येता. 0.04 ग्रॅ./घ.सेंमी. इतले ऊंच घनतेकडेन उदकांत कांय क्षारां विरगळटात. (सादारण अवस्थेंत वाफेचा घनता =0.0005882 ग्रॅ./घ.सेंमी.) उंचेल्या तापमानाची आनी दाबाची ही अवस्था कांय कार्यक्षम वाफेच्या यंत्रसंचांत दिसून येता.
घनरूप उदक: बर्फांत उदकाचें रेणू हायड्रोजन बंधांनी वेवस्थित रचणुकेच्या क्रमान बांदिल्ले आसतात, हें सकयल दिल्ले आकृतीवयल्यान स्पश्ट जाता.
घनरुपी बर्फाक जर 2000Atms. परस चड दाब दिलो जाल्यार पांच वेगवेगळे स्फटीक मेळटात. ह्या स्फटिकांचे रूप निमणें तापमान आनी दाब हाचेर थरायल्ले आसता. ते सगळे उदकापरस चड घन आसतात. (बर्फ हो उदकापरस ल्हव आसता.) दाब देंवयल्यार ह्या सगळ्या स्फटिकांचें परत सामान्य बर्फांत रुपांतर जाता. घन रुपांत उदकाच्या रेणूचें घनफळ =32.3A3 (32.2X10-24 घ. सेंमी.) इतलें आसता.
द्रवरुप उदक: द्रवरूप उदकांतले रेणूय हायड्रोजन बंधांनी बांदिल्ले आसतात. जेन्ना बर्फ वितळटा, तेन्ना हातूंतले कितलेशेच बंध तुटतात आनी जे बंध एकठांय उरतात ते कमी आशिल्ल्यान तांकां रेणूंचो रचनाक्रम वेवस्थित दवरप शक्य जायना. रेणूंमदले हायड्रोजन बंध हे उदकाच्या कांय खाशेल्या गुणधर्माचें कारण जावन आसात. हातूंतलो एक खाशेलो गुणधर्म म्हळ्यार – उदकाचें शीतलीकरण (cooling) केलें जाल्यार 3.980 से. तापमानामेरेन उदकाचें आकुंचन जाता. पूण ह्या तापमानासकयल उदकाचें प्रसरण (expansion) जाता. देखून 3.980 से. तापमानाकडेन उदकाची घनता सगळ्यांत चड आसता. ताचे वयर आनी ताचे सकयल ही घनता कमी जाता. घनरूप उदकाचे घनता द्रवरूप उदकाच्या घनतेपरस कमी आसता. द्रवरुप आनी वायुरूप अवस्थेंत उदकाचें घनफळ=18.83 A3 इतलें आसता.
उदकाचे उपेग: मनीस, प्राणी आनी वनस्पत हांच्या जिविताखातीर उदक ही एक मुळावी गरज जावन आसा. विक्रियक (reactant). विद्रावक (solvent) आनी उत्प्रेरक (catalyst) म्हूण वैज्ञानीक प्रयोगशाळेंत आनी उद्येगकारखान्यांत उदकाचो मोट्या प्रमाणांत वापर जाता. लिटर, कॅलरी सारक्या कांय भौतिक एकाकांचें निदर्शन करपाखातीर उदक हें प्रमाण अशें मानतात. खास गुरुत्व (specific gravity), सापेक्ष सांद्रता (relative viscosity) हांच्यासारक्या कांय भौतिक गुणधर्मांची तुळा करपाखातीर उदक हें प्रमाण अशें मानतात. बार्जीवरवीं आनी बोटीवरवीं मालाचें हाड-व्हर करपाखातीर उदकाचो मार्ग वापरतात. उरिल्ले आनी घआण पदार्थ सोडपाखातीर उदक हें एक बऱ्यापैकी साधन आसा.
परिक्षेपणीय माध्यम, शीतलीकरण मध्यस्त, निवळ करपाचें साधन तशेंच उश्णता आनी शक्ती हांच्या उत्पादनाखातीर आनी वितरणाखातीर उदकाचो मोट्या प्रमाणांत वापर जाता. बर्फ तयार करपाखातीर आनी अन्न तिगोवपाखातीर (food preservation) उदकाचो उपेग जाता. पेंवपाखातीर, नुस्तें गरोवपाखातीर, लौकानयखातीर आनी हेर मनोरंजनाचें साधन म्हूण उदकाचो वापर जाता. उदक हो एक विश्वव्यापी विद्रावी जावन आसा. सगळ्या खंडांचो आकार बदलून उडयता, सबंद धर्तरी झाडून काडटा. धर्तरेक एक नवेंच स्वरुप दिवपाची उदकांत ताकद आसा. सूर्याच्या खर किर्णांपसून उदक धर्तरेची राखण करता. सरोवरां आनी न्हंयो हांचेपसून मेळपी उदक पिवपाखातीर वापरचेपयलीं ताचेर शुद्धीकरणाखातीर कांय रसायनीक प्रक्रिया करतात. वैजकी आनी संशोधन विभागांत खास ऊर्ध्वपातीत (distilled) उदक वापरतात.
अफेनद उदक (Hard Water) : उदक खडपांतल्यान व्हांवत वता तेन्ना तातूंत कॅल्शियम आनी मॅग्नेशियम हांचीं सल्फेटां आनी क्लोराइडां आसत जाल्यार तीं तातूंत विरगळटात.उदकांत कार्बन डाय-ऑक्साइड थोड्या प्रमाणांत विरगळिल्लो आसता. असलें कार्बन डाय-ऑक्साइड भरसल्लें उदक कॅल्शियम आनी मॅग्नेशियम कार्बोनेटां आशिल्ल्या खडपांच्या सांगातांत आयलें म्हण्टकच रसायनीक विक्रिया जावन कॅल्शियम आनी मॅग्नेशियम बायकार्बोनेटां अनुक्रमान तयार जातात आनी तीं विद्राव्य आशिल्ल्यान उदकांत विरगळटात. हीं बायकार्बोनेटां, सल्फेटां, क्लोराइडां आशिल्लें उदक शाब्बान कपडे धुवपाखातीर वापरूंक मेळनात. असल्या उदकांत शाब्बाचो फेणेर येना म्हूण ताका ‘अफेदान उदक’ (फेणेर न येवपी-Hard Water)’ अशें म्हण्टात. ज्या उदकांत असलीं क्षारां आसनात, त्या उदकाक ‘फेनद उदक’ (soft water) अशें म्हण्टात.
अफेनद उदक जेन्ना शाब्बान कपडे धुवपाखातीर वापरतात, तेन्ना शाब्बावांगडा त्या उदकांतल्या यंसुगांची रसायनीक विक्रिया जाता आनी अविद्राव्य पदार्थ (देखीक-कॅल्शियम स्टिअरेट, मॅग्नेशियम स्टिअरेट) तयार जातात. ताका लागून शाबू पेड्ड्यार जाताच, तशेंच तयार जाल्लया अविद्राव्य पदार्थांचो थर कपड्येंर बसून ते आनीक लोळपाची शक्यताय आसता. अफेनदपण (hardless) दोन प्रकारचें आसता. 1. तात्पुरतें अफनेद उदक: हें उदक कॅल्शियम आनी मॅग्नेशियम बायकार्बोनेट्स हांका लागून जाता. 2. सासणाचें अफनेद उदक: हें उदक कॅल्शियम आनी मॅग्नेशियम क्लोराइड हांकां लागून तायर जाता. तात्पुरतें अफनेदपण हें उदक खतखतायल्यार ना जाता जाल्यार कायमचें अफेनदपण उदक शिजयल्यार लेगीत पयस जायना.
उदका रेणूची रचणूक
-Konkani_Vishwakosh.jpg)
