तांचे जागे तशेच दवरले. पारंपारिक कायदे, रुढी, कुळांचे आनी गांवांचे हक्क ह्या सारक्यो सगळ्यो पोरन्यो गजाली सांबाळून दवल्यो. भायलें शिक्षण फकत मर्यादीत स्वरुपांत उंचेल्या पांवड्यावेल्या लोकांक दिलें. हाकालागून इंडोनेशियांत स्वतंत्रतायेउपरांत खंयचेय एके खासा राज्यपध्दतीचो आदर्श उरलो ना.
१८६३ ते ८४ मेरेन लाओस, कंबोडिया, (ख्मेर/कांपुचिया) आनी विएतनाम फ्रांसाच्या हातांत आशिल्ले. इंडोनेशियाभितर, खासा करून विएतनामांत फ्रेंच संस्कृतायेचो प्रसार करपाचे यत्न जाले.
अमेरिकेन सुर्वेकसावन स्वतंत्रतायेचें सपन फिलीपीन्सच्या लोकांमुखार दवरून पक्षांचे थापणूकेक आनी राजकी फुडारपणाक फाटबळ दिलें. १९०७ वर्सा लोकांनी वेंचून काडिल्ले विधानसभेची थापणूक जाली. १९३७ वर्सासावन राजकी फुडारपणाक चड म्हत्व आयलें. राजकी मळार मेळिल्ले स्वतंत्रतायेक लागून फिलीपीन्सांत लोकशायेचीं मुळां बरीं घट जालीं.
अस्तंतेच्या साम्राज्यवाध्यांचे सत्ता सर्तींतल्यान थायलंड वाटावलो. फ्रेंच आनी ब्रिटीश वसाहतींच्या वाठारांतलें एक राज्य म्हूण ताका मान्यताय मेळ्ळी. वसाहतवादाचें संकश्ट येवचें न्हय हाका लागून हांगाच्या राजांनी थंय बर्येाच सुदारणा केल्यो.
ह्या सगळ्या वाठारांकडेन साम्राज्यवादी देशांचो संबंद वेपाराक लागून आयिल्ल्यान हांगाचीं शारां वेपाराचीं आनी प्रशासनाचीं केंद्रां जालीं. उद्देगधंद्याक लागून तयार जाल्लीं शारां सामकींच उणी आसात. बुध्दीजीवी आनी शिक्षीत वर्ग शारांनी रावता.
वसाहतवादावांगडा जपानाच्या घुरयांनी हांगा बरेच बदल घडेवन हाडले. म्हाझुजावेळार जपानान हो सगळो वाठार आपल्या हातखाला घेतलो. दरेक देशांत स्वतंत्रताय मेळोवपाची इत्सा निर्माण जाली; हेखातीर नवे फुडारी उदेले. जपानान तांकां तेंको दिलो आनी ह्या देशांभितर मुक्ती सैन्य उबारूंक मदत केली. म्हाझुजाच्या काळांत विएतनाम, ब्रह्मदेश, इंडोनेशिया, फिलीपीन्स ह्या देशांतल्या फुडा-यांनी स्वतंत्रायेची घोशणा केली. म्हाझुजाक लागून साम्राज्यवादी देशांचें बळगें उणे जाल्लें, हाचो फायदो घेवन ब्रह्मदेश, इंडोनेशिया आनी फिलीपीन्स हे देश पुराय तरेन स्वतंत्र जाले.
इंडोचायनांत मात फ्रेंचांनी अमेरिकेची मदत घेवन थंयच्या राश्ट्रवाद्दांकडेन बरोच काळ झूज दिलें. चडशें झूज उत्तर विएतानामांतल्या हो चि मिन्हच्या फुडारपणाखाला निर्माण जाल्ले कम्युनिस्ट संघटनेआड आशिल्लें. निमाणें १९५४ वर्सा द्येन व्येन-फू हांगा फ्रेंच सैन्याची हार जाली. ताचे उपरांत जिनीव्हा हांगा आंतरराश्ट्रीय परिशदेंत वाटाघाटी जावन लाओस, कंबोडिया (कांपुचिया) आनी विएतनाम हांकां स्वतंत्रताय मेळ्ळी. विएतनामाचे दोन कुडके जाले. रशिया आनी चीन सारके कम्युनिस्ट देश आनी अमेरिका हांच्यामदीं चलतल्या सर्तीभितर विएतनाम मदीं पडलो. उत्तर आनी दक्षिण विएतनाम हांचेमदीं बरीच लडाय जाली. दक्षिण विएतनामाक पालव दिवच्या निमतान अमेरिकेन उत्तर विएतनामाआड झूज सुरू केलें. १९७३ वर्सा अमेरिकेन कबलात करून उत्तर आऩी दक्षिण विएतनामामदीं शांतताय हाडली.
मलाया आनी इंडोनेशिया ह्या देशांतय कम्युनिस्ट पक्ष बरेच बळिश्ट आसले. मलायांत कम्युनिस्ट पक्षांत खर झूज मांडलें, पूण ब्रिटीशांचो पालव घेवन थंयच्या सरकारान ह्या पक्षाचेर जैत मेळयलें. इंडोनेशियांत 1960 उपरांत राश्ट्राध्यक्ष सुकार्नो हाणें कम्युनिस्ट पक्षाक सत्तेभितर घेतलो. पूण हाचेर संतुश्ट न जावन कम्युनिस्टांनी बंड सुरू केलें आनी इंडोनेशियन सरकारान खाला उडोवन लश्करान हजारांनी कम्युनिस्टांक मारून उडयलेँ.
रशिया आनी अमेरिका ह्या दोन महाशक्तींचे सर्तींत ह्या वाठारांतल्या देशांचे परराश्ट्र धोरण चेपून उरलां. एकमेकांमदली दुस्मानकाय होय ह्या वाठाराचो एक मुखेल प्रस्न आसा. इंडोनेशिया आनी फिलीपीन्स हांणी मलेशियांतल्या सारावाक आनी ह्या वाठारांचेर आपलो अधिकार सांगला. कंबोडिया आनी थांयलंड हांचेमदीं अंकोर देवळाचे मालकेवेल्यान झगडीं चलतात. चिनाच्या विस्तारवादी धोरणाचो ह्या सगळ्या देशांक भंय आसा, पूण एकामेकांमदल्या दुस्मानपणाक लागून ते एकमेकांक मदत करपाचे परिस्थितींत नात.
चीन, जपान, उत्तर आनी दक्षिण कोरिया हे उदेंत आशियाई देश आसात. चीन आनी जपान आशिया खंडांत सगळ्यांपरस बळीश्ट आसात. चीनाची संस्कृताय सामकी पोरनी. हेर आशियांतल्या देशांपरस हांच्या आधुनिकीकरणाक अस्तंतेकडल्या देशांचो हातभार उणोच लागला. तांच्यामदीं चिनाक आपले साम्यवादी विचारधारेक लागून चड म्हत्व मेळ्ळां, जाल्यार जपान उद्देगीक क्रांतींतल्यान निर्माण जाल्ले आपले अर्थीक संपत्तीक लागून बळीश्ट देश जाला.
जपान हो सुमार ३,४०० जुंव्यांचो देश, जाल्यार चीन हो विस्तारान बरोच मोटो आशिल्लो देश. ह्या दोगांयमदीं सुमार ७६० किमी. चो दर्या आशिल्ल्यान जपानाक परकी सत्तेचो भंय ना. दुस-या म्हाझुजा उपरांत अमेरिकेकडल्यान जपानाक भिरांत निर्माण जाल्ली, पूण 1945 चो आडवाद सोडल्यार जपान सदांच स्वतंत्र देश म्हूण उरलो. ह्या वेगळेपणाक लागून थंय राश्ट्रीय एकचाराची जाणविकाय चड खर आसा.
जपान आनी चीन हांकां पुर्विल्ल्या काळासावन एकेच संस्कृतायेचो लाव जालो. जपानचेर पयलींसावन एकाच राजघरण्याचे राजा राज्य करीत आयल्यात, ताका लागून हें राजघराणें त्या राश्ट्राची कुरू जावन गेलां. एकुणिसाव्या-विसाव्या शेंकड्यांत जपानी राश्ट्रीय अस्मिताय आनी राश्ट्रवाद ह्यो गजाली राजघराण्याक सामक्यो लागींच्यो उरिल्ल्यो. पूण चिनांत इ.स.प. दुसऱ्या शेंकड्यांतल्या राजांसावन ते विसाव्या शेंकड्यांतल्या मांचू राजामेरेन कितलींशींच राजघराणीं सत्तेर आयलीं. १९४९ उपरांत चीन लोकसत्ताक राज्य जालें.
विस्ताराक लागून चिनांतली परिस्थिती राज्य चलोवपाक बरीच कश्टांची जावन गेल्ली. उत्तर दिकेंतल्यान येवपी घुरयांक लागून पुर्विल्ल्या काळांत सुमार २,४०० किमी. लांबायेची वणत बांदची पडली. पारंपारीक चिनांत कन्फ्युशीयसचे शिकवणीचो प्रभाव आशिल्लो. ह्या शिकवण्यांप्रमाण राजान संयमान राज्य चलोवचें अशी अपेक्षा बाळगिल्ली. पयलींसावन हांगा मनशापरस समाजाक आनी हक्कांपरस कर्तव्याक चड म्हत्व आशिल्लें.
जपानांत ९ व्या शेंकड्यासावन राजाकडेन सत्ता सामकीच उणी आशिल्ली. सत्तेचो भोग आनी वापर चडशे सरदारुच घेताले. 1603 मेरेन सत्तेचें पुरायपणान केंद्राकरणय जावंक पावलेंना. ताचेउपरांत थंय एकाच राजाची केंद्रीय संरजामशाय निर्माण जाली. हातूंत तोकुगावा घराण्याचो मुखेली ‘शोगून’ म्हळ्यार सत्तेर येवपी वंशपरंपरागत अधिकारी आसतालो. समाजांत चार वर्ग आशिल्ले. सामुराय (झुजपी), शेतकार, कारागीर आनी वेपारी.
चिनी परंपरेप्रमाण बुध्दीजीवी, सरकारी अधिकारी आनी सरदार हे वर्ग उंचेल्या पांवड्यार आशिल्ले. सरकारी परिक्षांक बसपाचो कोणाकय अधिकार नाशिल्लो. पूण ह्या परिक्षांनी जैतीवंत जावपी भुरगीँ उंचेल्या वर्गांतलीं आनी गिरेस्त आसतालीं.
राजेशायीच्या सरत्या काळांत १९११ वर्सा चिनांत मर्यादीत स्वरुपांत लोकशाय आयली, पूण उंचेल्या पांवड्यावेल्या लोकांचेर ताचो व्हडलोसो परिणाम जावंक ना. सन्-येत्-सेन् (१८६६-१९२५) ह्या राश्ट्रीय फुड्याऱ्यानय लोकशाय येवचे पयलीं लोकांक शिक्षण दिवपी अशा वर्गाचे हुकुमशायेची गरज आसा अशें सांगलें.
आपल्या व्हड विस्तारान लागून आनी संस्कृतायेच्या पोरनेपणाक लागून चिनी लोकांमदीं एक प्रकारचो आत्मकेंद्रीतपणा आशिल्लो. तांच्या मतान संस्कृतायेचें जग फकत चिनापुरतेंच मर्यादीत आशिल्लें. चीन म्हळ्यार जगाचे सत्तेचें केंद्र अशें तांकां दिसतालें.
अस्तंतेच्या देशांकडेन आयिल्ल्या संपर्काचे जपान आनी चिनाचेर
