उत्तर प्रदेश
डिझल लोकोमोटिव्ह फॅक्टरी-वाराणसी, फर्टीलायझर फॅक्टरी- गोरखपूर सिंग्रौली कोल फिल्ड-सिंग्रौली, इंडियन टेलिफोन इंडस्ट्रीज-नैनी आनी रायबरेली, हिंदुस्तान एअरनॉटिक्स, अपट्रॉन कॅपेसिटर, स्कूटर्स इंडिया लिमिटेड-लखनौ, टॅनरी एण्ड फुटवॅअर कॉर्पोरेशन ऑफ इंडिया, आर्टिफिशियल लिंब्स मॅन्युफॅक्चरींग कॉर्पोरेशन-कानपूर, ऑयल रिफायनरी-मथुरा अशे हे उद्येग आसात. राज्यांत 1980-81 मेरेन 5632 उद्येगीक केंद्रां आसात.
ऊर्जा: 1960-61 व्रसा 376 मे. वा. विद्युतशक्त निर्मिल्ली. 1987-88 वर्सा 4504 मे. वा. विद्युतशक्तीचें उत्पादन जालां 71,974 खेड्यांनी आनी 40,392 हरिजन वस्त्यांनी वीज पावल्या.
येरादारी आनी संचारण: 1980-81 वर्सा मेरेन राज्यांत 1,94,263 किमी. सांबायेचे रस्ते आसात. राज्य येरादारी यंत्रणेचे सात वाठार आसात. 6 शारांनी अतंर्गत बससेवा आसा.
उत्तर आनी उदेंत रेल्वेचे 92% आनी मध्य तशेंच रेल्वेचे 8% मेळून वट्ट 8656 किमी. लांबायेचे लोहमार्ग राज्यांत आसात. रूंद, अशीर आनी मीटर अशा तीन प्रकारचे लोहमार्ग राज्यांत आसात. आग्रा, अलाहबाद, झांशी, कानपूर, लखनौ, मथुरा, मुरादाबाद आनी वाराणसी हीं मुखेल रेल्वे जंक्शनां आसात.
आग्रा, अलाहबाद, गोरखपूर, झांशी, कानपूर, ललीतपूर, लखनौ आनी वाराणसी हांगा विमानतळ आसात. वायुदूत येरादारी वयल्या शारांनी चलता.
डाकघरां उत्तप प्रदेशाच्या चडशा सगळ्या गांवगिऱ्या वाठारांनी पावल्यांत. कांय म्हत्वाच्या गांवांनी तार करपाची टेलिफोन रपकाची वेवस्था आसा. आकाशवाणीचीं मुखेल केंद्रां लखनौ, अलाहबाद, वाराणसी, रामपूर हांगा आसात. राज्यांतलीं कांय खबरांपत्रां अशीं आसात-इंग्लीश: ‘द टायम्स ऑफ इंडिया’, ‘नॉर्दन इंडिया पत्रिका’ ‘पायोनियर’; हिंदी: ‘आज’, ‘अमरउजाला’, ‘जागरण’, ‘स्वातंत्र प्रभात’, ‘अमृत प्रभात’, ‘नवजीवन’ ; उर्दू: ‘सियासत जादीद’, कौमी आवाज.
लोक आनी समाजजीण: भारतांतल्या उत्तर प्रदेश राज्याचो आवांठ 2,94,411 चौ. किमी. आसा. लोकसंख्या 11,03,85,874 (1981). लोकसंख्येची दाटाय: 1. चौ. किमी. क 377 लोक. दादले नी बायलांचें प्कमाण 1000:886 अशें आसा. अनुसूचित जाती-जमातीची लोकसंख्या 1,87,4,7481. 15 लाखांवयर लोकसंख्या आशिल्लीं 43 शारां तर 30 लाखांवयर लोकसंख्या आशिल्लीं अलाहबाद, अजमगड, देवरिया, गोरखपूर, मुरादाबाद, बस्ती आनी वाराणसी हीं शारां आसात. राज्यांत काम करपी लोक 2.8 कोटी आसून तातूंतले 2 कोटी लोक शेतकामती आसात. घरगुती धंद्यांत 18 लाख, कारखान्यांत 8 लाख, बांदावळ करपी 2 लाख आनी नोकरेक वचपी 4 लाख लोक आसात.
राज्याची मुखले भास हिंदी आसून, त्या फाटोफाट उर्दू भाशेक मान आसा. पंजाबी आनी बंगाली भाशाय हांगा उलयतात.
उत्तर प्रदेशांत 85% लोक हिंदू आसात. उरिल्ले चडशे मुसलमान आसात. तांचो राजकी आन भौशीक जीणेचेर व्हड प्रभाव पडला. शिख, जैन, किरिस्तांव, बौद्ध ह्या धर्माचे लोकय राज्यांत आसात. मूळ आर्यवंशीक लोक अस्तंतेवटेन आसून, तांचो रंग गोरो आन नाक सरळ आसा. द्रविड वंशीक लोक मिझीपूर, बुंदेलखंड वाठारांत रावतात. तांचो रंग काळो आनी नाक चेपटें आसता. मंगोलाईड वंशाचे लोक हिमालय वाठारांत रावतात. तांच्या गालाची हाडां वयर सरिल्लीं आसतात.
भारतांतल्या सगळ्या धर्मांचें प्रभाव हांगा पडला. वैदिक धर्मासावन आयजमेरेनच्या सगळ्या धर्मांचो प्रभाव चित्र हांगा उबें जाल्लें दिसता. परंपरावादी सनातन धर्माचो हांगा प्रभाव आसा. राज्याचेर बहुसंख्य हिंदूचो मोटो प्रभाव आसा. बौद्ध, जैन, मुसलमान, किरिस्तांव ह्या धर्मांचेर त्या त्या धर्माच्या आदल्या परंपरांचो प्रभाव आसा. वेदांत, सुफीवाद, संतांचो, फकिरांचोय प्रभाव हांगा दिश्टी पडटा.
गांवच्या लोकांची रावपाची पद्धत सादी आनी काटकसरीची, सादारण लोक फातर वा विटांनी बांदिल्ल्या घरांनी रावतात. कांय लोक मातयेचीं घरां बांदतात. शेतकामती दादल्याचो भेस धोतर, कुडतो आनी मुंडासो तर बायलांचो रंगयाळे घागरे, सदरे, ओडण्यो असो आसता. जेवणखाणांत चड करून गंवाची टपाती, ज्वारीची वा बाजरीची भाकरी, दाळ, भाजी हांचो आस्पाव आसता. मटण-नुस्तें खावपी लोंकांचें प्रमाण उणें आसा. गरीब लोक मक्याची भाकरी करतात. गिमांत आंबे आनी मक्याच्या फुलांचो उपेग करतात. उदेंतेकडलो लोक आपल्या जेवणांत तांदळाचो उपेग करतात. सद्या शारांतल्या समाजाचेर आर्विल्ल्या विटारांचो प्रभाव पडला. पोरने चालीच्या गांवगिऱ्या वाठारांत ल्हव ल्हव नवे बदल घडटात.
श्रावणी वा रक्षाबंधन, दसरो, दिवाळी आनी होळी हे चार सण राज्यांतले चारूय वर्णाचे लोल व्हडा उमेदीन मनयतात. दुसऱ्या दिसा रामलीलेचो मोटो उत्सव जाता. तातूंत रामाचें चरित्र दाखयतात. तशेंच रावणाचे पुतळे करून लासतात. दिवाळी व्हडा उमेदीन मनयतात. होळी, रामनम, मकरसंक्रांती, कृष्णजन्माष्टम, गीताजयंती, महाशिवरात्री ह्यो परबो राज्यांत मनयतात. कुंभमेळ्याकय हांगा खाशेलें म्हत्व आसा.
मुसलमान लोक ईद-उल-फितर, इद-उल-जुहा, मीलाद-उन्नबी (पैगंबराचो जल्मदीस) मनयतात. किरिस्तांव लोक येशू क्रिस्ताचो जल्मदीस मोटे उमेदीन मनयतात.
हिंदुस्थानी शास्त्रीय संगीत ह्या वाठारांत, जहाँगीर आनी शाहजाहाँच्या काळासावन आतांमेरेन बरेतरेन वाडलां. सगळे हिंदू-मुस्लीम गवय शास्त्रीय संगीत एकेच शैलींत गायतात. कथ्थक हें हांगाचें मूळ नृत्य आसून हेर नृत्यांचेर ताचो प्रभाव पडला. दादरा आन ठुमरी हे संगीत प्रकार हांगाच जल्मल्यात. कव्वाली, गजल, नगमा हे संगीतप्रकार हांगा नामना जोडून आसात. भारत स्वतंत्र जातकच लोकवंद, लोकनाच हांका मोटो वाव मेळ्ळो. गढवालचो थाली जद्दा नाच, मिर्झापूरचो कर्मा नाच हे लोकांचे खूब आवडीचे आसात. रामलिला खेळाक हांगा खाशेली सुवात आसा.
गायनाच्या मळार बरकत अली खाँ, मुस्ताफ अली खाँ, उस्ताद जान खाँ, बेगम अख्तर, सुजाता चक्रवर्ती हे गवय, वादनाच्या मळार बहादुरखाँ, दामोदरलाल कामां, हरिप्रसाद चौरसिया, निखिल बॅनर्जी, अब्दुल करीम खाँ, अली हुसेन, कथ्थक नृत्याच्या मळार शंभुमहाराज हे फांकिवंत कलाकार आसात.
भारतीय संगीताची वाड करपाचो हेत बाळगून ‘भातखंडे युनीव्हर्सिटी ऑफ इंडियन म्युझिक’, ‘भारतीय संगीत ललित कला विद्यापीठ’, ‘कभोंज सप्तकला निकेतन’ ह्या संस्थांची थापणूक जाली.
आग्रा हांगासल्लो ताजमहील आनी कोट, राजमानसिंहाची वेधशाळा, आग्रा फतेपूर सीक्री हांगासल्ल्यो मशिदी, पोरनी देवळां सारनाथ हांगाचो स्तूप, हाचेवेल्यान हांगाचे वास्तुकलेचो तोंडावळो कळटा.
भगवान कार्तिकेयाची मूर्त, गणेशनृत्य मूर्त्यो ह्यो संपन्न मूर्तीकलेच्यो देखी आसात. हालींच मथुरा वृंदावनांत बांदिल्ल्या गीता देवळांत श्रीपकृष्णाची सुंदर आनी व्हडले मूर्तीची थापणूक केल्या. ती मूर्त अप्रूप आनी पळोवपासारकी आसा.
शिक्षण: राज्यांत साक्षरतेचें प्रमाण भोव उणें म्हळ्यार 27.38% आसा. बायलांमदीं हें प्रमाण 14.42 आसा (1981). राज्यांत सद्या शिक्षणाचो प्रसार नेटान चल्ला. 14 वर्सां मेरेनच्या भुरग्यांक मुळावें शिकप फुकट केलां. चलयांक धवी मेरेनचे शिकप 1965 वर्सासावन फुकट केलां. 1981-82 त 19 विश्वविद्यालयां, 387 महाविद्यालयां, 13,652 सिनिअर बेझिक शाळा, 72,213 ज्युनिअर बेझिक शाळा, 125 नर्सरी शाळा आशिल्ल्या. तेभायर 6 अभियांत्रिकी महाविद्यालयां, 28 तंत्रनिकेतनां, 6 डिप्लोमा संस्थ आसात. राज्यांतली म्हत्वाचीं विद्यापीठां आग्रा, अलीगढ, मुस्लीम, अलाहबाद, बनारस, गोरखपूर
