच्या आदाराचेर घडलां. मतप्रणाली आनी कला हांचो मेळ सादून ताणें चडशें जीवनवादी साहित्य रचलें. आनंद हाच्या बरोवपाचे कांय खाशेले गुण अशेः कलाकृतींचो विस्तृत आंवाठ, तातूंत आयिल्लीं विंगड विंगड पात्रां, तांच्यांतलो कठोर वास्तववाद, समाजीक अन्यायाविशीं तांकां आयिल्ली तिडक आनी तांच्यांत दिसून येवपी मनीसपणाचो उमाळो. ताच्या कांय कथांतसून सूक्ष्म आनी तरल विनोद दिसून येता. पूर्विल्ल्या भारतीय कला आनी संस्कृतायेचो खोल अभ्यास आनी भारतीय ग्रामीण मनाची निसर्गदत्त जाण हांकां लागून ताचें बरोवप प्रभावी जालां. साहित्य हें
