उलयताले. देखून ह्या सगळ्या आर्यांची मूळ आवयभास एकच आसली हो तर्क वस्तुस्थिती म्हूण मान्य जाला.
भेस, आंगलोट आनी जेवणखाणः भारतांत आयिल्ले आर्य एका वंशाचे नासले हें मान्य केल्यार तातूंत जे नॉर्डिक आसले ते ऊंच, घटमूट आंगलोटाचे, गोरे, भांगरा केंसाचे आनी निळ्या दोळ्यांचे आसले अशें डॉ. चतर्जी म्हणटा. भारतीय संस्कृतिकोशांत ऋग्वेदाचो दाखलो दिवन, तातूंत जें देवतांचें वर्णन आयलां तें आर्य लोकांचेंच आसा अशें म्हळां. आर्यांचो रंग गोरो, केंस पिंगशे, दोळे निळे, नाक सरळ, छाती व्हड, मान पुश्ट आसली. ते म्हान पुरुषार्थी आनी वीर आसले. तांच्यो कुडी बळिश्ट आसल्यो. ते खांपे घोडे चलोवपी आसले. तें उक्त्या वाठारांत वसती करून रावताले. लोकरीची वस्त्रां विणटाले आनी वापरताले. ते बायलांवरी आपले केंस लांब दवरताले. कांय लोक खाड – मिश्यो दवरताले तर कांय जाण त्यो काडटाले, अशें ऋग्वेदांत सांगलां.
आर्यांचें मुखेल अन्न म्हळ्यार गोरवां – म्हसरां पसून मेळपी दूद आसतालें. ते कंदमुळां, फळां खाताले. ते मांस खाताले पूण नुस्तें खाताले असो उल्लेख खंयच मेळना. ते सोम नांवाचो सोरो पियेताले. गंव आनी जव हीं धान्यां तांकां खबर आसलीं आनी तांचें ते उत्पादन करताले. ऑस्ट्रिक आनी प्रोटो – ऑस्ट्रोलॉईड लोकांकडेन संबंद येवचेपयलीं तांकां तांदूळ खबर नासलो. नाल्ल, सुपारी हीं फळांय तांकां खबर नासलीं. काळांतरान ते जमीन कसपाक लागले. नाल्ल, सुपारी, तांदूळ आनी नागवेलीचीं पानां तांच्या धर्मीक कार्यांत आस्पावलीं.
हजारांनी वर्सांचे बदलपी परिस्थितीक लागून तशेंच हेर जमातीकडेन जाल्ल्या संकराक लागून मूळ रुपांत आर्यांचो नॉर्डिक वंश खंयच दिसना; फकत चित्पावन ब्राह्मण हाका अपवाद आसुंये अशें डॉ. चतर्जी म्हणटा. आर्य-अनार्यांचो संघर्श आनी समन्वय हांचो परिणाम दक्षिणेचें आर्यीकरण जावपाक, आर्यवंशाचें शुध्दपण नश्ट जावपाक तशेंच तांचे संस्कृतायेंत आनी धर्मकल्पनांत बदल जावपांत जालो. उपरांत आर्य गंवावांगडा तांदूळ, मांसावांगडा नुस्तें, तुपावांगडा तेल खावपाक लागले. लोकरीचे कपडे वचून धोतर आनी उपरणे आयलें. लग्न-पध्दतींत बदल जालो. पान-सुपारी, नाल्ला वांगडा हळद-कुकमाचो धर्मीक कार्यांत उपेग जावपाक लागलो.
देवधर्मः वैदिक काळांत आर्यांचो धर्म वैदिक आसलो. तांचो धर्म, संस्कृताय आनी दैवतकल्पना पयले अवस्थेंत आसल्यो. सैमीक घडणूको आनी वस्तूच तांणी देव मानल्यात.
सूर्य, उषा, वरूण, सवितृ, मित्र, इंद्र, रुद्र, वरुण, मरुत्, अग्नि, भग आनी हेर देवतांची स्तुतिपर सुत्रां ऋग्वेदांत आसात. द्रविडांच्या संपर्काक लागून आर्यांमदीं मूर्तिपूजा आयली. मागीर तांणी मूर्ती, देवळां हीं शिल्पां घडयलीं. त्या आदीं तें इंद्र, वरुण, आदित्य आनी हेर देवांक संतुश्ट करपाक यज्ञ करताले आनी तांकां हविर्भाग ओंपताले. अग्नीवरवीं देवाक सोमरस आनी घृत पावयताले. स्वता खाता तें अन्न, नैवेद्य म्हूण देवाक दाखोवपाची पध्दत तांचीच आसली अशें म्हणटात. आर्याचे देव चडशे दादलेच आसले. बायल देवता तांणी हेरांकडल्यान उखलल्यो अशें डॉ. कोसंबी म्हणटा.
संस्कृतायः आर्य लोक कुल वा कुटुंब करून एकठांय रावताले. तांच्यामदीं पितृसत्ताक कुटुंब पध्दत चलताली. दरेक कुलाचो एक दादलो मुखेल आसतालो. कुलाचो चोमो जावन ग्राम घडटालो. ग्रामाच्या मुखेल्याक ‘ ग्रामणी ’ म्हणटाले.
मरणप्रथाः कुर्गन संस्कृताय ही मूळ युरोभारतीय लोकांनी संस्कृताय आसली, अशें सिध्द करपी पुरावो मेळ्ळा. मूळ युरो-भारतीय लोकांत मडीं पुरपाची चाल आसली. मेल्ल्या मनशाक वेगवेगळे फोंड खणून तातूंत ताची कूड पुरताले. त्या फोंडाचेर खणिल्ले मातयेची रास रचताले. राशीभोंवतणी एक वा दोन लांकडाच्यो वंयो घालताले. ऋग्वेदांत (10.18.4,13) अशे तरेच्या वंयांचो उल्लेख आयला. किरघीज प्रदेशांत मेल्ल्या मनशाचीं मातयेचीं यादस्तिकां, थडीं वा कुर्गन जायतीं दिश्टी पडटात. बोगडानोव्ह ह्या रशियन पुराणवस्तुशास्त्रज्ञाच्या मतान तातूंतले बरेच कुर्गद नवाश्मयुगांतले आसात.
उद्देगधंदेः शेत, गोरवां-म्हसरां पाळप, धातुकाम, पक्क्या मालाचें उत्पादन ह्या उद्देगांचेर वेदकाळांतली अर्थीक जीण आदारून आसली. कोश्टी, मेस्त, कांसार, शेट हे वेवसाय करपी लोकांक वैदीक काळांत खूब म्हत्व आसलें. आर्यांक लोखणाची म्हायती आसली. लोखणासावन तांणी कुराड वा परशू, तलवार, सुरी, वाखर, कातर ह्यो वस्तू घडयिल्ल्यो.
अर्थीक आनी शिक्षणीक उदरगतः वस्तूच्या दिवपा घेवपाखातीर साधन आनी माध्यम म्हूण जनावरांचो उपेग जालो तरी आर्यांक चलनाखातीर भांगरा नाण्यांचो उपेग करपाक कळटालो. आर्यांच्या नाण्याक ‘ निष्क ’ म्हणटाले. रुद्राच्या गळ्यांत निष्कांचो कंठो आसा अशें वर्णन ऋग्वेदांत (2/33/10) आयलां. भांगरा नाण्याचें ‘ मना ’ हें बाबिलोनियन नांव ऋग्वेदांत आसा. पयल्या बाबिलोनियन साम्राज्याच्या दक्षिण आनी अस्तंत देगेवयल्यान वेपार जातालो, ही गजाल खाल्डियन संस्कृतायेच्या लोकांनी सोदून काडल्या. भूमध्य समुद्रांत चार हजार वर्सां आदीं वेपार करपी वाण्याचो उल्लेख ऋग्वेदांत ‘ पणी ’ ह्या उतरान केला.
आर्यांक लेखनकलेची म्हायती नासली. ही कला मूळ सुमेरियनांची आसून दक्षिण भारतांतल्या द्रविड वेपाऱ्यांनी इ.स.प. आठव्या शतमानांत भारतांत हाडली आनी बुध्द भिक्षुंनी उपरांत ती उत्तर भारतांत व्हेली, अशें ऱ्हीस डेव्हिड्स (Rhys Davids) हाणें ‘ इंडिया ’ ह्या ग्रंथांत सांगलां. लक्ष्मणशास्त्री जोशी म्हणटा, ‘ वैदीक लोकांनी गणन आनी लेखन हातूंत बरीच उदरगत केल्ली. हाचें प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष प्रमाण वेदांत मेळटा. ऋग्वेदांत वर्णमालेक ‘ अक्षर ’ हें उतर (1/164/24,29) वापरलां. ’ गणित आनी दशांक मेजपापध्दत वैदीक आर्यांची आसा. शुन्याची कल्पना पयलीं पुर्विल्ल्या भारतीयांनी सोदून काडली. ह्यो दोनय कल्पना ग्रीक आनी रोमनांक खबर नासल्यो.
गोंयचो संदर्भः दक्षिण भारताच्या आर्यीकरणाच्या इतिहासाचो ल्हानसो वांटो गोंयचो आसा. गोंयचें आर्यीकरण, तशेंच गोंयची निर्मणी करपाचें श्रेय परशुरामाक दितात. ‘ परशुराम ’ ही व्यक्ती खरी आसली काय काल्पनीक आसली हेविशीं अभ्यासकांमदीं आयजूय मतभेद आसात. परशुरामाच्या चरित्रांतलो अतिताय आशिल्लो वांटो कुशीक काडून चिकित्सक नदरेन ताच्या कार्याकडेन पळेल्यार परशुराम ही इतिहासीक व्यक्ती प्राक्कालीन इतिहासांत जावन गेल्ली हें सत मानचें पडटा अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. परशुराम, सनपयलीं पांच हजार वर्सांआदीं जावन गेल्लो अशें कन्हय्यालाल मुन्शी आनी प्रा. माटे हांचें मत आसा. डॉ. रा. गो. भांडारकराच्या मतान क्रिस्ती सनपयलीं सातव्या शतमाना आदीं भारतवर्षीय आर्याक दक्षिण हिंदुस्थानाविशीं म्हायती नासली. विंध्य पर्वताक चुकोवन उदेंतेकडल्या मार्गान उत्तर सरकार अशें ज्या वाठारांक म्हणटात, त्या प्रदेशामेरेन ते गेले आसले तरी दक्षिणेक रिगूंक नासले. विंध्य पर्वताचे हे वटेन दक्षिणेक आशिल्ल्या देशांची तांकां खबर नासली. क्रिस्ताआदीं सातव्या शतमानाच्या अदमासाक तांणी दक्षिणेक वचपाचो यत्न केलो आसुंये. डॉ. भाऊ दाजी लाड हाच्या संशोधनाप्रमाण सारस्वतांनी सव्या वा सातव्या शतमानांत गोंयांत राबितो केल्लो. गोंयांत सारस्वत जातीची आर्यकुलां पयलीं आयलीं. हो परंपरेन चलून आयिल्लो समज खरो आसल्यार गोंयचो आनी कोंकणाचो आर्यीकरणाचो काळ चवदाव्या शतमानांत म्हळ्यार आर्विल्ल्या काळांत मानचो पडटा, अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. डॉ. पुसाळकराच्या मतान सहस्त्रार्जुन कार्तवीर्य, विश्वामित्र, जमदग्नी, परशुराम आनी हरिश्र्चंद्र हांचो काळ क्रिस्ताआदीं 2542 ते 2506 वर्सां इतलो फाटीं वता. तेचपरी गोंयांत आर्यकुलां येवपाचो काळ अडेज हजार वर्सां सन पयलीं फाटीं वता अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा.
गोंयांत परशुराम आयलोना, तर काणकोणांत कण्व ऋषी लेगीत येवन राविल्लो. ताचेवेल्यान ह्या वाठाराक ‘ काणकोण ’ हें नांव पडलें. तो
