नॅशनल एरलायन ही विमानकंपनी देशाभितरल्या आनी अंतरराश्ट्रीय हवाई मार्गाचेर येरादारी करता. तेहरान आनी आबादान हांचेखेरीज शिराझ, इस्फाहान आनी बंदर अब्बास हांगा अंतराश्ट्रीय विमानतळ आसात. ह्या देशांत 1984 मेरेन वट्ट 14 खबरापत्रां आशिल्ली. केहान, एतेलात, केहान इंटरनॅशनल हीं तांतली मुखेल. दूरचित्रमाणी आनी रेडिओ हांचेर पुरायपाणान सरकाराचे नियंत्रण आसता.
लोक आनी समाजजीणः इ.स.प. दुसऱ्या सहस्त्रकांत आर्य लोकांनी इराणांत राबितो केलो. आतांचे इराण आनी पर्शियन हे ताचेच वंशज अशें मानतात, हे लोक पर्शियन (फार्सी) भाशा इलयतात. हांची लोकसंख्या वट्ट लोकसंख्येच्या अर्दापरस मात्शी उणी आसा. इराण हे मध्यमउंचायेचे, काळ्यां केसांचे, काळ्या दोळ्यांचे आसतात. हागांची बायलां गोरी, नाजूक आनी शिखंत आसता. तेभायर इराणांत तुर्क आनी अरब पंगडांचे लोक आसता. बलूची, कुर्द, लूर हे ल्हान सान टोळयो करून रावतात. अल्पसंख्यांक लोकांमदीं आर्मेनियन, आसिरीयन, जॉर्जीयन, द्रविडी, ब्रहूई आनी मांगोलवंशीय अफगाण हे हजारा आसता. केरमानशाहचे दक्षिणेवटेन आशिल्लया पिशकूह आनी पोश्तकूह ह्या दोंगरी वाठारांनी रावपी लूर, कुर्दांभशेन टोळयो करून आसात आनी ते मेंढरां, गोरवां पोसतात. बाख्तियारी लोकांची जमात झॅगॉस वाठारांत आसा आनी हफ्टलांग आनीचाहार लांग अशें तांचे दोन पंगड आसात. अश्यो तरातराच्यो जमाती आनी टोळयो हांचो राबीतो ह्या देशांत आसा. ह्या टोळयांक स्वतंत्रतायेचो अभिमान बरोच आसा आनी ताका लागून त्यो पूरायपणा इराणी समाजाकडेन एकरूप जावंक पाविल्ल्यो नात. शिया इस्लाम हो राश्ट्राचो अधिकृ धर्म आसा आनी ताका इश्ना अशरिया ह्या नांवान वळखता. वट्ट लोकसंख्या 1948 मेरेन 4,58,95,000 आशिल्ली. हातूंतले 45.0%पर्शियन, 16% आझरबैजानी, 9.2%कूर्द, 2.2% लूरी, 1.9% बख्तियारी, 1.9% बलुची, 1.6% अरब आनी हेर 23.2% आसात. धर्माचे नदरेंतल्यान 98% लोक मुसलीम, हातूंतले 93% शिया जाल्यार 5% सुन्नी आनी हे 2% आसात. समांजांत बरेच वर्ग आसात. पूण जाती वेवस्था ना. विंगड विंगड चालीरिती, धर्मीक श्रध्दा हांगा पळोवंक मेळटा.1930 मेरेन टोळ्याच्या बायलांची सुवात हेर समाजातल्या बायलांपरस इंच आशिल्लीं रेझाशन पेहलविच्या काळांत बायलांची बुरखो पद्दत रद्द करपाचो यत्न जालो आनी बायलांक अदीक मेकळीक दिवपाचे धोरण फुडें आयलें. 1963त बायलांक मतदानाचो हक्क मेळ्ळो. चडशे इराणी लोक घरांत आयिल्ल्यान सोयऱ्यांचो भोवमान करपी अशी तांची नामना. हे लोक बरेच भावनाविवश, व्याक्तीनिश्ठ आनी संस्कृत आसात. आधुनिकीकरणाक लागून आनी शाहाच्यो अमेरीकेवटेनच्या धोरणांक लागून ह्या लोकांचो भेस आनी चालीरिती हातूंत बरेच बदल जाले इसलामीकरणाच्या खोमिनीचे घोशणे उपरांत लोकांक पर्थून पोरण्या चालीरिती.कडेन व्हरपाचो यत्न जालो.
इराणी लोकांचे खाण जेवण प्रकार अस्तंत आशियांत नांवाजिल्ले आसात. शाखहारी आनी मांसाहारी जेवणाचे तरेकवार प्रकार हांगाच्या लोकांमदी सामने प्रिय आसात.
चित्रकलेच्या मळार इराणान बरिच व्हड भेट दिल्या. पुर्विल्ल्या आनी इसलामी काळासावन चित्रकलेच्या मळार मशिदी आनी हेर बांदकामानी उंटल्या पावंड्या वेल्या अभिरूची पळोवंक मेळटा. विंगड विंगड प्रकाराचे गालीचे आनी हेर विण्णील्ले कपडे ही पर्शियन कलेची अक कुरू थारल्या. आयदनांचेर भांगर आनी रुप्याचो लेप काडपाची कला हांगा बरीच उदरगतीक पावल्या झुरखानेह म्हळ्यार व्यायामघरां हांगा सगळे कडेन दिश्टी पडटा. कुस्तिचो खेळ लेकांमदी बरोच प्रिय आसा. हो खेळ इराणी राश्ट्रीय खेळ जावन आसा. तेभायर खेळाच्या मळार टेनीस, सॉकर , पेंवप, स्किईंग, स्केटिंग, बास्केटबॉल, पोलो हे खेळ पळोवंक मेळटा. आँतराश्ट्रीय आनी ऑलिंपीक खेळांनी इराणान आपलो पावंडो दोखोवन दिला. 1947 तेहरान हांगा आशियाई खेळांत सर्त जाल्ली.
शिक्षणः इराणांत राश्ट्रीय साक्षरतेचें प्रमाण 37% आसा आनी ह्या मळार जागांत 93 वो क्रमांक लागता. 8 ते 14 वर्सामेरेनचो शिक्षण फुरट, सक्तीचें आनी एखसारकें आसा. भैशिक माध्यामीक शाळांनीय सामकी उणी फी घएवन शिक्षण दिता. सप्टेंबर ते जून मेरेन शिक्षणीक वर्स आसता. पर्शियन भाशेवांगडा इंग्लिश आनी फ्रेंच भाशेंतल्यान शिक्षण दिता. इराणांत आठ विश्वविध्यालयां आसात. तातूंतली तीन तेहरानी हांगा तर हेर शिराझ, ताब्रीझ, अवहाझ, मेशेद आनी इस्फाहान हांगा आसात. हांगचें बरेच विद्यार्थी भायल्या देशांनी शिक्षण घेवपाखातीर वचून रावल्यात. बरेचशें विद्यार्थी शिक्षण सोंपल्या उपारांत इराणांत परतून वचूंक तयार नासतात. चडशें विद्यार्थी अमेरीका आनी अस्तंतेवटेंतल्या बऱ्याच देशांनी आसता. आशियांतल्या देशांनीय उण्या प्रमाणांत इराणी विद्यार्थी शिक्षण घेतात. भाशा आनी साहित्यः इराणांत पर्शियन (फार्सी), कुर्दी, लूरी, बलूची आनी अरबी ह्यो भाशा उलयतात. पर्शिय ही एक इंडोयुरोपियन पंगडाची भाशआ जावन आसा आनी ती मध्य आशियाई स्टेप वाठारांतल्या आयिल्ल्या घरयो घालपी लोकांनी हांगा हाडली. इराणांत इसलाम धर्म आपणाल्या उपरांत हे भाशेंत बरीच अर्बी उतरां भरसलीं आनी ताचें उपरांत अर्बी लिपींतल्यान ही भाशा बरोवंक सुरवात जाली. आयज मेरेन ही भाशा अरबी लिपींतल्यानच बरयता. पर्शियन भाशेच्या कांय बोली देशाच्या कांय वाठारांनी वापरतात. कुर्दी भाशआ पर्शियन भाशे परस वेगळी आसली तरी ती इंडो- युरोपीयन भाशा कुटूंबांतलीच अशें मानता. गोरानी एक मुखेल बोली आनी ईशान्यावटेन मुक्री कुर्द ही एक दुसी बोली उपेगांत हाडटात. लूरी ही लूरिस्तान प्रांताची भाशा आनी ती चडकरून बख्तितारी आनी हेर कांय टोळयो उलयतात. लूरीचें पोरने पर्शियन भाशेकडेन बरेंच लागीपण आसा. आझरबैजानांत, अॅझेरी ही तुर्की भाशेची एक उपभाशा आसा. आनी तुर्की अॅनेतोलियन भाशेक बरीच लागिची आसा. बलूची ही आर्यभाशा हेर भासामदीं भरसून गेल्या.खुझिस्तान प्रांतातल्यो अरबी, इराणी आखाताच्या दर्यादेगेवयल्यो आनी मकरानांतल्यो टोळयो तशेंच फर्स प्रांताल्या खामेश टोळयांतले कांय जाण अरबी भाशा वापरतात.
इराणी साहित्यांत उपाट साहित्य निर्मणी जाल्या. फिर्दोसी (1832- 1820) ह्या म्हान कवीचें शाहनामा हे महाकाव्या नामनेक पावला. ताची लोकप्रियता आयज मेरेन तिगून आसा. उमर खय्यामच्यो रूबाया आयजूय जगातल्या कितल्याश्याच लोकांक लागीं ओडटात, अल् गझाली शेख फरिद- उद्- दीन अत्तर हे इकराव्या आनी बाराव्या शेंकड्यातले कवी आनी विचारवंत इराणान जावन गेले.. विसाव्या शेंकड्यात सादिक हिदायत ह्या लेखकान, अदिब-ए- पिशावरी, अदिब- उल्- ममालिक, इरझ निर्झा ह्या कवींनी बरीच नामना मेळल्यात क्रांतीकारी कवीमदी इश्की लाहूती हे नामनेचे आसात. दुऱ्या महाझुजाउपरातं महम्मद हुसेन शहरियार, गुलशन फेरेयेइन, ताव्हालाली आनी सईद यासिमी ह्या कवींनी जगभर नामना मेळयली. साहित्याचेर अस्तेंतेवटेनच्या साहित्यीक घडणुकांचो प्रभाव स्पश्टपणान दिसून येता.
म्हत्वाचीं थळां: तेहरान आनी राजधानी प्रशासकिय, उद्येगीक, वेपार केंद्र आनी हुदवंतांचें शार अशें मानतात. हांगाचे राजवाडे मयूर शिंवासन, व्हड मळां, गुलिस्तान चौक हे पळोवपा सारके आसता. इस्फाहान हे सोबित इतिहासीक शार, बऱ्यो शेंदऱ्यो, गालिचे, रूप्याचे अलंकार हांकां लागून नामनेक पावलां. शिरांझ हें वेपारी शार, बऱ्यातलो बरो सोरो, संत्रा व्हड जार्दीनां आनी कवीकृतीचे लोक हाका लागून गाजिल्ले आसा. ताब्रिझ हें थंड हवेचें शार, आहादान हें तेल उद्देगाचें व्हड केंद्र आसा.
-कों.वि.सं.मं.
इरावती-1:(इरावती).ब्रह्मदेशांतली सगळ्यांत म्हत्वाची आनी
