जंय तर्पण करतालो ते न्हंयक तर्पणची (तळपणची) न्हंय म्हणटात अशी दंतकथा ह्या भागांत चलता. ऋषी-मुनींनी फकत अनार्याचीं मनां वळोवपाचो यत्न केलो असो न्हय तर तांच्या चलयांकडेन लग्नां करून संस्कृती समन्वयाचें काम वंशसमन्वयाच्या मार्गान केलें अशें ए. डी. पुसाळकर म्हणटा.
दक्षिणेचें आर्यीकरण करपी सगळ्यांत व्हड क्षत्रिय म्हळ्यार दाशरथी राम आसून ताणें चवदा वर्सांच्या वनवासाचें निमित्त करून हें काम व्हड प्रमाणांत केलें. वानरांसारक्या आनार्यांकडेन बरेपण जोडून, प्रतिकार करपी राक्षसांक हारोवन रामान हें आर्यीकरण घडोवन हाडलें अशें बा. द. सातोस्कर म्हणटा. रामा उपरांत श्रीकृष्णान आनी ताच्या यादवकुलान दक्षिणेच्या आर्यीकरणाचो वावर जिद्दीन पूण समन्वयान केलो. यादवांनी अनार्यांकडेन व्हड प्रमाणांत शरीरसंबंद दवरिल्ल्यान तांचो मूळ गोरो रंग ना जावन ते काळे जाले. श्रीकृष्ण हो लेगीत ‘ कृष्णवर्णीय ’ आसलो. भारताची नैऋत्य दर्यादेग, गुजरात, माळवा दख्खन ह्या वाठाराचें आर्यीकरण यादवांक लागून जालें अशें डॉ. पुसाळकर म्हणटा. बा. द. सातोस्कराच्या मतान भारताचे नैऋत्य दिकेक गोंयचो आस्पाव जाता म्हूण यादव आनी श्रीकृष्ण गोंयांत आयिल्ले आनी तेचखातीर देवकीकृष्णाचें देवूळ गोंयांत आसा. गोंयचें आर्यीकरण अनार्यांकडेन संघर्श करीनासतना खेळीमेळीच्या भावनेन जालें अशें सातोस्कार म्हणटा. आर्यांनी गोंयांतय अनार्यांचो मोग जोडलो. तांच्या चलयांकडेन लग्नां केलीं. ताका लागून गोंयांतल्या जाती जमातींत ब्राह्मण-ब्राह्मणेतर, वा पयलींच्या ब्राह्मण क्षत्रियांसारके संघर्श जावंक वा जातीयवादी दंगली जावंक नात. हे नदरेन श्रीकृष्ण हो खर मुत्सद्दी, व्हड झुजारी आनी धर्मसंस्थापक आसलो. देखून तो पूर्णपुरूश आनी राश्ट्रीय फुडारी थारतालो. ताचे विचार उदार आसले. तत्वनिश्ठा खर आसली. ताच्या ह्या गुणांक लागून अनार्यांत आर्य संस्कृतायेचो प्रसार करपाक तो जैतीवंत जालो. अशें The Vedic Age ह्या ग्रंथांत म्हळां.
गोंयचें आर्यीकरण सारस्वतानी केलें आनी तेच गोंयचे पयले वसाहतकार आशिल्ले अशी कल्पना स्कंदपुराणाच्या सह्याद्री खंडांत मेळटा. तातूंत परशुरामान त्रिहोत्रासावन दशगोत्री सारस्वताचीं कुलां गोंयांत व्हेल्ल्याची कथा दिल्या. वसाहतीकरणाच्या पध्दतीप्रमाण ब्राह्मणांवांगडा क्षत्रिय आनी वैश्यय परशुरामान हाडले आसपाक जाय अशें सातोस्कर म्हणटा. फुडें क्षत्रिय कुलांचे मराठे, वैश्याच्यो तत्सम जाती जाल्यो. आर्यांभितर आस्पावल्ल्या अनार्यांक शुद्रांची सुवात मेळ्ळी. जेन्ना विभाजन आनी एकत्रीकरणाची प्रक्रिया महाराष्ट्रावरी गोंयांत घडली तेन्ना गोंयांत जाती-उपजाती घडल्यो. उपरांत वेवसायीक जातीचीं समानपणा आनी थळावेपण ह्यो गजाली मतींत घेवन तांकां मराठी, कुणबी, तेली, साळी, माळी, म्हालो आनी मडवळ हीं नांवां प्राप्त जाली आसुंये. थळाव्या भेदाक लागून आनी दळणवळणाच्या साधनांचो उणाव आशिल्ल्यान ते ते जातींतल्यो पोटजाती सदांखातीर तगून उरल्यो.
परशुरामाच्या आर्यीकरणाच्या उपरांत भारतीय झुजाकाळांत गोंयांत आर्यांचे ल्हान ल्हान पंगड येतच रावले. पूण सनपयलीं एक हजार वर्सां वा सनपयलींच्या चवथ्या शतमानांत सारस्वतांचो एक वेगळो पंगड गोंयांत येवन केळोशी वा कुठ्ठाळी गांवांत रावलो आसपाची शक्यताय बा. द. सातोस्कार उक्तायता. ही घडणूक सह्याद्रिखंडांत आयल्या आसून मांगीशमाहात्म्याच्या पांचव्या अध्यायांत दिल्या. आचार्य धर्मानंद कोसंबीन दुसरे सारस्वत वसाहतकार गोंयांत आयिल्ल्याची गजाल मान्य केल्या.
मठस्थ गणेश रामचंद्र शर्मा हाच्या मतान इ.स.प. 326 च्या मार्च म्हयन्यांत अलेक्झांडर द ग्रेट सिंध न्हंयेवेल्यान भारतांत आसलो तेन्ना आर्यांची दानाधिस्पट जाली. ह्या प्रसंगांतल्यान वाट काडपाखातीर हें स्थलांतर घडलें. ताचेवेल्यान इ.स.प. चवथ्या शतमानांत आर्य दक्षिणेंत आयले अशें म्हणपाक हरकत ना. सारस्वत मात सारस्वत नांवाच्या देशावेल्यान गोंयांत आयले. सारस्वतांचो दुसरो पंगड कान्यकुब्जासावन गोंयांत गेलो अशें सह्याद्रीखंड सांगता. पूण कान्यकुब्जासावन हे लोक खंय गेले हाचो उल्लेख मात सह्याद्रीखंडांत येवंक ना.
कों. वि. सं. मं.
आर्यभट्ट-1: (जल्मः सुमार इ. स. 476; मरणः ?).
एक व्हड ज्योतिशशास्त्री आनी गणितशास्त्रज्ञ. बिहार राज्यांतलो कुसुमपूर (पाटणा) हो ताचो मूळ गांव आशिल्लो अशें मानतात. दक्षिण भारतांत ताचे भाश्यग्रंथ चड प्रमाणांत सांपडटात, देखून तो केरळ प्रांतांतलो आसुंये अशें कांय जाण मानतात.
आर्यभट्टान पुर्विल्ल्या ज्योतिशग्रंथांचें संशोधन करून आर्याभटीय वा आर्यसिध्दांत ह्या ग्रंथाची रचणूक केली. ताणें करणग्रंथ हो ग्रहणिताचो ग्रंथ रचलो अशे संदर्भ मेळटात पूण ग्रंथ सांपडना. आर्यभट्टान आर्यसिध्दांत ह्या ग्रंथांत गणितशास्त्र आनी ज्योतिशशास्त्र हांचो नियाळ सिध्दांतरुपान केला. हो नियाळ सूत्रबध्द आनी श्र्लोकबध्द आसा. ग्रंथाची रचनापध्दत वैज्ञानिक आसून भाशा सोपी आसा. ह्या ग्रंथांत चार पाद आसून सगळे मेळून 121 श्र्लोक आसात. ह्या ग्रंथाचे चार विभाग (पाद) अशे आसातः
1.गीतिकापादः हातूंत 13 श्र्लोक आसून व्हड आंकड्याची संख्या ल्हान करून बरोवपाक व्यंजनां आनी स्वरांचो उपेग केला. व्यंजनांचो उपेग आंकडे दाखोवपाखातीर तर स्वरांचो शून्य दाखोवपाखातीर केला. देखीक ख् = 2, थ् = 30, उ = 10,000, घ = 4 आनी ऋ = 10,00,000. हाचेवेल्यान घृ = 40,00,000 आनी रव्युघृ = 43,20,000 अशी संख्या जाता. थोडेभितर अशेतरेन संख्या मांडपाची पध्दत, दुसऱ्या ग्रंथांत मेळनाशिल्ल्यान ही मूळ कल्पना आर्यभट्टाचीच आशिल्ल्याचें विद्वान मानतात. गीतिकापादांत तेभायर राशी, अंश कला हांचे परस्परसंबंध, युगपध्दती, मळबाचो विस्तार, पृथ्वी, सूर्य, चंद्र आनी गिरे हांची गती, अंतर मेजपाची ल्हान व्हड मापां ह्या संबंदान विंगड विंगड म्हायती आयल्या.
2.गणितपादः हातूंत 13 श्र्लोक आसून व्हड अंकगणित, बीजगणित आनी रेखागणित हेविशींची म्हायती आयल्या; तशेंच क्षेत्रफळ, घनफळ वर्ग, वर्गमूळ, घनमूळ आनी हेरांचे नेम सूत्ररुपान दिल्यात. ‘ π ' म्हळ्यर (परिघ)/(व्यास) ह्या स्थिरांकाची किंमत ताणें 3 177/1250 वा 3.1416 इतली दिल्या. श्रेढी, त्रैराशिकां, अपूर्णांक, कुट्टकां (कूटप्रस्न) हेविशींची म्हायती ह्या विभागांत आस्पावल्या.
3.कालक्रियापादः हातूंत 25 श्र्लोक येतात. म्हयनो, वर्स आनी युगां हे विशींची म्हायती ह्या विभागांत आस्पावल्या. आर्यभट्ट 43,20,000 वर्सांच्या एका महायुगांत 72 युगां येतात अशें मानता, आनी सगळीं युगपादां सारकीं समान आसात अशें म्हणटा. हेर शास्त्रज्ञ वयर दिल्ल्या वर्सांच्या एका महायुगांत 71 युगां येतात अशें मानतात. कलियुगाचो आरंभ ब्रेस्ताराक मध्यानरातीकडेन जालो अशें ‘ सूर्यसिध्दांतांत ’ आयलां. तर आर्यभट्टाच्या मताप्रमाण सुक्राराचो सूर्य उदेवचे वेळार म्हळ्यार 15 घटकांउपरांत कलियुगाची सुरवात जाली.
4.गोलपादः हातूंत 50 श्र्लोक आसून तातूंत, सूर्य, चंद्र, पृथ्वी ह्या गोलांची म्हायती आनी तांचीं सूर्यासावनचीं अंतरां दिल्यात. पृथ्वी, गिरे, नखेत्रां हांचो अर्दो भाग काळखांत तर अर्दो भाग सूर्याच्या उजवाडांत आसता अशेंय ह्या विभागांत सांगलां. तेभायर पृथ्वीची घडण, स्थिती आनी आकार, क्रांतीवृत्त, संपात बिंदू, खगोलशास्त्र, गिराणां संबंदान काळ-वेळ उक्तावपाची रीत ही म्हायतीय आयल्या.
ह्या ग्रंथाखातीर आर्यभट्टान स्वता घेतिल्ले सुक्ष्म वेध, दृक् प्रत्यय आनी वेधसिध्द आंकड्यांचो आदार घेतिल्ल्यान, तेचपरीं ताची ग्रंथ रचणूक सोपी आशिल्ल्यान हो ग्रंथ म्हत्वाचो जावन आसा.
आर्यभट्ट वेध घेवपाक खांपो आसलो. पृथ्वी स्वताभोंवतणी घुंवता हें मत निश्चितपणान सांगपी, आर्यभट्ट हो पयलो विद्वान गणितज्ञ आसलो. हें मत ताणें पांचव्या शेंकड्यांत मांडिल्लें आशिल्ल्यान ताचें मोल आनीकय वाडटा. आयज समाजाभितर रूढ आशिल्ले जायते सिध्दांत
