यत्न चालू आसात.
म्हत्वाचीं थळां: आल्जिअर्स ही राजधानी आनी कॉन्स्टन्टीन हीं भायल्या लोकांक आकर्शित करपी मुखेल शारां. तेभायर देशांतलीं हेर शारांय उद्येगधंद्याक लागून नांवाजिल्लीं आसात.
कों. वि. सं. मं.
आल्डर, कूर्टः (जल्मः 10 जुलय 1902, कनिगशूट – जर्मनी; मरणः 2 जून 1958, कोलोन).
नामनेचो जर्मन रसायनशास्त्रज्ञ. ताचें भुरगेपण उद्येगीक वसाहतीच्या वाठारांत गेलें. पयलें म्हाझूज सोंपतकच ताका घर सोडून वचचें पडलें. ताणें रसायनशास्त्राचें शिकप बर्लिन आनी कील विद्यापीठांत केलें. 1926 त, ताणें कील विद्यापीठाची डॉक्टरेट मेळयली. कील विद्यापीठांत प्राध्यापक म्हूण (1934-36) आनी आय. जी. फाबॅन हाच्या लिव्हरकुशेन हांगाचे संशोधन प्रयोगशाळेंत (1936-40) मुखेली म्हूण काम केलें. हे प्रयोगशाळेंत आसतनाच संश्र्लिश्ट (synthetic) रबराच्या संरचनेविशीं आनी प्राप्तीविशीं ताणें संशोधन केलें. कोलोन विद्यापीठाच्या रसायनशास्त्र विभागांत तो 1940 त प्राध्यापक आनी उपरांत विभागाचो मुखेल जालो.
कार्बनी रसायनशास्त्रांतल्या ‘ डाइन ’ (diene) ह्या म्हत्वाच्या वर्गाच्या संश्र्लेशणाविशींच्या (synthesis) संशोधनाखातीर ताका ताचो गुरू ओटो डील्स हाच्या वांगडा 1950 वर्सा रसायनशास्त्राखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार वांटून मेळ्ळो. मॅलेइक अम्ल (maleic acid) वा क्विनानां (quinines) हातूंत ब्युटाडाइनांसारकीं दोन एकांतरित द्विबंध (alternate double bonds) आशिल्ल्या संयुगांचो आस्पाव करप ही डाइन संश्र्लेशणातली गरजेची विक्रिया आसा. डील्स आनी आल्डर हांणी डाइन आनी क्विनोन हांच्या विक्रियेविशींचो एक निबंद 1928 त उजवाडायलो. तांणी हे विक्रियेचें स्वरूप प्रयोंगावरवीं पयलेच फावट सिध्द केलें आनी बऱ्याच वलयी (cyclic) संयुगांच्या संश्लेशणाखातीर हे विक्रियेचो वापर करून दाखयलो. कापराचो रेणू, प्लास्टिक, कँथॅरीडीन, अर्गोस्टेरोल आनी व्हिटामिन-डी ह्या पदार्थांचें संश्र्लेशण करपाखातीर हे विक्रियेचो खूब वापर जालो. क्रियाशील रसायनीक कारकाबगर ही विक्रिया जावं येता, हें तिचें खाशेलेपण.
1938 त, ताका जर्मन केमिस्ट संस्थेकडल्यान एमिल फिशर यादस्तीक पदक मेळ्ळें. त्याच वर्सा हॉल हांगाच्या (German Academy of Natural Philosophers) हे संस्थेचो तो वांगडी जालो. 1950 त, कोलोन विद्यापीठाच्या वैजकी विभागान ताचो भोवमान करून ताका एम्. डी. पदवी दिली. 1954 त सालामान्का विद्यापीठान ताका डॉक्टरेट दिली.
कों. वि. सं. मं.
आल्फव्हेन, हान्नेसः (जल्मः 30 मे 1908, नॉरकेपिंगस्वीडन).
नामनेचो स्वीडिश शास्त्रज्ञ. ताचें शिकप उप्साला शारांत जालें. स्टॉकहोम हांगाच्या ‘ रॉयल इन्स्टिट्यूट ऑफ टॅक्नॉलॉजी ’ च्या इलेक्ट्रॉनिकी विभागांत तो 1940 वर्सा सावन काम करता. हे संस्थेंतल्या आयनद्रायू भौतिकी (Plasma physics) विभागाचो तो मुखेल आसा. 1970-71 वर्सा ताणें कॅलिफोर्निया विद्यापीठ, सॅन दिएगो हांगा संशोधन आनी शिकोवप केलें.
ताणें भूभौतिकीय आनी खगोलीय भौतिकी हांचे मदले प्रस्न सोडोवपाखातीर ‘ आयनद्रायू भौतिकी ’ आनी ‘ चुंबकीय द्रवगतिकी ’ (Magneto-hydrodynamics) ह्या विशयांत म्हत्वाचें कार्य केलां. ताणें केल्ल्या ह्या संशोधनाचो खगोलीय भौतिकशास्त्रांत खूब उपेग जालो. 1942 वर्सा सौर दागांविशीं (Sunspots) अभ्यास करतना ताणें द्रवचुंबकीय तरंगांचो सोद लायलो. ह्या तरंगांक ‘ आल्फव्हेन तरंग ’ म्हणटात. भुचुंबकत्वाविशीं (geomagnetism) कांय प्रस्न सोडोवपाक ह्या तरंगांचे संकल्पनेचो उपेग जाता. आयनद्रायूंत आशिल्ल्या निश्क्रिय चुंबकीय वळींखातीर आयनद्रायूक घटसाण मेळटा ही म्हत्वाची संक्पना ताणें मांडली. ही संकल्पना चुंबकांबर (Magnetosphere) नखेत्रांचें वातावरण आनी आंतरतारकीय द्रव्य हातूंतल्या कार्याचें स्पश्टीकरण करपाक उपेगी पडटा. 1939 वर्सा ताणें चुंबकीय वादळां (Magnetic Storms) आनी वीज उजवाड (Aurora Polaris) हेविशीं एक सिध्दांत मांडलो. उश्मीय अणुकेंद्रीय ऊर्जेचे निर्मणेंत कितलेशेच दशलक्ष अंश तापमान आशिल्लो अतिउश्ण आयनद्रायू, उपकरणाच्या वण्टीपसून पयस दवरपाक चुंबकीय क्षेत्रां वापरचीं पडटात. देखून, आयनद्रायूंत अस्थिरताय तयार जाता. हाचें स्पश्टीकरण करूंक आल्फव्हेन हाणें मांडिल्ल्या चुंबकीय द्रवगतिकीविशींच्या तत्वाचो उपेग जालो.
1970 वर्सा ताका ताच्या चुंबकीय द्रवगतिकीच्या म्हत्वाच्या वावराविशीं आनी आयनद्रायू भौतिकींतल्या खासा अनुप्रयोगाखातीर ल्वी यूजीन नील हाचे वांगडा नोबेल इनाम वांटून मेळ्ळें. खूबशा स्वीडिश सरकारी समितींनी आनी शिक्षणीक संस्थांनी उंचेल्या पदाचेर ताणें काम केलां. लंडन हांगाच्या रॉयल अॅस्ट्रॉनॉमिकल सोसायटीचो तो फेलो (अधिछात्र) आसा. 1967 त वैश्र्विक विद्युत्गतिकी विशयांतल्या म्हत्वाच्या कार्याखातीर ताका सोसायटीच्या भांगरापदकाचो भौमान मेळ्ळा. Cosmical Electrodynamics (1950) ह्या ताच्या पुस्तकांत ताचे संशोधनात्मक लोख उजवाडाक आयल्यात.
कों. वि. सं. मं.
आल्बुकॅर्क, जोसेफः (जल्मः 1896; मरणः 1950).
किरिस्तांव धर्मफुडारी. डापाड्डा वाठारांतलो तो मुळावो मिशंनरी आशिल्लो. 1939 वर्सा थापणूक जाल्ले पिलार संस्थेचो तो संस्थापक. कांय काळ तो खानवेल (Khanwel) मिशनाचो अधिकारी आशिल्लो. उपरांत ताणें अंबरनाथ मिशन सुरू केलें. थंयचे फातिमा माध्यमिक शाळेचे उदरगतीखातीर जायतो वावर केला. 1962 वर्सा हे संस्थेचो ‘ सुपीरियर जनरल ’ म्हूण ताका वेंचून काडलो. हे संस्थेंत ताणें 1969 वर्सा मेरेन वावर केला.
कों. वि. सं. मं.
आल्बेनियाः (रिपब्लिक पॉप्युलोरे सोशलिस्टे इ श्वियप्रीझे). यूरोप खंडांतलो बाल्कन द्वीपकल्पाचे अस्तंतेवटेंतलो आनी एड्रिअॅटिक दर्याचे उदेंत देगेवयलो देश. विस्तार 39° 38’ ते 42° 41’ उत्तर आनी 19° 16’ ते 21° 43’ उदेंत. क्षेत्रफळ 28,750 चौ. किमी. लोकसंख्या 30,20,000 (1986). हाचे उदेंतेक आनी उत्तरेक युगोस्लाव्हिया, दक्षिणेक ग्रीस आनी अस्तंतेक एड्रिअॅटिक दर्या आसा. राजधानी तिराना.
भूंयवर्णन, हवामान आनी वनस्पतः आल्बेनियाचो चडसो वाठार दिनारिक आल्प्स पर्वताच्या शाखांनी भरला. उत्तरेवटेनचे पर्वत आनी पठारां 1,500 ते 2,400 मी. मेरेन उंचायेचीं आसात. हांगा सगळ्यांत ऊंच दोंगरातेंगशी येझेरत्से (2,649 मी.) ही आसा. उदेंतेवटेनचे पर्वत दक्षिण-उत्तर पातळ्ळ्यात आनी तातूंत धव्या आनी काळ्या द्रिन न्हंयांचीं देगणां आनी ऑक्रीद, प्रस्पा हीं सरोवरां आसात. दर्यादेगेर रेंवेच्यो दोंगुल्ल्यो आसात आनी दर्याक मेळपी न्हंय बोयाना ही मळाचे उत्तरेवटेनच्यान व्हांवता. द्रिन, मात, श्कुंबी आनी व्हिजोझ ह्यो मुखेल न्हंयो.
दर्यादेगेच्या मळांच्या वाठारांत शिंयाळ्यांत सरासरी 100 सेंमी. पावस पडटा आनी गीम खर आसता. पर्वताच्या वाठारांत सुमार 250 सेंमी. पावस चडसो गिमांत पडटा. तापमान जानेवारीत 1° से. ते सुमार 6° से. आसता; जाल्यार जुलय म्हयन्यांत तें सुमार 21° से. ते 26° से. आसता. अॅटलांटिक, भूंयमध्य आनी एड्रिअॅटिक दर्यावयल्यान हांगा वादळां येतात. उत्तरेवटेनच्या पर्वतवाठारांत शिंयाळ्यांत बर्फ पडटा आनी गिमांत वादळां जावन पावस येता.
आल्बेनियांत ओक, एल्म, पायन आनी बर्च हे रुख भरपूर प्रमाणांत
