आग्नेय आशियांतल्या व्हड न्हांयांमदली एक. तिची वट्ट लांबाय 2000 किमी. आसा ब्रम्हदेशाचे उत्तर शिमेसावन दक्षिण शिमेमेरेन ती व्हांवता. उत्तर शिमेलागसार उगम जावन व्हांवपी नमाई न्हंय (लांबाय सुमार 510 किमी.) आनी माली न्हंय (लांबाय सुमार 320 किमी.) हांचो संगम म्यिचीना शारा लागसार जाता. ते उपरांत जी न्हंय व्हांवता तिका 'इरावती' म्हूण वळखतात.
नमाई आनी माली न्हंयच्या संगमाकडे हे न्हंयची रुंदाय 100 मी. आसा. भामो शाराउपरांत तू अस्तंतेवटेन व्हांवता. इतलेमेरेनचो तिचो व्हांवपाचो मार्ग अशीर आसा. भामो शार ते इरावती न्हंय दर्याक मेळमेरेनचो मार्ग उदका येरादारीखातीर उपेगी आसता. ही न्हंय अस्तंते वटेन घुंवतकच आनीक एक अशीर देगण सुरू जाता पूण तांतूंतल्यानय उदक-येरादारी त्रासाविरयत चलता. मंडालेचे उत्तर दिकेक 250 किमी अंतराचेर ही न्हंय दक्षिणे वटेन घुंवता. थंय ती परती अशीर पात्रांतल्यान व्हांवता. हांगा न्हंयचें पात्र 100 मी रूंद आसा. हांगा हुंवारावेळार लेगीत उदक येरादारी चलता. श्वेगू लागीं हे न्हंयचो दोंगरी वाठार सोपून सपाट वाठार सुरू जाता. पक्कोकू शारालागसार इरावतीक तिची मुखेल उपन्हंय ' चिंदवीन'. मेळटा हांगा अयस -पयस पातळिल्लो वाठार आकारान त्रिकोनी आसून, थंयची जमीन पिकाळ आसा. बंगालच्या उपसागराक मेळचेआदी हे न्हंयक जायते फांटो फुट्टात. हातूंत णव मूखेल आसा.
इरावतीच्या त्रिकोनी वाठाराची (त्रिभूज प्रदेशाची) संससारांत बरो भात पिकोवपी म्हूण नामना आसा. इरावती न्हंयचे मदीं आशिल्ल्या भागांत पेट्रोलियम सांपडटा. हे न्हंयचे देगेक जायते पठारी वाठार आसात. भामो, मंडाले, पकोक्कू, प्रोम आनी राजधानी रंगून हीं मुखेल बंदरां हें न्हंयच्या देगांचेर वसल्यांत. रंगून बंदारांतल्यान तांदूळ, पेत्रोल, सागर आनी हेर उपेगी जिनसांची हाड-व्हर चलता.
हेर म्हायतीः पोपा पर्वतावेल्यान ज्वालामुखीच्या उद्रेकाक लागून उत्तर इरावती न्हंयचे आसमंतांतली जमीन हाल्ली. तेवरवीं सितांग न्हंय, इरावती न्हंयसावन वेगळी जाली आसुंये अशें म्हण्टात.
इरावती-2: सद्याचे इरावती न्हंयचें आदलें नांव. निरूक्तांत, ऋग्वेदांतल्या परूष्णी न्हंयक इरावती अशे म्हळां. (9.26). पुराणांत हें उतर विंगड विंगड संदर्भांत येता. वामन पुराणांत (79.7) इरावतीक ' सर्वकल्मषनाशिनी ' म्हळां. कालिकापुराणांत तिचे मुळ इरां नांवाच्या तळ्यांत आसा अशें सांगलां(24.140). पतंजलीन आपल्या महाभाश्यांत तिचो उल्लेख केला. इरावती ऐरावतीची आवय मानतात. ऋशीक भद्रमदा नांवाचे बायले पासून चली जाली. तिचे नांव इरावती हेच आसले. पांडवांचो नातू परिक्षीत हाचे हायलेचें नांवय 'इरावती ' हेंच आसलें.
-कों. वि. सं. मं
इलिअडः एक अभिजात ग्रीक महाकाव्य. हें काव्य होमर हाणें बरयला अशें सांगतात. इ.स.प. आठव्या शेंकड्याच्या शेवटाक हें काव्य रचिल्लें आसूंक जाय. इस.प. दुसऱ्या शेंकड्यांत अॅरिस्टार्कस हे अलेकझांड्रिया हांगासल्ल्या ग्रंथालयाच्या ग्रंथपालान ह्या महाकाव्याची चोवीस खंडांत वांटणी केल्ली अशें म्हण्टात. इलिअडाचो अर्थ 'ट्रॉयावेलें काव्य' असो जाता (ट्रॉयचें ग्रीक नांव इलियॅम्न) ह्या महाकाव्याचो विशय ट्रोजनांचे ग्रीकावांगडा जाल्ले झूज. हातूंत अकिलीस ह्या ग्रीक महाझूजाऱ्याक आयिल्लो राग आनी ताचो झुजाचेर जाल्लो परिणाम चितारला. तशें पळोवंक गेल्यार हे अकिलीसाचें कोधकाव्य थारता अकिलीसाची कोधकाणी अशी आसाः ग्रीकाचो सरसेनीपती अॅगमॅम्नोत हो अपोलोपूजक हाची चली क्रिझेईस हिका झुजांत उबारून हाडटा. ते पळोवन तिचो बापूय तिका परती धाडपाची विनवणी करता. पूण अॅगमॅम्नोन तिका धाडिना. तेन्ना अपोलोच्या रागान ग्रीक सैन्यांत प्लेगाची धाम येता. ते पळोवन मन मारून अॅगमॅम्नोन क्रिझेईसाक परतो धाडटा. पूण तिचे बदला अकिलीसाकडे आशिल्ली गुलाम बायल ब्रिझेइस, हिका आपल्या ताब्यांत घेतालो अशें सांगता. हो आपलो अपमान समजून रागान अकिली झुजांतल्यान भायर सरता. हाचो परिणाम ग्रीक सैन्यांक भोगचो पडटा. ट्रॉयचो राजकूवर हॅक्टर हाच्या फुडारपणाखाला झुजपी ट्रोजन सैन्य ग्रीक सैन्याक नाकापुरो करून सोडटा.
जैत आपल्याक मेळटले हे आशेन झुजपी ग्रीक सैन्याक ट्रोजनांचो रेंवडो पडटा. दर्यादेगेर अडकून पडिल्ल्या ग्रीकाच्या नैदलाचेर उज्याचो पावस उडोवन ट्रोजन तांचो नाश करूंक लागताय. तेन्ना सुडान पेटिल्लो अकिलीस हो देखावो पळयता. अॅगमॅम्नोन अकिलासाक परतो झुजांत हाडपाचो .त्न करता, पूण ताका येस येना. निमाणो पट्रोक्लस हो अकिलीसाचो इश्ट अकिलीसाचें चिलख घालून झुजांत वांटो घेवपाची ताची मान्यताय घेता आनी ट्रोजन सैन्याक धांवडावन घालता. पूण झुजांत हॅक्टर ताका मारता. आपल्या इश्टाक मारिल्ल्याचो सूड घेवचे पासत अकिलीस झुजांत येता आनी हॅक्टराक मारता. ह्या सगळ्या कथाभआगाचो काळ एकावन्न दिसाचो आसाता. जगांतल्या व्हड अश्या महाकाव्यांत ' इलिअडाचो ' आस्पाव जाता. ग्रीस साहित्य इतिहासाचे सुरवेक ' ओडिसी ' हे महाकाव्य वांगडा ' इलिअडाचो ' आस्पाव जातालो. ह्या महाकाव्यांत झुजांची वर्णनां आनी भासाभासांचें कथन खूब फावट आयलां. ह्या काव्यांवरवी होमचें झूजशास्त्र आनी वकृत्वशास्त्राविशीं गिज्ञान दिश्टी पडटा तशेंच ताचे निवदन शैलिंत कथानक शिघ्र गतीन पूण परिणामकारकपणान फुडें व्हरपाची तांक दिसून येता. महाकाव्यातलें व्याक्तीचित्रणकरतना होमर मुळाव्या अश्या मानवी भावनांक हात घालता. ह्या अभिजात ग्रीक महाकाव्याचो आदर्शफुडल्या काळांतल्या व्हर्जिल सारक्या लॅटिन महाकविंनी घेतला.
-कों. वि. सं. मं
इसवी सनः संवसारांतल्या सगळ्या राश्ट्रांनी मानून घेतिल्ली आंतराश्ट्रीय कालगणना. जेजू क्रिस्ताच्या जल्मासावन ही कालगणना मानता. हि कालगणना केन्ना सुरू जाली हाचेविशीं जाणकारांमदीं विंगड विंगड मतां आसात. हे कालगणनेचो सोद इटली देशांतलो धर्मगुरू डायोनिसियस अक्झीगस हाणें सव्या शतमानांत म्हळ्यार सुमार क्रिस्त जल्माच्या 530 वर्सा उपरांत लायलो. कांय जाण ही सुरवात 1 जानेवारी 754 ए. यू. सी. (Anno Urbis Conditae ) सावन म्हळ्यार इटलीचे लोक रोम शार बांदपाक लागले त्या काळासावन मानतात. कांय जाण जेजू क्रिस्ताच्या जल्मासावन म्हाळ्यार इसवी सन पयलीं 25 डिसेंबर सावन ही कालगणना सुरू जाली अशें मानतात. कालगणना करपी शून्य इसवी सन प्रमाण मानिनात. तो हो काळ मेजपाखातीर इसवी सन पयलीं 1 वर्स वा इसवी सन उपरांत- 1 वर्स, हाची 1 जानेवारी ही तारीख वर्स मेजपाखातीर सुर्वेक घेवन थंयसावन फुडलें क्रिस्ती वर्स मेजतात.
इसवी सन वर्स सुर्याचे आदारिल्लें आसा, देखून ताका सौर वर्स म्हण्टात. हें सौर वर्स 365 दीस, 5 वरां, 48 मिनटां आनी 45.37 सेकंद येदें आसता. सादारणपणान वर्स 365 दिसांचे आसता, अशें मानिल्ल्या नव्या वर्साचो आरंभ 5 वरां, 48 मिनटा 45.37 सेकंद फादल्यान पडटा. हो काळ भरून काडपाक फेब्रूवारीच्या म्हयन्यात दर चार वर्सांनी एक दिस वाडयतात. हो दीस ज्या वर्सा येता त्या वर्सा लीप म्हणटा. फेब्रूवारीच्या म्हन्यांत एक दिस वाडिल्ल्या नव्या वर्साचो आरंभ पर्थून 45 मिनटां फुडें वता. देखून दर 100 वर्सांनी फेब्रूवारीच्या म्हयन्यांत 29 तारीख धरिनात. वयल्या नेमाक पाळो दिवन लेगीत दर 100 वर्सानी 6 वरां 15 मिनटांची (6 1/4) तूट येता. ते भरून काडपाक दर 400 वर्सानी फेब्रूवारी म्हयन्यांत 29 दीस धरतात. हे सगळे हिशोब 1582 वर्सा केले. त्या वेळा सादारण मानिल्लो वर्साचो
