ल्हान व्हड सरदार आनी उमराव सत्तेर आयले. ताका लागून हांगा राजकी थीरपण आयलें ना. 951 त जर्मन राजा पयलो ऑटो द ग्रेट हाणें इटलींत आपलें राज्य हाडलें. बारावो पोप जॉन हाणें ताका रोमन सम्राट म्हूण 962 त जाहीर केलो. ऑटोन देशाभितर आशिल्ली बेबंदशाय कांय काळ पयस केली. पोप जॉनच्या वायट वर्तणुकीक लागून ऑटोन ताका पदावेल्यान सकयल देंवयलो . ह्या काळांत सम्राटाचो पोपाचेर पुरायपणान शेक चलतालो. इकराव्या शेंकड्यांत नॉर्मन लोकांनी इटलीचेर घुरयो घाल्यो. फुडें तांणी अरबांकडल्यान सिसिलीया जिखून घेतलो.
पोपसत्ता आनी राज्यसत्ता हांच्यामदल्या झगड्यांचो काळ: इकराव्या शेंकड्यांत पोप आनी पवित्र रोमन सम्राट हांच्यामदलीं झगडीं वाडूंक लागलीं. ताचो परिणाम म्हळ्यार दोनूय सत्तांचें बळगें उणें जालें. ताका लागूनम जेनोआ, मिलान, व्हेरोना, प्याचत्सा, बोलोन्या, फ्लॉरेन्स, पीसा, व्हेनिस हीं नगरराज्यां अस्तित्वांत आयलीं. जेन्ना 1154 त फ्रेड्रिक बाबरोसा (1125-1190) ह्या जर्मन राजान इटलींत पावल दवरलें आनी नगरराज्यांचे आनी पोपाचो शेक उणो करपाचो निश्चेव केलो. पूण 1176 त इटालियन नगरसंघान (लाँबर्दी लीग) ताचेर जैत मेळयलें. 1183त, फ्रेड्रिकान ह्या नगरांच्या स्वतंत्रतायेक मान्यताय दिली. 1198 ते 1216 ह्या काळांत पोप तिसरो इनोसंट हाणें इगर्जेची सत्ता वाडयली. बाकालागून सम्राटाआड तांचें झगडें पेटलें. हीं झगडीं दुसरो फ्रेड्रिक (1194-1250) हाच्या काळांत तेंगशेर पावलीं. फ्रेड्रीका उपरांत सम्राटाचो शेक उणो जावंक लागलो. इटलींत फ्रेंचांची सत्ता वाडली, पूण फ्रेंचांच्या वायट वागणुकेक लागून सिसिलीयन लोकांनी बंडा केलीं. आठवो पोप बॉनिफेस (1235 ? -1303) हाणें पोप सत्तेचो विस्तार केलो. सिसिली, फ्लॉरेन्स हांगासरल्या भानगडींनी वांटो घेवन इगर्जेची सत्ता थंय वाडयली. पूण ताका कितलेशेच दुस्मान तायर जाले. तांच्या आड झूजपाखातीर ताणें फ्रेंचांकडेन पालव मागलो. पूण शेवटाक फ्रेंचानी ताकाच बंदखणींत घालो (1303). चवदाव्या शेंकड्यांत थळाव्या राज्यांनी इटलीच्या वैभवांत आनी संस्कृतायेंत मोलाची भर घाली. पूण त्याच वांगडा एकमेकांमदलीं झुजां आनी दुस्मानकाय हांकां लागून इटली, परकी सत्तांखातीर एक सर्तीचो वाठार जालो.
प्रबोधनकाळ: ह्या काळांत फ्लॉरेन्स आनी मिलान हांच्या मजगतीं बरोच तेंप लडाय जाली (1350-1454). उपरांत 1455 त, मिलान, फ्लॉरेन्स, व्हेनीस आनी नेपल्स हांणी एकठांय येवन ‘इटालियन संघ’ निर्माण केलो. ताका पोपानय मान्यताय दिली. पंदराव्या शेंकड्यांत इटलीच्या एकवटचेचो हो व्हड यत्न आशिल्लो. कॉन्स्टँटिनोपलच्या पराभवा उपरांत तुर्कांचो भंय चड वाडलो. ह्या संघाक लागून तो उणो जालो आनी इटलीची उदरगत जावंक लागली.
पंदराव्या शेंकडयांत नेपल्स आनी फ्लॉरेन्स हांगा कला आनी पोरने बरपावळीक बरे दीस आयले. अमेरिकेच्या सोदाउपरांत इटलीचेर एका फाटल्यान एक परक्यांच्यो घुरयो येवंक लागल्यो. 1494 त फ्रांसचो आठवो चार्ल्स हाणें इटलीचेर घुरी घाली आनी नेरल्साचेर आपली सत्ता हाडली. स्पेन आनी फ्रांसच्या राजांनी इटलीचे वाठार जिखून घेवंक सुरवात केली. स्पेनच्या 5 व्या चार्ल्सान सगळो देश आपले सत्तेखाला हाडलो. जर्मन आनी स्पॅनिश सैन्यान रोम शार आनी हेर वाठार भूंयभरवण करूंक सुरवात केली. पूण फुडें 1500 मेरेन हांगा राजकी थीरपण आयलें. मात फुडलीं सुमार दोनशें वर्सां इटलीं युरोपांतल्या राजांखातीर झुजाचें मळ थारलें आनी जीं नगरराज्यां वांचून उरिल्लीं, तीं नश्ट जावन गेलीं. पूण ह्या काळार कला आनी गिन्यानाच्या मळार बरीच उदरगत जाली. लिओनार्दो द व्हिंची, मायकेलअँजेलो ह्या सारक्या कलाकारांक आनी मॅकिआव्हॅली सारक्या राज्यशास्त्रावेल्या विद्वानांक लागून इटली युरोपीय देशांखातीर एक आदर्श थारलो. फुडें 1521-1716 च्या काळांत इटलीचेर परक्यांची सत्ता चलताली. स्पेन आनी फ्रांस हांच्या झुजाचो इटली एक बळी जाल्लो. स्पेनचो पांचवो चार्ल्स आनी फ्रांसाचो पयलो फ्रान्सिस हांच्यामदी 1521 सावन झूज सुरू जाल्लें. 1529 त चार्ल्स जैतिवंत जालो. पोपान ताचो सम्राट म्हूण अभिशेक केलो. फ्रांस आनी स्पेन हांच्या मजगतीं जाल्ल्या 1559 च्या कातो-कांब्रेझी कबलाती उपरांत सिसिली, मिलान आनी नेपल्स हीं राज्यां स्पेनाची जालीं आनी फ्रांसान इटलींतल्या हॅप्सबर्ग घराण्याचे सत्तेक मान्यताय दिली. 1789 त फ्रेंच राज्यक्रांतीचो उठाव जाल्या उपरांत इटलींतली परिस्थिती बदलूंक लागली. पयलीं फ्रेंच राज्यक्रांतीक फाटबळ दिवपी वर्ग क्रांतीकारकांच्या अतिरेकी कर्तुपांक लागून तांकां विरोध करूंक लागलो. 1796 त नेपोलियनान इटलीचेर आपली सत्ता हाडली.
नेपोलियन आनी एकवटाचो काळ: 1804 वर्सा नेपोलियन सम्राट जालो. ताणें आपल्या सावत्रभावाक इटलीचो व्हायसरॉय केलो. फुडें ताणें नेपल्सच्या गादयेर आपलो मेवणो जोसेफ हाका बसयलो, आनी 1811 वर्सा चल्याक रोमचो राजा म्हूण जाहीर केलो. 1815 त, नेपोलियनचो पराभव जाल्याउपरांत ऑस्ट्रियान लाँबर्दी आनी व्हिनीशिया हे वाठार आपल्या हातांत घेतले. पूण ह्या वेळार हांगा एकवटाचो आनी राश्ट्रवादाचे विचार बरेच मूळ धरूंक पाविल्ले. परकी सत्तेक विरोध करपाखातीर आनी इटलीचें संयुक्त राज्य निर्माण करपाखातीर 1815 ते 1848 च्या काळांत हांगा कितल्योशोच गुप्त संघटना तयार जाल्यो. 1820 त नेपल्सांत आनी उपरांत पीडमाँट हांगा क्रांतीकारक उठाव जाले. पूण ऑस्ट्रियाच्या पालवान ते चिड्डून उडयले. 1830-31 उपरांत हांगा बरेच राजकी बदल जाले आनी पोरन्या गुप्त संघटनांचो जागो मॅझीनीच्या ‘यंग इटली’ ह्या क्रांतीकारक संघटनेन घेतलो. मॅझीनीच्या विचारांतल्यान स्फूर्त घेवन देशभक्तीचेर बरीच बरपावळ जाली. इटलीच ऑस्ट्रियाच्या सत्तेंतल्यान सोडोवन थंय प्रजासत्ताकाची थापणूक करपाचो मॅझीनीचो उद्देश आशिल्लो. ही चळवळ चालू आसतानाच 1848 त युरोपांत क्रांती जाली. इतले मजगती रोमांत मॅझीनीच्या फुडारपणाखाला प्रजासत्ताकाची थापणूक जाली. पोप पळून गेलो. पूण जुलय 1849 त फ्रेंचांनी रोमाचेर जैत मेळयले आनी पोपाक थंय पर्थून हाडलो. व्हेनिसांत जाल्ले बंड ऑस्ट्रियान मोडून उडयलें. पूण 1849 त सार्डिनियांत सत्तेर आयिल्ल्या जुसऱ्या व्हिक्टर इम्यॅनुएलान उदारमतवादी धोरण आपणायलें; ताणें इटली स्वतंत्रतायेर तेंको दिलो आनी काव्हूर हाका पंतप्रधान नेमलो. 1859 त फ्रांसाच्या पालवान ताणें ऑस्ट्रियाचो पराभव केलो आनी इटलीच्या एकवटाखातीर बरेच कश्ट घेतले. गारिबाल्डी आनी ताच्या सैनिकांनी सिसिली आनी नेपल्सचेर जैत मेळयलें आनी इटलींतलीं राज्यां सार्वमतान सार्डिनियांत विलीन जालीं. 17 मार्च 1861 दिसा इटलीचेर स्वतंत्र राज्य जाहीर जालें. इटलीन 1866 त प्रशयाकडेन इश्टागत व्हीनीशीया वाठार मेळयलो. 1870 तल्या फ्रँको-प्रशियन झुजांत रोमांतले फ्रेंच लश्कर काडून घेतलें, तेन्ना इटालियन सैन्यात रोम आपल्या हातांत घेतलें. रोम इटलीची राजधानी जाली.
आर्विल्लो काळ: इटलींत 1871 ते 1914 ह्या काळांत लोकशायेचो प्रयोग जालो. इम्यॅनुएलचें कार्य फुडें ताच्या उपरांत सत्तेर आयिल्लो हंबर्ट हाणें चलयलें. 1882 वर्सा इटलीन जर्मनी आनी ऑस्ट्रिया हांचेकडेन इश्टागतीची कबलात केली. 1895-96 त इटलीन पुरायपणान पराभव जालो. ह्या झुजाक लागून जाल्लें लुकसाण भरून काडपाखातीर लोकांचेर कर बसयले आनी ताका लागून देशांतली शांतताय इबाडली. 1901 ते 1905 ह्या काळांत कितलेशेच संप जाले. 1908 त जाल्ल्या भूंयकांपाक लागून देशाची अर्थीक स्तिती चडूच इबाडली. पयल्या म्हाझुजाच्या सुर्वेक इटली तटस्थ रावलो. 1915 त इंग्लंड, फ्रांस आनी रशिया हांच्या वांगडा कबलात करून पयलींचीं ऑस्ट्रिया-जर्मनीवांगडा जाल्ली कबलात रद्द केली. झुजाउपरांतच्या वायट परिस्थितीक लागून राजकी थीरपण येवंक पावलें ना. खर राश्ट्रवादांतल्यान ‘फॅसिझम’ उदेलें आनी ताचें फुडारपण रोखडेंच मुसोलिनीच्या हातांत गेलें. ताणें राश्ट्रवादी लोकांची संघटना मार्च 1919 त निर्माण करून तिका ‘फॅसिस्ट’ हें नांव दिलें आनी तेच
