उश्ण हवामानाचो वाठार सोडल्यार हेर कडेन सगळ्याक दाड धुकें पडटा. शिंयाळ्यांत भूंयमध्यसागराच्या वाठारांतल्यानय वारें येता पूण हे वारें चड नेटान येना. उत्तर आनी अस्तंत इराणांत व्हड प्रमाणंत हिम पडटा, जाल्यार दक्षिणेवाटेन पावसाळी वादळां जातात. दक्षिण इरामांत शियाळ्यांत पावस पडटा जाल्या उत्तर आनी अस्तंतेकडल्या उंचेल्या वाठांरानी तो एप्रील- मे म्हयन्यांत येता. ह्या वाठारांतली शेतवड पावसाचेर चलता हांगा सादारण 30 सेमीं, जाल्यार झॅग्रॉसच्या कांय वाठारांनी 50- 75 सेंमी पावस पडटा. एल्बर्झ पर्वताच्या कॅस्पियनवटेनचे देंवतेर 100 सेंमी परस चड पावस पडटा. खोरासान दोंगरानी ताचें प्रमाण 50 सेंमी. इतलेंच आसता. ग्रेट कावीर, लूच, सीस्तान ह्या वाळवंटांच्या वाठारांनी पावस 10 सेंमी. परस उणो पावस पडटा. केन्नाच्या केन्नाय पावस पडप हें चडश्या वाठारांचें खाशेलपण आसा. तेहरान हांगा 10 ते 50 सेंमी मेरेन जाल्यार बुशीर हांगा 5 ते 65 सेंमी. असो कशायकसो पावस पडटा. वर्सांतल्यान सुमार स म्हयने मळब कुपांविरयत आसता. ऋतुंमदीं अचकीत बदल जातात. एल्बर्झ आनी झॅग्रॉस दोंगरा वळींची तेंमकां सदांच बर्फान भरिल्लीं आसतात. थंय हिमन्हंयोय सांपडटा. बर्फ वितळपाक मार्च- एप्रिलांत सुरवात जाता.
वनस्पतः पावस आनी हवामानाच्या विंगडपणाक लागून वनस्पतय विंगड विंगड तरांची आसता. हांगा 10,000 परस चड वनस्पतीच्यो जाती आसात. कॅस्पियन देगेवयल्या हिर्केनियन रानांत चड पावस पडिल्ल्यान थंय ऊंच पानां झडपी रूख कॉकेशियन, विंगनट आनी कॅस्पियन हनी लोकस्ट ह्या सारके रूख सांपडटा. एल्बर्झचे उदेंतेवटेनचें देंवतेर अक्रोड, ओक, मॅपल, बीच, अॅश, एल्म, हॉर्नबीम, सायप्रस, सेडर, बॉक्सवूड आनी मिसोसा हे रूख आनी पठारंचेर विलो, अक्रोड, हॉल पॉप्लर, तुती हीं झाडां आसात. ट्यूलीप, गुलाब, ग्लॅडीओला, बेलफ्लावर, जिरेनियम, प्रिमरोज, व्होयोलेट हीं फुलझाडां जातात. स्टेप वाठारांत सेल्विया, कुझिनिया, फेनेल ह्या सारकी ल्हान उंचायेची वनस्पत, उणे उंचायेच्या वाठारांत वर्मवूड, वाळवंटांच्या वाठारांत कॅमल थॉर्न, दक्षिणेवटेनच्या उश्ण वाठारांत कोनार, काहूर, अॅकेशिया आनी बलुचिस्तानांत ताडाचे रूख आसात. खाजरांची झाडा हांगा बऱ्याच प्रमाणांत आसात आनी तें ह्या वाठाराचें खाशेलपण जावन आसा.
मोनजातः सस्तन जानावरांच्यो शंबरापरस चड जाती ( तातूंतल्यो 18 थळाव्यो) इराणांत सांपडटात. शींव हे इराणाचे राश्ट्रीय ध्वजावेलें चिन्न, पूण आतां थंय शींव खूब उण्या प्रमाणांत मेळटात. कॅस्पियन रानांत थोडेभोव वाग आसात; पूण बिबटे वाग आनी रान मांजरां बऱ्याच प्रमाणांत आसात. चित्ते. कोले. कोलसुणीं, मातयेंकोराचीं वांस्वेलां, रानवटी दुकरां,जर्बोआ, मुंगसां, साळ; दोंगरी वाठारांनी रानमेंढरां आयबेक्स, स्टेप वाठारांनी आनी वाळवंटांच्या वाठारांनी पर्शीयन मेरवां आनी रानगाढवां सांपडटा. कॅस्पियनच्या सकयल्या वाठारांत सुकण्यांच्यो 320 परस चड जाती दिसून येतात. कवडे, ग्रावझ अशीं शिकारेचीं सुकणीं आसात. कॅस्पियन आनी सिस्तान वाठारांत हंस, हांयसां जाल्यार दक्षिणेवटेनच्या तळ्यादेगेर आनी इराणी आखातांत पाणकोळी आनी हंस व्हडा संखेन आसात. विंगड विंगड प्रकाराचीं घुघमां, ससाणे, गिदां, डोमकावळो, मॅग्पाय, ऑरिओल, जे, रॉबिन, पारवे, बुझर्ड, केस्ट्रल अशीं सुकणीं आसात. गरुडांची संख्याय बरीच आसा. एल्बर्सांतल्या येवपी न्हंयांच्या उदकांत छब, बार्बेल, ट्राउट, कॅटफिश जाल्यार कॅस्पियनांत स्टर्जन आनी सॅमन आनी दक्षिणेवटेनच्या न्हंयांमदीं विंगड विंगड तरांचें कार्प नुस्तें सांपडटा. ग्रीक कांसव, शेड्डे, सोरप आनी व्हायपरय बरेच मेळटात.
इतिहासः पुर्विल्ल्या काळांत इराणची संस्कृताय बरीच गिरेस्त आशिल्ली. सातव्या शेंकड्यांत इराणी साम्राज्य इस्लामी सत्तेखाला वचचे पयलीं हांगा बरीच राजघराणीं जावन गेलीं. इस्लाम आयल्या उपरांत इराणी संस्कृताय नश्ट जाली. 633 वर्सा अरब लोकांनी सॅसॅनिडी राजवटीखाला आशिल्लें इराक भूंयभरवण करून रोखडीच इराणाचेर घुरी घाली आनी तोय वाठार आपले सत्तेखाला हाडलो. मुसलमानी सत्तेच्या प्रभावान इराणाचो पुर्विल्लो धर्म, भाशा आनी लिपी नश्ट जावन तांची सुवात इस्लामी धर्म, अरबी भाशा आनी लिपी हाणें घेतली.
मध्ययुगांत म्हळ्यार सुमार 661 ते 1258 च्या काळांत इराण खिलाफ सत्तेखाला आशिल्ले, 1185 च्या उपरांत खिलाफ सत्तेचो शेक फक्त नांवा पुरतोच उरलो. पयलीं उम्मया खिलाफ (661- 750) आनी मागीर अब्बासी खिलाफतीचें (750- 1258) हांगा राज्य चलतालें. अब्बासी खिलाफतीच्या काळांत इराणान शियापंथ आपणायलो. अब्बासी वंशजान दमास्कस हांगा सावन आपली राजधानी बगदाद ह्या इराकांतल्या शारांत हालयल्या उपरांत खलीफाची इराणाचेर जाय तशी नदर उरूंक शकलीना.
इराणाचेर भायल्या पंगडांनीय बऱ्योच घुरयो घाल्ल्यो. 1055 त सेल्जूक तूर्क, मलिक शाह हाच्या फुडारपणाखाला हांगा घुसले आनी तांणी बुवैहीद वंशाची सत्ता काबार केली. मलिक शाहच्या मरणा उपरांत (1092) सेल्जूक राज्याचे कुडके जाले. ताचें उपरांत मोंगल हांगा पावले; आनी चंगीजखानाचो नातू हुलागूखान हाणें 1258 त अब्बासी खिलाफत पुरायपणान काबार करून सत्ता आपल्या हातांत घेतली. ताणें इल्खनिद ह्या स्वतंत्र वंशाची थापणूक केली. हुलागूखानच्या वंशजांनी इस्लाम धर्म आपणावन चीनाचें राजकी आनी धर्मीक फुडारपण न्हयकारलें. पूण फुडल्या वंशजांनी बरेतरेन राज्य न चलयल्ल्यान 1335 त मंगोल राज्याचे कुडके जावन ल्हान सान राज्यां अस्तिंतवांत आयली. तैमूरलंग हो स्वता चंगीजखानाचो वंशज मानतालो. ताणें इराण आपलें सत्तेखाला हाडलो पूण ताच्या मरणा उपरांत परतून सगळी सत्ता रानवटी पंगडांच्या हातांत गेली.
तुर्की आनी मंगोल जरी रानवटी आसले तरी इस्लामच्या प्रभावाक लागून ताणें कलेक पालव दिलो. तुर्की राजवटीच्या शेंवटाक इराणांत झगडीं- झुजां पटली आनी तातूंतल्यान सफाविद ह्या मूळ इराणी वंशाकडेन सत्ता आयली. सफाविद घराण्याची थापणूक करपी इस्मईल हो स्वताक खलिफाचो वंशज समजतालो. तांणी शाह ही पदवी आपल्या नांवाक जोडली आनी शिया पंथ हो इराणाचो धर्म अशी घोशणा केली. ताच्या फुडें ताचो वंशज अब्बाज (1558- 1629) हाणें बऱ्योच सुदारणा केल्यो. पोर्तुगेज हांगा आपली वसणूक बादूंक सोदतालो, तांका ताणें धांवडावन घाले. ऑटोमन राजांनी ताच्या तेंपार घुरयो घाल्यो. पूण ते जैतिवंत जावंक शकले नात. अब्बासाउपरांत आयिल्ले राजा दुर्बळ आशिल्ले. तांका रशियन आनी अफगाण लोकांच्यो इराणावयल्यो घुरयो थांबोवप शक्य जालें ना. 1722त अफगाणांच्या एका ल्हानश्या पंगडान इस्फाहान राजधानीचेर जैत मेळयलें आनी शाह हुसेन ह्या निमण्या सफाविद राजाक सत्तेवयल्यान भायर उडयलो. 1729त नदिरखान हाणें सफावीद घराण्याचें नांव परतून वयर काडपा खातीर अफगाण आनी रशियन हांका इराणातल्यान धांवडावन घाले. कांय वर्सा उपारंत 1736 त ताणें नदिरशाह ही पदवी घेतली. 1737 त ताणें हिंदूस्थानाचेर घुरी घालून बरीच लुट मेळयली, तातूंत नामनेचें मयूर सिंहासन आशिल्ले. ताची राजवट लूट,हिंसा ह्या सारक्या गजालींक लागून गाजली. ताकालागून 1747 त झांड वंशान (1750- 1794) ताच्या आड उठाव केलो. हातूंत नादिरशाह सोंपलो, आनी इराणांची सगळीं सुत्रां झांड वंशाकडेन गेलीं. तांचो मूळपुरूस करीमखान हाणें राजधानी शिराझ हांगा हाडली आनी त्या शाराची सोबितकाय वाडयली. कांय तेंपान झांड आनी कजार ह्या वंशामदीं झुजां पेटलीं. कजांर वंश जैतिवंत जालो. ह्या जैतांत आगा मुहंमदखान कजार ह्या तुर्की ह्या धूर्त हिजड्याचो म्हत्वाचो वांटो आशिल्लो. ताणें कजार ह्या वंशाची थापणूक केली. ह्या 125 वर्सांच्या काळांत इराण खंयच्याच अस्तंतेकडल्या राश्ट्राची वसाहत नाशिल्लो तरी पूण गुलिस्तान (1813) आनी तुर्कमानचाई (1828) ह्या कबलातींक लागून ताका कॉकशियासारको वाठार होगडावचो पडलो. हेरात हो पिकाळ वाठार अफगाणांनी घेतलो, जाल्यार तेलाच्या सोदाक
