तकलेर फेटो नासता, त्या जाग्यार व्हडली तणाची तोपी आसता आनी बंडी मात्शी लांब आसता. ताचेर ‘शम्मा’ (उपरणे) घेतात. बायलांचोय भेस सदळ आनी पुराय आंग धांपपी आसता. हांगाचीं घरां गोंयांत दिसपी खोंपीभशेन आसतात. सुकें तण, चिखोल आनी लाकडाचो चड उपेग जाता. व्हडल्या शारांनी नव्या प्रकारचीं घरां आनी हेर बांदावळ पळोवंक मेळटा. फुटबॉल हो ह्या देशाचो राश्ट्रीय खेळ. हांगाच्या अबेबे बिकीला हाणें ऑलिंपिक खेळांनी मॅरॅथॉन सर्तींत तीन फावट भांगरापदक मेळयलां. हेभायर टेबलटेनिस, बास्केटबॉल, ड्रॉट हे खेळ लोकांच्या भोव आवडीचे आसात.
हांगाचे लोक बायबल चाल लावन म्हण्टात. ताका ‘डेग्वा’ आनी ‘झेमा’ अशें म्हण्टात. नृत्य पंजाबांतल्या भांगडा भशेन आसता. हालीं अस्तंतेकडल्या देशांनी नांवाजिल्ले नाचांचे प्रकार तरणाटे पिळगेमदीं बरेच रिगल्यात. हांगाची नाटकां संगीत आसतात.
शिक्षण: साक्षरतेचें प्रमाण फकत 7% आसा. शिक्षण सक्तीचें आनी एकसारकें ना. भौशीक शिक्षण मात मुळाव्या पांवड्यांसावन म्हाविद्यालयामेरेन फुकट आसता. स वर्सांचे मुळावें, ताच्या उपरांत दोन वर्सां माध्यमिक आनी चार वर्सां उच्च माध्यमिक अशें १२ बारा वर्सांचे शिक्षण आसता. शाळेंतल्यान मदींच शिक्षण अर्द्यार सोडपाचें प्रमाण बरेंच आसा. सप्टेंबर ते जून मेरेन एक शैक्षणीक वर्स आसता. मुळावें शिक्षण आम्हारिक भाशेंत जाल्यार उंचल्या पांवड्यांवयले आनी विश्वविद्यालयांतलें शिक्षण इंग्लीश भाशेंतल्यान दितात. प्रौढ साक्षरता कार्यावळी सद्या नेटान चालू आसात. आदीस अबाबा हांगाचें राश्ट्रीय विश्वविद्यालय आनी आसमारा विश्वविद्यालय हीं दोन विश्वविद्यालयां आसात. उंचल्या पांवड्यावेलें शिक्षण घेवचेपासत हांगाचे बरेच विद्यार्थी अमेरिका, फ्रांस, कॅनडा, अस्तंत जर्मनी, ब्रिटन आनी उदेंत युरोपांतल्या देशांनी वचून रावल्यात.
भाशा आनी साहित्य: इथिओपियाची पूर्विल्ली भाशा गीझ आतां काबार जाल्या. कांय प्रमाणांत मठांनी पाद्री तिचो उपेग करतात. हांगाची राश्ट्रभाशा आम्हारिक. आफ्रिकेंतल्या हेर राश्ट्रांभशेन हांगाय तरेकवार जातींच्यो विंगडविंगड भाशा आसात. फकत आम्हारिक भाशेक लिपी आसा. तीग्रीन्ये, तीग्री (अल् खास्सिया), हरारी (अडारे), गुरागे, गफात, अर्गोब्बा, गाल्ला, सोमाली, सिडामा, बेंजा, बिलेन आनी आगाव ह्यो हांगाच्यो हेर बोली आसात.
लुडाल्फ हाणें 250 वर्सांपयलीं आम्हारिक व्याकरण बरयलें. कोएन, पोलोत्स्काय, लेस्लाव, सेरुल्ली सारक्या विद्वानांनी इथिओपिक भाशांचेर कितलेशेच ग्रंथ बरयले. पाेरनी बरपावळ, फातरपटे, ताम्रपट, होंवरींच्यो वण्टी हांचेर सांपडटा. कांय पोरनीं हातबरपां लंडन आनी पारीसांत आसात. अमदा सेयोनच्या काळांत साहित्य बरेतरेन फुलूंक पावलें. ह्याच काळांत म्हत्वाचें ‘केब्रा नेगास्त’ बरयल्लें. ताची तुळा कुराण आनी बायबलावांगडा करतात. ताच्या उपरांत याकूबच्या काळांत थीओडोरच्या काळांतूय साहित्याच्या मळार बरीच उदरगत जाली. अलेका ताय्ये, आफवर्क, ब्लाता मर्शा हासेन, बायमनात गेब्रे आमलक, हवार्यात, केब्बेडे मिकायेल हे आर्विल्ल्या काळांतले कांय लेखक आसात. महात्मा गांधीच्या जिणेचेरय हांगाच्या लेखकांनी पुस्तकां बरयल्यांत.
म्हत्वाचीं थळां: ह्या देशाक आफ्रिकेंतलें स्वित्झर्लंड अशें म्हण्टात. कितलींशींच सरोवरां, धबधबे हांकांलागून भोंवडेकार हांगा येतात. आदीस अबाबा हे राजधानीचें शार बरेंच फुडारलां. आसमारा हेंय शार बरेंच उदरगतीक पावलां. गोंडार पोरन्या किल्ल्यांक लागून जाल्यार लालीबेला पोरन्या मठांक लागून नांवाजिल्लें आसा. आक्सूम हें पयलींचे राजधानींत पूर्विल्ले अवशेश सांपडटात. हांगाचे सूर्यस्तंभ नामनेचे आसात. ते एकाच फातरांतल्यान कोंरातून काडल्यात. मसावा हें तांबड्या दर्यावेलें म्हत्वाचें बंदर हांगा इथिओपियाचें नौदल आसा. आसाब ह्या बंदरांत तेल शुद्धीकरणाचो कारखानो आसा. हरार हांगा सैनिक अकादमी आसा.
इन्क्विझिशन: किरिस्तांव धर्मांतलें धर्मीक न्यायमंडळ वा धर्मसमीक्षण सभा. तेराव्या शतमानांत युरोप खंडांत, लोकांच्या धर्माचाराचें निरीक्षण करपाखातीर एक मंडळ घडयल्लें. हें मंडळ जर एकाद्रो मनीस कॅथलिक धर्म-नीतीक पाळो दिना अशें दिसलें तर ताका ख्यास्त फर्मायतालें आनी ती ख्यास्त चलणुकेंत हाडटालें. हें कार्य करपी मंडळ वा सभा म्हळ्यार ‘इन्क्विझिशन’. धर्मीक समीक्षण सभेची व्याख्या विंगडविंगड लेखक विंगडविंगड तरेन करतात. कांय जाण आदाम ईव्हाच्या काळांत वचून देवाक धर्मसभेचो पयलो जाळवणदार मानतात. सिसिली देशाचो लेखक पारामो आपल्या ‘द ओरिजीन एट् प्रोग्रेस्यू इन्क्विझिशन’ ह्या पुस्तकांत म्हण्टा- ‘देव धर्मीक सभेचो पयलो जाळवणदार आसून ताणें आदान आनी ईव्हाक धर्मीक न्यायालयांत फर्मायिल्ली ख्यास्त न्यायलयीन प्रक्रियेची पयली घडण (model) आसली’. आदामाक दिल्ली ख्यास्त ‘धर्मीक’ आसली.
धर्मसमीक्षण सभेचें कर्तुप युपोर आनी क्रिस्ती धर्माच्या इतिहासांतलो एक भिरांकूळ काळखंड जावन आसा. प्रा.अ.का.प्रियोळकार आपल्या ‘इन्क्विझिशन’ ह्या ग्रंथांत फुडले तरेन म्हायती दिता.
“क्रिस्ताच्या मरणाउपरांत ताचे कांय अनुयायी युरोपांत पळून गेले. तांच्यावांगडा किरिस्तांव धर्म थंय पावलो. यहुदी प्रदेशांतलेभशेन हांगाय तांचो खर छळ सुरू जालो. सुमार 250 वर्सां असो छळ आनी कश्ट सोसतकच तांका बरे दीस आयले. रोमाच्या कोंस्तांतीन राजाची चली क्रिस्ती अनुयायांच्या वखदान बरी जाली. ताका लागून ताणें किरिस्तांव धर्म आपणायलो. वयले घडणुकेक लागून किरिस्तांव धर्माक राजाश्रय मेळ्ळो, जे वरवीं हो धर्म युरोपभर पातळपाक लागलो. ह्या धर्मार किरिस्तांव धर्म म्हणपाचें सोडून ‘रेलिजिआंव कातोलिक आपास्तोलिक रोमान’ हें नांव मेळ्ळें. राजसत्तेची शक्त मेळिल्ले क्रिस्त धर्माचे अनुयायी हेर धर्मीयांचो खर छळ करपाक लागले, तशेंच हेर धर्मीयांक किरिस्तांव
