इटली
हो कायदो बदललो आनी फुकट आनी सक्तीचें शिक्षण घेवपाची पिराय 16 वर्सांमेरेन वाडयली.
हांगा शिक्षणाच्या मळार एक मुखेल प्रस्न उप्रासलो, तो म्हळ्यार सुमार 70 परस चड विंगडविंगड देशांतल्यान हांगा आयिल्ल्या सगळ्या ज्यू लोकांक कशेतरेन शिक्षण दिवचें? पूण शिक्षण खात्यान ही जापसालदारकी बरेभशेन सांबाळून 75% अभ्यासक्रम आपलेकडेन दवरलो आनी 25% खाशेले पद्धतीचे शिक्षण दिवपाचे थारायले. धर्मीक शिक्षणाखातीर हांगा स्वतंत्र शाळा आसात. तेल आवीव्ह हांगा मुखेल विश्वविद्यालय आसा. तेभायर व्हायट्समना इन्स्टिट्यूड ही वैज्ञानिक शिक्षण दिवपी संस्था जावन आसा. बार इल्लान विश्वविद्यालय हे धर्मीक शिक्षण दिवपी मुखेल विश्वविद्यालय आसा. शिक्षणांत हिब्रू भाशेवांगडा इंग्लीश भाशेचोय वापर जाता. भाशा आनी साहित्य: हिब्रू आनी अरबी ह्या दोनूय भाशांतल्यान हांगा उलोवप आनी बरप जाता. इझ्राएली, मुखेल करून हिब्रू भाशेची आनी साहित्याची परंपरा बरीच पोरनी आसा. ज्यू लोक इतिहासकाळांत जगभर पातळिल्ल्यान विंगडविंगड भाशांतल्यान ज्यू कवी, लेखक, शास्त्रज्ञ, कलाकार हांणी बरप केलां. इझ्राएलचे थापणूके उपरांत हिब्रू साहित्यांत चडांत चड बरप जावंक लागलें. दर वर्सा सुमार दोन हजारापरस चड पुस्तकां हांगा उजवाडाक येतात. म्हत्वाचीं थळां: सामक्या उण्या काळाभितर इझ्राएल बळीश्ट राश्ट्र जावन गेल्ल्यान तें जगांतल्या भोंवडेकारांक आकर्शण थारलां. जेरुसलेम, तेल आवीव्ह, जाफा, हैफा, नाझारेथ, होलॉन, पेटा तीक्का, मातान्या, इलॅथ हीं हांगाचीं म्हत्वाचीं शारां जावन आसात.
-कों.वि.सं.मं. इटली: युरोपाचे दक्षिणेवटेनचें, आल्प्ससावन भूंयमध्य समुद्रामेरेन पाविल्लें एक प्रजासत्ताक राश्ट्र. सार्डिनिया आनी सिसिली ह्या व्हड आनी एल्बा, जील्यो, इस्किया, काप्री, लिथारी, पांतेल्लेरीया, लँपेडूसा ह्या ल्हान जुंव्यांचो आस्पाव ह्या राश्ट्रांत जाता. हाका लागून भूंयमध्य समुद्राचे दोन वांटे जाल्यात. विस्तार-अक्षवृत्तीय, 360 38’ उत्तर ते 470 5’ उत्तर आनी रेखावृत्तीय 60 33’ उदेंत ते180 31 उदेंत. क्षेत्रफळ 3,01,195 चौ. किमी. लोकसंख्या 5,72,02,345 (1985). देशाची चडांत चड लांबाय 1,142 किमी. रुंदाय आल्प्सवटेन 563 किमी. जाल्यार दक्षिणेवटेन उण्यांत उणी 352 किमी. आस. इटालीच्यो शिमो वायव्येक फ्रांस, उत्तरेक स्वित्झर्लंड, ऑस्ट्रिया आनी ईशान्येवटेन युगोस्लाव्हिया ह्या देशांक तेंकल्यात. जुंवे सोडून देशाची शीम सुमार 4,300 किमी. लाबांयेची आसा. द्विपकल्पाचे अस्तंतेवटेन लिग्यूरियन आनी टिरीनियन, दक्षिणेवटेन आयोनियन आनी उदेंतेवटेन एड्रीएटिक दर्या आसात. सिसिली हो नैर्ऋत्येवटेनचो जुंवो मेसिना सामुद्राधुनीक लागून वेगळो जाला. सार्डिनिया रोमसावन अस्तंतेवटेन सुमार 240 किमी. आनी सिसिलीचे वायव्येवटेन 320 किमी. पयस आसा. देशाच्या शिमांभितर सान मारिनो ह्या ल्हानशा (61 चौ. किमी.) प्रजास्ताकाचो आनी व्हॅडिकन (0.4 चौ. किमी.) ह्या सार्वभौम धर्मपीठाचो आस्पाव जाता.
भंयवर्णन: उत्तरेवटेन आल्प्स, दक्षिणेक पो न्हंय आनी तिचेयफुडें दक्षिणेवटेनच्या द्विकल्प वाठारांत फाटीच्या कण्याभशेन पातळिल्लो ताच्या एपेनाइन्स आनी एपेनाइन्साच्या दोनूय वटांनी आशिल्ल्यो दर्यादेगो अशें सादारणपणान इटनीचें भूंयवर्णन आसा. हांगाच्या आल्प्स पर्वताचे तीन सारके वांटे जातात. पीडमाँट, लाँबर्ड आनी व्हिनिशीयन आल्प्स. जेनोआचे अस्तंतेवटेनचे कादीबोना पाज्जेसावन स्वीस शीमेवेल्या सिंप्लॉन पाज्जेमेरेन पातळिल्ल्या पीडमाँट आल्प्सांमदीं तुटिल्ले कडे आनी फकत 25 किमी. च्या वाठाराभितर 2,750 मी. उंचायेची सुळ्यांभशेन दोंगरा तेमकां आसात. सेंट बर्नार्ड आनी माँ सनी ह्यो म्हत्वाच्यो पाज्जी ह्याच वाठारांत आसात. हांगाच्या माँट वीझोसावन पो न्हंयचो जल्म जाला. आल्प्स सावन व्हांवतल्या हिमन्हंयांक लागून लाँबर्ड आल्प्साच्या वाठारंत माद्जोरे, लूगानो, कॉमो, ईझेओ, गार्दा ह्या सारकीं सोबीत तळीं तयार जाल्यांत. व्हिनीशियन आल्प्स ईशान्येवटेन कांपॉरॉसॉ (तार्वीस्यो) पाज्जेमेरेन पातळ्ळा आनी ताची उंचाय 2,400-3,300 मी. मेरेनच आसा. ताची रुंदाय मात चड आसा आनी ताका लागून थंयसावन येरादारी बरी जावंक पावल्या. हांगाच्या ब्रेनर पाज्जेची उंचाय फकत 1,430 मी. आसा. इटली, ऑस्ट्रिया, युगोस्लाव्हिया हांच्या मदलो कार्स्ट भुंयेचो पट्टो हांगासावन सुरू जाता. सूर्य उदेतना आनी अस्ताक वतना विंगड विंगड रंगांनी झगझगपी, 3,300 मी. मेरेन उंचायेचे पूण सामके नकसूद दोंगरासुळे आशिल्ल्यान हे डोलोमायट दोंगर पर्यटकांखातीर आकर्शण जावन गेल्यात. पो न्हंयचो वाठार अस्तंतेवटेन अशीर जाल्यार उदेंतेवटेन रूंद जायत गेला आनी देशाच्या वट्ट वाठारांतलो हो 17% वाठार आसा. आद्दा, ओल्यो, तीचीनो, सेझ्यो, त्रेब्या, तारो, तानारो ह्यो पो च्यो उपन्हंयो, आदीजे, ब्रटो, पियावे ह्यो ह्या वाठारांतल्यो हेर न्हंयो आनी कितलेशेच व्हंवते झरे हांकांलागून हें मळ सामकें पिकाळ जालां. हाका लाँबर्दीचें मळ अशेंय म्हण्टात.
इटलीचे मुखेल भुंयेवेलो व्हेसूव्हिअस (1,175 मी.) सिसिलींतलो एटना (3,275 मी.) आनी स्ट्राँबोली जुंव्यांवेलो स्ट्राँबोली (926मी.) ह्या सारके जागृत ज्वालामुखी हांगा आसात. जपाना फाटोफाट भूंयकांप ह्या देशांत जातात. एपेनायन्सचे उत्तर, दक्षिण आनी मदलों अशे तीन वांटे जावन आसात. हाच्या मदल्या वाठारांत बोल्सेना, ब्रात्चानो, वीको, नेमी, आल्बानो हीं तळीं निर्माण जाल्यांत. माँटे कोर्नो (2,920 मी.) हे एपेनायन्सचें सगळ्यांत ऊंच दोंगरातेमक. एपेनायन्ससावन उदेंतेवटेन बऱ्योच ल्हानसान न्हंयो आनी अस्तंतेवटेन आर्नो, टायबर, लीरी, वोलतूर्नो, गारीग्लियानो ह्यो व्हड न्हंयो व्हांवतात. बोक्केता, लाचीझा, ला फूता, जोंवी, पेस्करा, स्केर्दजा ह्या सारक्यो तेरा म्हत्वाच्यो पाज्जी आशिल्ल्या अपॅनायन्सावरवीं येरादारी बरीच सोपी जाल्या.
इटलीची वायव्येवटेनची दर्यादेग दोंगरी, वयरसकयल आनी अशीर आसा. आल्प्सांक लागून आनी भूंयमध्य समुद्रावेल्या हवामानाक लागून ती पर्यटकां खातीर आकर्शण जाल्या. हो वाठार रिव्हिएरा नांवान नामनेक पावला. अस्तंत दर्यादेगेवेलो हस्फनी, रोम, नेपल्स, हांगाच्या न्हंयांचो वाठार म्हळ्यार पिकाळ मळां, जाल्यार उदेंतेवटेनची चडशी दर्यादेग अरुंद आनी चुनखडेची आसा. सिसिली जुंवो चडसो दोंगरी आनी पठरांचो आसा. सार्डिनीयोचो नेर्ऋत्य वाठार सोडून हेर वाठार दोंगरी आसा.
मुखेल भुंयेचेर टायबर, आर्नी ह्यो व्हड न्हंयो सोडल्यार हेर न्हंयांनी गिमा दिसांनी सामकेंच उणें उदक आसता. पावसाळ्यांत मात तांकां हुंवार येतात. उत्तरेवटेनच्या पो न्हंयक आल्प्स पर्वतावेल्यान व्हांवपी हिमाचें उदक मेळिल्ल्यान ती वर्सभर भरिल्ली आसता. हवामान: इटलीचें हवामान भूंयमध्यसागरी आसा. ऊंच सकयल वाठाराक लागून हवामानांत बदल जातात. जुलय म्हयन्यांत तापमान सुमार 240 से. जाल्यार जानेवारींत 80 से. आसता. आल्प्स पर्वताच्या ऊंच रांकांक लागून उत्तरेवटेनच्या थंड वाऱ्याक आडखळ जाता आनी ताका लागून पो न्हंयच्या वाठारांतली थंडी मात्शी उणी जाता. गिमांत मात्शी गरमी जाता आनी पावस वसंत आनी शरद ऋतूंत पडटा. पो देगणांत तो 90 सेंमी. जाल्यार आल्प्स पर्वतावटेन सुमार 200 सेंमी. मेरेन पडटा. दोंगरी वाठारानी तो वाडत वता आनी थंय हिम पडटा. रिव्हिएरा दर्यादेरेचे कुशीक हवामान वर्सभर चकचकीत वत आसता. दर्या लागीं आशिल्ल्यान द्विपकल्पाच्या वाठारांत शीं उणें लागता. एड्रिएटीक दर्याचे कुशीक आल्प्सचे उणे उंचायेक लागून ईशान्येवटेंतल्यान येवपी ‘बोरा’ नांवाचें थंड वारें त्या वाठारांतली थंडी वाडयता. भरपूर वत आनी सुकी हवा हीं हांगाच्या हवामानाचीं खाशेलपणां. वनस्पत आनी मोनजात: 3000 वर्सांसावन हांगा मनशाचो राबितो आशिल्ल्यान हांगाची मूळ वनस्पत नस्ट जावन गेल्या. आल्प्सच्या 2000
