उदक
This page contains an image which should be extracted and uploaded to Commons (if it is free in the country of origin) or to Wikisource (if it is free only in USA).
लागल्यार 40 से. तापमानाचेर पावमेरेन उदक आकुंचित जाता. तापमान ताचे सकयल लागलें म्हण्टकच तें प्रसरण जावपाक लागता आनी 00 से. तापमानाक गोठेता. उदकाच्या ह्या गुणधर्माक उदकाचें ‘असंगत प्रसरण’ (anomalous expansion) अशें म्हण्टात. 40 से. तापमान आशिल्लें उदक ह्या तापमानाक सगळ्यांत चड आसता. उदकाची खासा उश्णता सगळ्या पदार्थांच्या खासा उश्णतेपरस चड आसा. ताका लागून उदक सवकास तापता आनी सवकासायेन थंड जाता आनी अशें तेरन वातावरणाच्या तापमानाचें नियंत्रण जाता. उदकाचे हेर भौतिक गुणधर्म अशे- गोठण बिंदू: 00 से; 00 से. तापमानावेळार उदकाची घनता: 1.00
ग्रॅम/घ.सेंमी.; बर्फाची घनता (0 0से. तापमानावेळार): 0.92 ग्रॅम/घ.सेंमी.; द्रवीभवनाची (fusion) उश्णता: 79.7 कॅलरी/ग्रॅम.डिग्री; उकळ बिंदू: 100 0 से.; बाश्पीकरणाची उश्णता: 539.4 कॅलरी/ग्रॅम सगळ्यांत ऊंच घनता (3.980 से तापमानावेळार): 1.000073 ग्रॅम/घ.सेंमी.; क्रांतिक तापमान: 374 0.; क्रांतिक दाब: 217.5 Atms.; खासा संवाहकता: 1x10-7 mho सेंमी.-1 (एकदम शद्ध उदक); विद्युत अपार्यता स्थिरांक: 78; सांद्रता: 75.6 डाईन/सेंमी. (00 से. कडे) आनी 74.22 डाईन/सेंमी (200 से. कडे); प्रणमनांक (refractive index): 1.333, त्रिक बिंदू: बर्फ-उदक-बाश्प हांच्या संतुलनांत, 0,00980 से. 4.579 मिमी. Hg चो दाब आसतना; रचणूक=हायड्रोजन: ऑक्सिजन, घनफळ: 2.00288:1.000, वजन- 1.00797: 15.9994. उदकांतल्यान विद्दुत् प्रवाहाचें संवहन खूब सवकासायेन जाता. उदक हो बरो विद्रावक आसून तातूंत जायते पदार्थ विरगळटात.
रसायनीक गुणधर्म: रसायनीक नदरेन उदक हें थीर संयुग जावन आसा. 20000 से. तापमानाकडेन लेगीत वट्ट उदकाच्या फकत 0.6% द्रव्याचें ताच्या मूलद्रव्यांत अपघटन जाता, हाचेवयल्यान ही गजाल स्पश्ट जाता. उदकाचे हेर रसायनीक गुणधर्म अशें: 1. क्षारीय (alkaline) धातूंसारकीलें उंटेले धन विद्दुत् धातू, तोठी तापमानाकडेन उदकाचें विघटन घडोवन हाडटात आनी हायड्रोजन वायूची उत्पत्ती जाता. तांबें, चांदी, भांगर, पारो, कथील ह्या धातूंची उदकाचेर वा वाफेचेर कसलीच क्रिया जायना. 2. फ्लोरीन, क्लोरीन, ब्रोमीन हांच्यासारक्या उंचेल्या ऋण-विद्दुत् अधातवीय मूलद्रव्यांची कोठी तापमानाकडेन उदकावांगडा विक्रिया जावन ओझोनीय ऑक्सिजन उत्पन्न जाता, जाल्यार क्लोरीन आनी ब्रोमीन सूर्याच्या उजवाडांत ऑक्सिजनची निर्मिती करतात. 3. कार्बन, बोरोन, सिलिकासारके अधातू रक्तोश्माकडे (red hot) वाफेचे विघटन घडोवन हाडटात. 4. धातवीय ऑक्साइडांवांगडा उदकाची विक्रिया जातकच उदकांत हे ऑक्साईड विरगळटात. देखीक: क्षारीय धातू. 5. उदकाची आनी विद्राव्य अधातू ऑक्साइडांची विक्रिया जातकच अम्लांची (acids) निर्मिती जाता. 6. निर्जल (anhydrous) क्षरांवांगडा उदकाची विक्रिया जातकच, तातूंत भरसता आनी hydrates तयार जातात. 6. अम्लां (acids), क्षारां (bases), क्षारकां ह्या विद्दुत विच्छेद्यांची (electrolytes) करतकच, विद्युत-विच्छेद्य (electrolyte) विद्रावांचें विघटन जाता. 8. जलीय विच्छेदन (hydrolysis): दुबळ्या अम्लांचीं आनी क्षारकांचीं क्षारां अर्दीं आनी पुराय विघटित जातात. 9. उत्प्रेरकांचें काम करता.
विश्लेशणात्मक परिक्षा: 1. सोडियम वा पोटॅशियमचो ल्हान कुडको उदकाच्या संपर्कांत येतकच, हायड्रोजन वायू तयार जाता आनी तो पेट घेता. 2. निर्जल कॉपर सल्फेट (CuSO4) उदकाच्या संपर्कांत येतकच निळो रंग तयार जाता. 3. ‘कार्ल फिशर’ विक्रियक (reagent) द्रव्य उदकावांगडा भरसतकच गुलाबी रंग तयार जाता.
सूर्यमाळेंत उदक तीनूय रुपांनी मेळटा: घन (बर्फ), द्रव (उदक) आनी वायू (वाफ). सूर्याच्या लागसार उदक फकत जाता. धर्तरेचेरूय उदक ताच्या तीनूय रुपांत मेळटा. सगळे तरेच्या जिविताखातीर उदक ही एक मुळावी गरज जावन आसा.
वायूरुपांतलें उदक: जलीय बाश्परुपी (Water Vapour-वाफ) उदकांतल्या रेणूंची हालचाल एकमेकांपरस पुराय स्वतंत्र आसता. उदकाच्या रेणूंतले अणू एकमेकांकडेन खूब ऊंच अशा ध्रुवीय (polar) रसायनीक बंधांनी गुंतिल्ले आसतात. हातूंतल्या दरेका बंधाचें हायड्रोजन तोंक ऑक्सिजनच्या संबंदांत धन विद्दुत (electrically positive) आसता. 12000 से. परस चड तापमानामेरेन वाफ तापयली जाल्यार ती विच्छेदित (dissociate) जावन हायड्रोजन अणू आनी हायड्रॉक्सिल मुक्त मुलकां (Free radicals) तयार करतात. H2O=H+OH. तापमान देंवयतकच हे उत्पाद (products) परत एकमेकांक मेळून उदकाचे रेणू तयार जातात. वाफेच्यो चडशो सगळ्यो रसायनीक विक्रिया द्रवरूप उदकासारक्योच आसतात. 3740 से. तापमानाच्या वयर द्रवीकरण (liquefaction) करीनासतना जाय ते घनतेप्रमाण, वाफ संपीडीत (compressed) करूं
