हांचेवांगडा ताणें कलकत्याक ‘ नॅशनल काँग्रेस ’- गोंय हे संघटनेची शाखा सुरू केली. उपरांत ताणें आपले नोकरेक सोडचीट दिवन तो गोंयां आयलो आनी राजकी वावर करूंक लागलो. 15 सप्टेंबर 1954 दिसा ताका ताच्या वेळ्ळीच्या घरांत धरलो. उपरांत प्रादेशिक लश्करी दंडाधिकाऱ्यामुखार ताची चवकशी जावन ताका आठ वर्सां खर बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली. आग्वाद बंदखणींत आसतना तो निरक्षर कैद्यांखातीर वर्ग घेतालो.
सप्टेंबर 1958 वर्सा ताची बंदखणींतल्यान सुटका जाली. गोंय सुटकेउपरांत तो समाजीक आनी राश्ट्रीय वावर करूंक लागलो. 1962 वर्सा ताणें मडगांव शारांत पयली ‘ एम्प्लॉईज काँग्रस ’ (Employees Congress) सुरू केली. तशेंच ताणें हॉटेल कामगार संघटना, वेपारी कामगार संघटना आनी छापखानो कामगार संघटना सुरू केल्यो. भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन सुटके झुजांतल्या ताच्या वावराचो भोवमान केला.
-कों. वि. सं. मं.
आल्मैदा, उरसेलीनु एम्. एन्. दः (जल्मः 24 ऑक्टोबर 1926, वेळ्ळी-साश्टी).
गोंयचो सुटके झुजारी. बापायचें नांव इनासियु द आल्मैदा. ताणें बी. ए. मेरेन शिक्षण घेतलें. तो वखदांच्या कारखान्यांत काम करतालो. 1959 वर्सा ताणें ‘ एअर इंडिया ’ खातीरय काम केलां.
‘ नॅशनल काँग्रस ’- गोंय संघटनेचो तो वांगडी आशिल्लो. 1959 वर्सा हे संस्थेचो सरचिटणीस जालो. ‘ नॅशनल काँग्रस ’- गोंय संघटनेची थापणूक करपाक तशेंच सत्याग्रहांत वांटो घेवंक तरनाट्यांक एकठांय हाडपाक ताणें खूब वावर केला. ताचो डॉ. राममनोहर लोहिया हाचेलागीं दाट संबंद आयलो आनी ताच्या विचारांचेर आनी वावराचेर लोहियाचो चड प्रभाव पडलो. 1955-57 ह्या काळांत तो भूंयगत वावर करतालो. मे 1955 त ताणें आपली नोकरी सोडली. 1956 वर्सा ताणें शिवाजी देसाय, जयसिंगराव राणे आनी आगुस्तस आल्वारीश हांच्या वांगडा ‘ गोंय सुटके सैन्याची ’ (Goa Liberation Army) थापणूक केली. पोर्तुगेज पोलिसांनी ताका धरपाचें फर्मान काडिल्लें, पूण तो लिपून रावलो. देखून पोलिसांनी ताच्या घराचेर जप्ती हाडली आनी ताच्या घरच्यांक खूब त्रास दिलो. गोंय सुटके उपरांत भारत सरकारान ताका ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो. महाराष्ट्र सरकारान मानपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो आनी ताका खाशेलो कार्यकारी न्यायाधीश म्हूण नेमलो.
गोंय सुटके उपरांत ताणें मार्मागोवांत येरादारी आनी गोदी कामगार संघटनेची थापणूक केली. मुंबय राश्ट्रीय दर्यावर्दी संघटनेंत ताणें पालवी सरचिटणीस म्हूण काम केलां.
-कों. वि. सं. मं.
आल्मैदा, मान्युएल फ्रांसिश्कु रोझारिओ दः (जल्मः चिंचोणे - गोंय). किरिस्तांव धर्म फुडारी. 1850 ते 1870 वर्सा तो माकाव वाठारांत मिशनरी म्हूण आशिल्लो. आवय-बापायन विकिल्ल्या भुरग्यांक ताणें किरिस्तांव धर्माची दीक्षा दिल्ली. तांकां बरी देख लावन तो नोकरेक लायतालो. चीन देशांत रोगाची धाम आयली तेन्ना शेंकड्यांनी चिनी लोकांक ताणें हॉस्पिटलांत घाले आनी तांची जतनाय घेतली. चिनी लोक ताका गरिबांचो बापूय म्हूण वळखतात.
-कों. वि. सं. मं.
आल्मैदा, मिंगेल द्. एस्. जेः (जल्मः 1607, गोव्हेय-पोर्तुगाल; मरणः 17 सप्टेंबर 1683, रायतूर-गोंय).
नामनेचो धर्मशास्त्री आनी भाशाशास्त्री. 12 सप्टेंबर 1625 दिसा ताणें जेजुइत पंथाची दीक्षा घेतली. सुर्वेक तो गोंयांत, साश्टी वाठारांत धर्म उपदेशक म्हूण आयलो. उपरांत चिखलीचो पाद्र व्हिगार जालो आनी निमाणो गोंयचे सां पावल कॉलेजीचो रैतोर जालो. ताणें ‘ सेर्मोइश दुश सान्तुश इ द् तेम्पु क्वारेस्माल ’ (Sermoes dos Santos e De Tempo Quaresmal), ‘ सिंकु प्रातिकाश सोब्रि अश पालाव्ह्राश एक्सुर्जेस मारीया ’ (Cinco Praticas Sobre as Palavras Exurgens Maria) आनी ‘ वनवळ्यांचो मळो ’ (Onvalleancho Mollo-1659) अशे ग्रंथ बरयले. पांच खंडांनी आशिल्लो, ‘ वनवळ्यांचो मळो ’ कोंकणी गद्याचो एक अप्रुप नमुनो. पयल्या खंडांत 557 पानां आसात. तिसरो आनी पांचवो खंड पणजेचे सेन्ट्रल लायब्ररींत आनी लायब्ररी ऑफ द स्कूल ऑफ ओरियन्टल अॅन्ड आफ्रिकन स्टडीज, लंडन हांगा मेळटा. हो ग्रंथ म्हळ्यार किरिस्तांव धर्मग्रंथाचें विवरण. तातूंत जायते सेर्मांव आसात. ताच्या ग्रंथात जायतीं पोर्तुगेज उतरां होलमतात. देखीक-सासेरदोत, प्रोफेत.
‘ व्हॉकोबुलारियु द लिंग्व कानारीं अँ व्हेरसांव पुर्तुगेज ’ (Vacabulario da Lingua Canarim em Versam Portuguesa) हो शब्दकोश ताणें आनी पाद्री आंतोनियु साल्दान्य हाणें तयार केलो अशें म्हणटात. रोम आनी लिश्बोअ हांगा आशिल्ली पोर्तुगेज लिपींतली कोंकणी उतरावळ ‘ व्हॉकाबुलारियु कानारीं काँ आल्फाबेतु पुर्तुगेज ’ (Vacabulario Canarim Com Alphabeto Portugues) आनी कोंकणी भाशेची उतरावळ ‘ व्हॉकोबुलारियु दा लिंग्व कानारीं ’ (Vacabulario da Lingua Canarim) ह्यो दोनूय उतरावळी आल्मैद आनी साल्दान्य हांणी बरयल्यो अशें म्हणटात.
-कों. वि. सं. मं.
आल्मैदा, शशिकला (होडारकार, शशिकला मंगेश):(जल्मः 23 जून 1931 फोंडें).
गोंयची सुटके झुजारी. घोवाचें नांव आनास्तासिओ आल्मैदा (*). तिणें बी. ए. मेरेन शिक्षण घेतलें. ती नोकरी करताली. सिंधुताई देशपांडे हिचेकडल्यान स्फूर्त घेवन 25 नोव्हेंबर 1954 दिसा पणजे जावपाआशिल्ल्या सत्याग्रहांत तिणें वांटो घेवपाचें थारायल्लें. पूण सिंधुताई मडगांव तिच्याच घरांत राविल्ल्यान पोलिसांची खर नदर तिच्या घराचेर आशिल्ली. देखून तिका सत्याग्रहांत वांटो घेवंक मेळ्ळो ना. उपरांत 17 फेब्रुवारी 1955 ह्या दिसा तिणें विलासिनी प्रभु हिचे वांगडा हातांत राश्ट्रीय बावटो घेवन सत्याग्रहांत वांटो घेतलो. तेन्ना पोलिसांनी तिका धरली आनी स वर्सां बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली. मार्च 1958 त तिची बंदखणींतल्यान सुटका जाली. 18 जून 1986 ह्या दिसा गोंय सरकारान तिच्या सुटकेझुजांतल्या वावराचो भोवमान केला.
-कों. वि. सं. मं.
आल्वारीस, आगुस्तसः (जल्मः 2 फेब्रुवारी 1924, मुंबय).
गोंयचो सुटके झुजारी. बापायचें नांव आगुस्तस जॉन व्हिंसेंत आल्वारीस. ताणें बी. एस्सी. मेरेन शिक्षण घेतलें. सुटके चळवळीच्या काळांत तो ‘ गोंय सुटके सैन्य ’ (Goa Liberation Army) हे संघटनेचो संस्थापक वांगडी आशिल्लो. ताचेकडेन सुरींग हाताळपाचें कसब आशिल्ल्यान तो सांपळे तयार करुन दवरतालो. तशेंच दुस्मान येवपाचे वाटेर भुंयेपोंदा फोंड काडून दवरप, टाय्म बाँब लावप आसलीं कामां तो करतालो. ताच्या मुखेलपणाखाल संघटनेच्या फुडल्या वावराचो बेत आंखप जातालो. सारमानस आनी दिवचल वाठारांत बार्जीनीं सुरींग लावप, कुर्टी जेटीचेर हल्लो करप आदी जायत्या भूंयगत वावरांनी ताणें वांटो घेतिल्लो. 1958 वर्सा तो ‘ नॅशनल काँग्रेस ’- गोंय संघटनेचे मुंबय शाखेचो चिटणीस आशिल्लो. 1 ऑगस्ट 1958 ह्या दिसा ‘ नॅशनल काँग्रेस ’- गोंय संघटनेचे तात्पुरते (Ad-hoc) कमिटीचो तो वांगडी म्हूण वेंचून आयलो.
4 ऑक्टोबर 1959 ह्या दिसा गोंयचे राजकी अधिवेशनाखातीर ‘ नॅशनल काँग्रेस ’- गोंय संघटनेचो प्रतिनिधी म्हूण ताची वेंचणूक जाली. भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन सुटके झुजांतल्या ताच्या वावराचो भोवमान केला.
-कों. वि. सं. मं.
