उलयनासलो. उलयलोच जाल्यार केन्नाच एकाद्रो अस्पश्ट शब्द उच्चारतालो. तो पयशांक केन्नाच आफडी नासलो. लोकांनी दिल्ल्यो वस्तू तो लोकांकूय प्रसाद म्हूण परत दितालो.
पुर्तुगेज राजवटीच्या त्या काळांत गोंयांत एकदां ग्रीप जोराची साथ आयली. प्रभावी उपचार नाशिल्ल्यान लोक रोखड्या रोखडे मरूंक लागले. ही साथ कायसूव गांवांत पावली. लोक भियेले आनी मठांत आयले. त्यावेळार स्वामी समांधी अवस्थेंत आशिल्लो. समाधींतल्यान उठतकूच गांवार आयिल्ल्या संकश्टाची खबर स्वामीक समजली. गंभीर नदरेन ताणें थोडो वेळ मळबा कडेन पळेलें आनी अकस्मात ‘हर हर महादेव’ अशी गर्जना केली. लोकांक भियोवपाची गरज ना अशें सांगलें. धुनींतली बिबूत घेवन तो दुयेंत लोकांच्या घरा गेलो. जोर आयिल्ल्या जण एकल्या पिडेस्ताक ताणें बिबूत लायली. स्वामीच्या ह्या आध्यात्मिक उपचाराक लागून सगळे पीडेस्त रोगमुक्त जाले आनी त्या दिसा सावन गांवां वयलें संकश्ट पयस जालें, अशें म्हणटात.
फाल्गुन कृष्ण अष्टम (13 मार्च 1938) ह्या दिसा रातीच्या 9 वरांचेर स्वामीन श्रीसिद्धेश्वर मंडपांत कूड दवरली. आपल्या निवार्णाआदीं स्वामीन आपल्या निमण्या संस्कारांविशीं भक्तांक सांगिल्ल्या प्रमाण समाधी सुवाळ्याची तयारी सुरू जाली. दसमी दिसा (15 मार्च 1938) सकाळच्या साडेणव वरांचेर स्वामीचे कुडीची श्रीसिद्धेश्वर मंडपा भोंवतणी मिरवणूक काडली. स्वामीच्या ह्या समाधी सुवाळ्याक कितलेशेच भक्त हाजीर आशिल्ले. हेर संतां प्रमाण अच्युतानंद स्वामीन अभंग, होंवयो, भारडां, बोधपर ग्रंथ बरयले नात. आपलो शिस्यपरिवार चड वाडयलोना, कोणाकूच दीक्षा दिलीना. फकत आपल्या मूक गरीबांची सेवा केला. ताचो मठ आयज लेगीत कायसूव गांवांत आसा आनी थंय दर वर्सा उत्सव जातात. -काें.वि.सं.मं.
अजंठा (अजिंठा): महाराष्ट्रांतलें पुर्विल्लें विहार आनी वण्टीचित्रां हांचें एक नामनेचें थळ. अजंठा हो गांव लेण्यांपसून 6 किमी . अंतराचेर देंगरार आशिल्ल्या कारणान हाचो उल्लेख ‘अजिंठ्याची लेणी’ असो करतात. तरीकूय हांगचे थळावे लोक तांचो उल्लेख ‘फर्दापूरचीं लेणी’ असो करतात. औरंगाबाद जिल्ह्यांत उत्तरेक सुमार 108 किमी. अंतराचेर आनी फर्दापूर ह्या गांवां पसून दक्षिणेक सुमार 5 किमी. अंतराचेर सह्याद्री पर्वताच्या रांगेंतल्या इंध्याद्री शाखेंत हीं बौद्ध लेणी कोरांतल्यांत. बौद्ध काळांत हीं लेणी तांची तीर्थस्थानां जाल्लीं. फुडें बौद्ध धर्माच्या ऱ्हासा उपरांत ह्या थलाचें म्हत्व उणें जालें. थंय येवप- वचप कोणूच करीना जालो. ताका लागून थंय रान मातलें आनी तातूंत रानटी सावदांनी वसती केली. इ. स. 1821 मेरेन ही सुवात लाेकांक खबर नाशिल्ली. फुडें सर जेम्स अलेक्झांडर हाणें व्हडा धाडसान रानांत प्रवेस करून हीं लेणी अकस्मात नामनेक हाडलीं.
हीं लेणी सनपयलीं पयल्या शतमानासावन ते सातव्या शतमानामेरेनच्या काळांत केरांतिल्लीं. हातूंतलीं सगळ्यांत पूर्विल्लीं लेणीं पैठणच्या शातकणींच्या काळांतली आसून ती हीनयान पंथांचीं अासात.पयल्या विभागांत चैत्य आसून दुसऱ्यांत बुद्धाच्यो मूर्ती आसात. दोनूय विभागांत रंगयाळी चित्रां आसात. मनशाचे विध्वंसक वृत्तीक लागून तशेंच कडक आनी विशम हवेचो परिणाम जावन तातूंतलीं चडशीं चित्रां नश्ट जालीं. फकत 13 लेण्यांतलींच चित्रां आयज शाबूत आसात. तातूंत 1,2,9,10,12,16,17,19 ह्या क्रमांकांच्या लेण्यांतलीं चित्रां रेखीव आसात. 2 आनी 12 क्रमांकांची लेणी विहाराचीं आसात.
अजिंठाचे विहार वास्तुकलेक खातीर आनी मुर्तीकले खातीर तशेंच थंयचीं लेणीं चित्रकले खातीर नामनेक पाविल्लीं. ह्या लेण्याविशीं दंतकथा आसा ती अशीः
आचार नांवाचो एक अर्हत् आशिल्लो. .ताची आवय भायर पडली. तिणें ह्याच देशांत पुनर्जल्म घेतला अशें ताका अंतर्ज्ञानान कळ्ळें. तो तिका सोदीत भोंवपाक लागलो. एकदां एक ल्हान चली ताका भिक्षा वाडपाक आयिल्ली आसतना हीच आपली आवय अशें ताणें पारखिलें. ताका पळोवन तिकाय पानो फुटलो. ल्हान पिरायेंत हो प्रकार घडिल्लो पळोवन लोकांक तें अजाप आनी दुःश्चिन्ह दिसलें. मागीर देवान तिच्या पूर्वजल्माची काणी सांगून लोकांक समजायले. तिका घेवन तो अजिंठ्याक आयलो. थंय ताणें दाेंगरांत विहार खोदले आनी तांच्या वण्टीचेर बुद्धचरित्रांतलीं तरेकवार चित्रां रंगोवन घेतलीं.
अजिंठ्याची चित्रां काडटना पयलीं वण्टीचेर माती, शेण, भाताचो कुंडो वा ताग आनी तूस हांच्या वस्त्रगाळ मिश्रणाचो लेप सारोवन फाटभूंय तयार केल्या. अजंठाच्या चित्रकारांनी धवो, काळो, हळडुवो, पांचवो, तांबडो, निळो हे रंग वापरल्यात. चित्रविशयाची भायली रेखा गुलाबी, पुडी कोराची वा काळ्या रंगाची आसा. खासा जातीचीं मनशां खाशेल्या रंगानूच पितारल्यांत. सादारण मनशाचो रंग, खास करून भारतीयांचो, काळसर तपकिरी दाखयला. शेतकार, कामगार हांच्यो आकृती तांबश्या रंगान दाखयल्यात. रानवटी लोकांचीं चित्रां पांचव्या रंगान भरल्यांत. एकाद्र्या मनशाच्या चित्रांत भांगराची वा गुलाबी छटा दिसून येता. ती भलायकेची वा आनंदी वृत्तीची सुचक आसूंक जाय.
अजिंठ्याच्या चित्रांचे तीन विभाग आसात. 1) अलंकारीक चित्रां, 2) मानवी आकृतींचीं तशातशें रेखांकन आशिल्लीं चित्रां, 3) कथानकाचेर आदारिल्ली चित्रां. पयल्या विभागांत जनावरां, पक्षी, कल्पित सावजां आनी यक्षगंधर्व, अतिमानवी योनि हांचो आस्पाव आसा. दुसऱ्या विभागांत लोकपाल, बुद्ध आनी बोधिसत्व हांचो आस्पाव आसा. बुद्ध हो लांब कानांक लागून हेर भिक्षूं परस मातसो वेगळो दाखयला. बोधिसत्वांच्या आंगार राजभूशणां आसात.
कांय चित्रां समूहरूपांत आसात. तातूंतलें एक कुबेराच्या पंचिक नांवाच्या सेनापतीचें आसा. चित्रांत तो बशिल्लो आसून लागींच ताची बायल हारीती भुरग्याक घेवन बसल्या. बुद्धचित्रां तरेकवार आसनबंधाचीं आसात. तांच्यो मुद्रा विंगड विंगड भाव दाखयतात. बुद्धाचें पुराय चरित्र हांगा चित्रित जाल्लें दिसता. तिसऱ्या विभागांत जातक- कथांचो आस्पाव आसा. सिबिजाजातकांत बोधिसत्वान एका पारव्याक वाटोवपा खातीर आपलें मांस ससाण्याक कशें दिलें तें दाखयलां. महाजनकजातकांतल्या कथेंतले कांय देखाव आसात. सिंहली राजकन्येची बोधिसत्वाक तारूं बुडटा तेन्ना मणिमेखल यक्षान ताका दिल्लो पालव हे द्खाव तातूंत आसात. रूरूजातकांत बोधिसत्वाचें हरण जाल्लें दिसता. छंद्दतजातकांत तो हत्तींचो राजा जाता. वेस्संतरजातकांत बोधिसत्वाक देशत्याग करचो पडटा. तो आपलीं भुरगीं ब्रह्मणाक दान दिता. ब्राह्मण त्या भुरग्यांचो
