उंट (करें)
चलतल्या विशुवदिसाचे (equinox) परबेचो वांटो मानतात. पोरने चालीचो इंग्लीश लोक ह्या दिसा सूर्य नाचता, अशें मानतात. त्या दिसा ते सुर्यावटेन तोंड करून बसतात. कांय उदक भरिल्ल्यो कळसुल्यो वा आयदनां उदकांत दवरतात. उदक हालतकच ताचेवेलें किर्ण हालता आनी तें किर्ण नाचिल्ल्यावरी दिसता. हेच तरेची चाल आयर्लंड देशांतूय दिसता.
संवसारांतले सगळे किरिस्तांव लोक ही परब व्हडा उमेदीन मनयतात. इगर्जांचेर रंगरंगयाळी रोशणाय करतात. सगळे नवे नवे भेस करून इगर्जांनी वतात. घरांत बरें जेवणखाण करतात. ह्या दिसा खुरीस, तांतीं, बोकडेपेटो हांच्यो कुरो करतात. ह्या दिसा तांतीं वांटपाची चाल चलता. तांतयांतल्यान नवो जीव जल्मता, देखून जेजूच्या जिवो जावपाकडेन ताचो संबंद लावन हे गजालीकडेन तांतीं ‘कुरू’ वा ‘प्रतीक’ हे नदरेंतल्यान पळेतात.
- कों. वि. सं. मं.
उंट (करें) : समखुरी प्राणी गणांतलें सगळ्यांत व्हडलें जनावर. वर्गीकरण: संघ (phylum)- रज्जुमान (chordata); उपसंघ (sub-phylum)- पृष्ठवंशी (vertebrata); वर्ग (class); -स्तनीवर्ग (mammalia); गण (order)- आरिओडॅक्टिला; उपगण-टायलोपोडा; कूळ-कॅमेलिडे, प्रजाती-कॅमेलस, जाती – ड्रॉमेडरियस.
नाकापसून शेपडेमेरेनची लांबाय २२५-३४५ सेंमी, मदारी (गोळ) सकट शरीराची उंचाय १९०-२३० सेंमी, वजन: ४५०-६५० किग्रें.; तकली आनी मान लांब तशेंच कमानदार; ओंठ लांब आनी हुमकळ्ळेले, कान ल्हान; नर आनी मादी दोनूय जातीच्या उंटाचे तकलेचेर काळो पदार्थ आशिल्ली कात-ग्रंथीची एक जोडी आसता. फाटीचेर एक वा दोन मदारी (कुबड) आसतात. पांय खूब लांब आसतात. तळव्यांचेर दोन विभाग आशिल्लीं गेतां (cutaneous pads) आसतात. छाती, कोंपर, हात, धोंपर आनी टांचो ह्या अवयवांचेर मोटवी आसता जाल्यार कांय अवयवांचेर लांबट आसता. दांत ३२-३८ (चड करून ३४), मादी उंटाक २ पाने आसता. उंट साधारणपणान सुमार ४० वर्सां जियेता.
-Konkani_Vishwakosh.jpg)
उंटाच्यो दोन जाती आसात: १. दोन मदारी आशिल्लें उंट. नांव: बॅक्ट्रियन उंट (Camelus Ferus) २. एक मदार आशिल्लें उंट. नांव: ड्रॉमेडरी (Camelus dromedarius).
उंटाचो मूळ उगम निश्चित सांगप कठीण. आज उंटाच्यो दोनूय जाती आशिया, उत्तर आफ्रिका आनी दक्षिण अमेरिकेंत मुखेलपणान दिसून येतात. हेर खंडांतूय उंटाचो प्रसार जाला आनी पूर्विल्ल्या काळांत उंटां उत्तर अमेरिकन खंडांत सांपडिल्ल्याचो उल्लेख मेळटा. हीच उंटाची मूळ सुवात (habitat) अशें मानतात. उत्तर अमेरिकेच्या ‘इओसीन (आदिनूतन)’ काळांत खडकाळ थरांनी उंटासारक्या जनावरांचे अती पूर्विल्ले अवशेश सांपडल्यात. तांचो काळ सुमार ४ कोटी वर्सांआदलो आसा असो अदमास धरतात. उंटाचो पयलो वंशज ‘प्रोटोलोपस’ हो सोंश्याभशेन दिसतालो आनी ताका फुडल्या पांयांत ४ आंगळां आनी फाटल्या पांयांत २ आंगां आशिल्लीं. मध्य आनी उत्तर अमेरिका ऑलिगोसीन (अल्पनूतन, ३.५ कोटी वर्सांमदलो काळ) युगांतले हरणाच्या आकारायेदें आशिल्लें ‘पोब्रॅथिरियम’ जनावर उंटाभशेनूच दिसतालें. उंटाचो उगम मुळांत pre-camel (procamelus) प्रजातींतसून जालो. हालींच्या काळांत संवसारांत आयस-पयस सगळ्याक पातळिल्ले उंट मुळांत तृतीय (tertiary) युगाचे अखेरेक (सुमार २० लाख वर्सांआदीं) युरेशियाक स्थानांतर जाल्ले.
भारतांत उदेंत आनी उत्तर आफ्रिका खंडांत अरेबियन उंट दिसून येतात. एके मदारीचो ड्रॉमेडरी उंट उत्तर आनी ईशान्य आफ्रिकेंतल्या वाळवंटी वाठारांत दिसून येता. इथिओपिया, ईजिप्त, आल्जेरिया, मॉरिटानिया, माली, उत्तर नायजेरिया, उत्तर केनिया, मोरोक्को, चॅड, सोमांलिया आनी ट्युनिशिया हांगाय उंट दिसून येता. १९७० त फकत आफ्रिकेंत ९० लाख उंटां आशिल्लीं. बॅक्ट्रियन उंट मध्य आशिया खंडांत उंचेल्या पर्वतभागांचेर (highlands) दिसून येता. गोंयांत मात उंट नात.
घरगुती पोशिल्लें उंट मर्यादीत काळांतूच माजाक वता. पाळीव उंटां फकत फेब्रुवारी आनी मार्च म्हयन्यांत माजाक वतात. माजाच्या ऋतूंत नर उंट आपल्या तोंडांतली ताळू पेंचता. अशा वेळार उंट ताळवेंतसून 'गडगड' असो मोटो आवाज करता. केन्नाकेन्नाय नर उंट आक्रमक जाता आनी भोंवतणच्या लोकांचेर घुरी घालून तांकां आपल्या तीक्ष्ण दांतांनी घांस काडटा आनी अशे तरन जितो लेगीत मारूंक शकता. संयोगाउपरांत मादी सुमार ३६५-४४० दिसांभितर एकाच पिलाक जल्म दिता. दोन ते तीन वरांभितर उंटाचें पिल चलपाक लागता. मादी आपल्या पिलाक एक वर्सापरस चड काळमेरेन पोसता. ड्रॉमेडरी उंट वेवस्थित खावड घाल्यार आपल्या पिलाक दूद दिवन लेगीत दिसपट्टें भरपूर दूद दिता. ग्राझीमॅक हाच्या मताप्रमाण उंटाच्या दुदांत ६.४% चरबी, ४.५% लॅक्टोज, ६.३% नायट्रोजन पदार्थ आनी ०.९% गोबोर (ash) आसता.
ज्या देशांत उंटाच्यो दोनूय जाती सांपडटात, तांकां नेमान संकरीत (cross-breed) करतात. अशे तरेन जल्मल्लीं संकरीत पिलां (hybrids) आवय-बापायपरस व्हडलीं आनी सशक्त आसतात पूण तीं एकमेकांवांगडा तांच्याभितर प्रजनन (breed) केल्यार एक तर वांझ जातात वा दुबळ्या पिलाक जल्म दितात. देखून संकरण करतना मूळच्योच जाती (original species) घेतात.
सगळ्यांत पयलीं उंटाचो उपेग केन्ना जालो हें निश्चित सांगप कठीण. पूण इ.स.प. १००० च्या सुमाराक मेसोपोटेमियांत एक मदार आशिल्लें उंट सामानाचें वजें व्हरपाक उपेगांत हाडलें, असो उल्लेख मेळटा. इ.स.प. तिसऱ्या शतमानांत दोन मदारींचें उंट पोसपाची पद्धत आशिया, उत्तर चीन आनी दक्षिण रशियांत सुरू जाली. गाड्यो (उंटाची स्वारी) ओडून व्हरपाखातीर, शेतांत जोताक बांदपाखातीर तशेंच उदक काडपाखातीर उंटाचो उपेग जाता. एके मदारीचें ड्रॉमेडरी उंट, उत्तर आफ्रिका, नैर्ऋत्य आशिया आनी राजस्थानच्या वाळवांटांत मेंढपाळांच्यो सगळ्यो गरजो भागयता. आफ्रिकेंतले सोमाली मेंढपाळ राखणे उंटाचे कळप पोसतात. शेतकी वेवसायांत जड वजनाचीं वजीं (कापूस, भिकणां तण, लोकर) व्हरपाक उंटाचो उपेग जाता. ‘साकीया’ ही जड वजनाची पर्शियन गिरण घुंवडावपाचें कठीण काम उंट करता. उंटाच्या केंसांचो उपेग ब्रश, तंतू, जमखनां, दाट कपडे करपाखातीर जाता. उंटापसून दूद आनी मांस मेळटा. उंटाचें सुकें शेण स्टेप्स आनी हेर वाळवंटांत म्हत्वाचो जळव म्हूण वापरतात. कारण ह्या वाळवंटांत फाव त्या प्रमाणांत लांकूड मेळना.
एक उंट दिसाक सरासरी २० किमी. अंतर चलून वता. पूण धश्टपुश्ट आनी प्रशिक्षित उंट दिसाक ८० किमी. लेगीत चलूंक शकता. मध्य
