अग्नी, रंगारी, राजा, कुंभार, विटो करपी, तांबट, शेट, टांकसाळवालो, लोहार, शिकलगार, भडभुंजा, सोऱ्याटी भाटी, झुजारी, धनगर, पुरोयत हांच्या घरच्यो आनी मळबांतल्या विजेचो अशे ते एकूण सोळा जातात. हातूंतलो प्रत्येक अग्नि शुद्ध करून घेतात. तो सिद्ध जावपक एक म्हयनो ते दोन म्हयने इतलो काळ लागता.
तो तयार जातकूच चांदीच्या वा काशाच्या पेल्यांत घालून एका फातराच्या पेडाचेर दवरतात. जे कुडींत हो उजो दवरपाचो आसता, ते कुडींत वण्टीर एक तलवा, चोपदाराच्यो दोन बडयो आनी कोनशांनी पितुळच्यो घांटी हुमकळायतात. दीस आनी रात मेळून पांच खेपो अग्नीची प्रार्थना करतात. दरेक वेळेक वा प्रहराक ‘गेह’ असें म्हणटात. उज्याचेर सवळ्या आनी चारित्र्यवान पुरोयतांची सदांच पाळत आसता. उजो एक सारको पेटत आसता. तो पालवलो जाल्यार तें दुःश्चिन्ह समजतात.
आतश बेहेराम लागीं काम करपी पुरोयत तोंडार एक कापड बांदतात, ताका ‘पदान’ असें म्हणटात. भावीक पारशी लोक सदांच अग्निदर्शन घेतात. गर्भकुडींत हुंबऱ्यार दिंबी मोडून प्रार्थना करतात आनी कस्तीचो मंत्र म्हणटात. आतश बेहेरामविशीं पारशांक उपाट पुज्य भाव आसा.
अघोरपंथः सैमाच्या नेमाआड वचून स्वताचे अतींद्रीय शक्तीचेर ताबो मेळोवपा पासत, जो पंथ अघोरी साधना करपाक लागलो त्या पंथाक ताच्या असैमीक कर्तुपावेल्यान ‘अघोरपंथ’ हें नांव पडलें.
अघोरपंथ खंयच्या शेकड्यांत उत्पन्न जालाे हाची म्हायती खंयच्याच ग्रंथांत मेळना.यजुर्वेदाच्या रुद्राध्यायांत ‘या ते रूद्र शिवा तनूरघोरा पापकाशिनी’ असो एक मंत्र मेळटाय हातूंत शिवाच्या अघोरतनूचो उल्लेख मेळटा. जाका लागून खुद्द शिव हो ह्या पंथाचो मुळ पुरूस अशें मानतात. यजुर्वेद आनी अथर्ववेदांत शिवाच्या अघोर तनूचो उल्लेख आयिल्ल्यान हो पंथ पुर्विल्लो आसा हातूंत कसलोच दुबाव ना, तरी नाथपंथीय संप्रदायांतलो ‘गोरखनाथ’ हो तांचो आदि- पुरूस आशिल्ल्याचे दाखले मेळटात. ह्या पंथाचो संबंद ‘पाशुपत आनी कालामुख’ ह्या पंथा कडेन जोडटात, कारण ह्या समाजांत शिवाची उपासना ‘अघोरीश्वर’ नांवान करतात. भारतांच्या कर्नाटक भागांत हे चड करून दिश्टी पडटात. विलियम कुक हाणें अघोरपंथाचें मुळपीठ गुजरातांतलों अबूचो पर्वत जावन आसा असें म्हळां. होपंथ ‘अघोर’ ‘औघड’, ‘औगर’, ‘सरभंग’, ‘घुरे’, ‘अवधूत’ ह्या फांट्यांनी वांटिल्लो आसा.
अस्तंतेचे विद्वान थेवेनो, वार्ड, टॉड हांणी ह्या अघोरीपंथाविशीं जायतो अभ्यास करून आपली म्हायती संवसारा मुखार हाडल्या. आनंदगिरीच्या ‘शांकर दिग्विजयांत’ तांचीं वर्णनां आसात. अघोरीपंथाच्या मताचो पयलो प्रचारक ‘मोतीनाथ’ आसलो. ताचेविशीं चड म्हायती मेळना. हाचे फाटल्यान कल्लूसिंह आनी कालूराम हे ह्या पंथाच्या ‘औघड’ शाखेचे गुरू आनी प्रचारक आशिल्ले. बाबा किनराम हो ह्या पंथाचो नामनेचो गुरू आसून ताणें कालुरामा कडल्यान ह्या पंताची दीक्षा घेतली. बाबा किनराम हाणें कृमिकुंडाचेर रावन ‘विवेकसार’, ‘गीतावली’, ‘रामगीता’ ह्या ग्रंतांची रचणूक केली. हातूंतली पयली ‘विवेकसाराची’ रचणूक ताणें उज्जैनाक ‘शिप्राच्या’ देगेर बसून केल्ली. हातूंत सृष्टीची वळख, पिंड- ब्रह्मांड, अनाहतवाद, योगसाधना, निरालंबस्थिती, आत्मविचार, सहजसमाधी आदी विशयांचे उल्लेख मेळटात. हो ग्रंथ ह्या पंथाचो प्रमाण ग्रंथ जावन आसा. बाबा किनारामाच्या म्हणण्या प्रमाण ‘सत्यपुरूश’ वा ‘निरंजन’ हो व्यापक – रुपान स्थित आसून ताचें अस्तित्व सहजरुप आसा. ताणें ह्या पंथाच्या प्रचारा खातीर रामगढ, देवल, हरीहरपूर आनी कृमिकूंड ह्या जाग्यांनी चार मठांची थापणूक केली. हांतूंतलो कृमिकुंड हो मठ ह्या पंताचें ठाणें आसलें. ह्या पंथाचो प्रचार नेपाळ, गुजरात, समरकंद ह्या सुवातांनी जाल्लो. विदेशांत खास करून इराणांत ह्या पंथाच्या पोरन्या मताचो प्रसार जाल्लो. ह्या पंथाच्या ‘घुरे’ नांवाच्या फांट्यांचो प्रसार जाल्लो वाठार पळोवपाक मेळना. ‘सरभंग’ हे शाखेचो प्रभाव बिहारांतल्या ‘चंपारण’ जिल्ह्यांत दिसून येता. ह्या पंथाचे भिनकराम, टेकमनराम, भीखनराम, सदानंदबाबा आनी बालखंडी बाबा हे गुरू जावन गेल्यात.हातूंतल्याे जायत्या गुरूच्याे रचना व्हड प्रमाणांत उतलब्ध अासात. ह्या रचनांवेल्यान तांच्या विचार प्रणालीचेर उजवाड पडटा. जेन्ना ब्रिटीश लोक भारतांत भितर सल्ले, तेन्ना तांची नदर अघोरीपंथाच्या वायट असैमीक कर्तुपाचेर गेली. तांणी ह्या पंथाच्या वायट चलणुकेआड खर कारवाय करून भारतीय कायद्या खाल कडक क्यास्ती फर्मायल्यो. ताका लागून ह्या पंथांतली ‘मनीसहत्या’, ‘नग्न भोंवप’ ह्या चालींक आळाबंद बसलो.
ह्या पंथाचें तत्वगिन्यान, निर्गुण अद्वैतवादा कडेन खुबशें जुळटा. ताची साधना हठयोग पद्दतीक धरून आसता. तशेंच ध्यान योगाक ह्या पंथाक खाशेलें म्हत्व आसता. पंथाच्या गुरूक ‘परमहंस’ मानून ताची अनुयायी पुजा करतात. साधु-संताच्या समाधीचीय पुजा करपाची चाल ह्या पंथात आसा. वत-पावसाची, भूक- तानेची पर्वा करीनास्तना हातूंतले कांय लोक लययोगाची साधना करतात. तांच्या अश्या साधनेवेळार तांगेले शिश्य वा साधक तांची ल्हान भुरग्यांवरी जतनाय घेतात.
युआन च्वांग ह्या चिनी भोंवडेकारान दिल्ल्या दाखल्या प्रमाण हे लोक आंगांक गोबोर लायतात. कांय जाण पानां वा झाडाच्यो साली न्हेसतात. कांय दाण वागाची कात आंगा भोंवतणी गुटलायतात. चामूंडा ही ह्या पंथाची देवता. एका काळार हे देवतेक नरबली दिवन ताचें मांस प्रसाद म्हूण खावपाची चाल आसली. जेवणाविशींचे नीतीनेम हो पंत पाळीना. घोडो सोडून हेर सावदांचें मांस ते खातात. हातूंतली सामकी हळशीकावणी गजाल म्हळ्यांर स्वताचें मल-मूत्र ते आपल्या अन्नांत भरसून खातात. ताका ते ‘अतिलिया’ म्हणटात. हाका लागून स्वताची शक्त वाडटा असो ह्या पंथीयांचो समज आसा. आतांच्या सुदारिल्ल्या जगांत हे लोक गळ्यांत रुद्राक्षमाळ, सोरपाची हाडांमाळ, स्फटीक माळ, हातांत त्रिशूळ, तकलेर केंसांच्यो जटो अशे अवस्थेंत भोंवतात.
हो पंथ पूर्विल्ल्या काळांत भरभराटीक येवपाचें मुखेल कारण म्हळ्यार भारतांत देव, देवस्की, मंत्रतंत्र, जादू हांका दिल्लें चड म्हत्व. तशेंच शेंकड्यांनी वर्सा चलत आयिल्ली कुड्डी श्रद्धा. वयल्या कारणां खातीर हो पंथ हे भुंयेंचेर तरतरून वाडलो. ब्रिटिशांनी जेन्ना ह्या देशाचो ताबो घेतलो, तेन्ना ह्या पंथातल्या वायट चलणुके आड तांणी खर ख्यास्त दिवपाक आरंभ केलो. ताका लागून ह्या पंथांतले कांय नीतीनेम सदां खातीर फाटीं पडले. विसाव्या शेंकड्यांत नवे विचारसरणेक लागून वा शिक्षणीक क्रांतीक लागून ह्या पंथाच्या विचारांचो प्रभाव आमकां भारतांतले बिहार, राजस्थान, मारवाड हे वाठार सोडल्यार हेर कडेन पळोवपाक मेळना. ह्या पंथीयांचें एक खाशेलें आंग म्हळ्यार हेर जातीं वांगडा मुसलमानय ह्या पंथाचे वांगडी आसात.
कोंकण आनी गोंय प्रांतांत ह्या पंथाचो निखालस प्रभाव दिसून येना. ह्या वाठारांत शिवाक भजपी समाज वा पंथ व्हड प्रमाणांत आसले तरीय अघोरीपंथाची शिकवण आनी कुरवो आपणावपी समाज जाव वाठार हांगा अस्तित्वांत नात.
अच्युतानंद स्वामीः योगसाधना करपी एक संतपुरूश. ताचे पयलींचे जिणेविशीं निश्चित म्हायती मेळना. तो 1914 च्या मार्च म्हयन्यांत दनपारच्या तीन वरांचेर कायसूव गांवांत अकस्मात प्रगट जालो अशे म्हणटात. तो गोडाढेपीच्या साकाची लंगोटी करून न्हेसतालो. गोरो वर्ण, ऊंच, धिप्पाड असो ताचो आंगलोट आशिल्लो. कायसूव गांवांत स्वामी आयला ही खबर गांवभर रोखडीच पातळ्ळी. शेजारच्या आनी पयसुल्ल्या गांवांतसून कितलेशेच भाविक भक्त ताच्या दर्शनाक येवपाक लागले. कांय भक्तानी स्वामी खातीर एक पर्णकुटी बांदली. ताचो एक भक्त पणजेचो वेपारी राया कामत घाणेकार हाणें स्वामी खातीर दर्या देगेर एक मठ बांदलो. स्वामीक मल्याळम, इंग्लीश, हिन्दी ह्यो भासो येताल्यो आनी शिवलिलामृत पाठ आशिल्लें अशें म्हणटात. पूण तो चडसो केन्नाच
