पध्दतींनी लायतात: ओली पद्दत आनी सुकी पद्दत. ओले पद्दतींत चरांनी उदक घालून, ते भिजोवन तातूंत ५ सेंमी. खोलायेंत बेणे रोयतात. सुके पद्दतींय २.५ ते ५ सेंमी. खोलायेंत बेणे रोवन मागीर चरांनी उदक सोडटात. ऊंसाक हेक्टरी २५० किग्रॅ. नग, १२५ किग्रॅ. स्फुरद आनी १५० किग्रॅ. पालाश अशें वेगवेगळ्या काळांत, वेगवेगळ्या प्रमाणांत सारें दितात. ऊंसाक खूब प्रमाणांत उदक दिवचें पडटा. गोंयांत पावस चार म्हयने आशिल्ल्यान उदकाची गरज ऑक्टोबर ते मे म्हयन्यांमेरेन लागता आनी सुमार २० ते२५ फावट उदक दिवचेंपडटा. गोंयांत पावसाचें प्रमाण चड आशिल्ल्यान ‘पूर्व हंगामी’ (१५ ऑक्टोबर ते १५ नोव्हेंबर) आनी ‘सुरू हंगामी’ (१५ डिसेंबर ते १५ जानेवारी) अशा दोन हंगामांनी पीक काडटात.
ऊंसाची आंतरमशागत करप खूब गरजेचें आ स ता. नडणेखातीर ५०० लिटर उदकांत ३.५ ते ४ किग्रॅ. ‘एद्रा-झीन’ हें नडणेचें वखद घो ळो व न मारतात. ऊंसाचें पीक ल्हव-ल्हव वाडटा; देखून, सुर्वेचे ३-४ म्हयने तातूंत मूग, मिरसांग, मुळो, कांदो हांचें आंतरपीक घेवं येता.
ऊंस हळडुवो जावन घट जाता. तेचपरी ताची वाड थांबता आनी कांडावेले दोळे फुगतात, तेन्ना ऊंस तोडपाक तयार जाता. उपरांत हायड्रोमीटरावरवीं वा हॅंड रिफ्रेक्टोमीटरावरवीं ऊंसाचो रोस तपासून, रोसांत विद्राव्य घन पदार्थाचें था रा वि क प्रमाण जातकच तो ऊंस तयार जाला, अशें समजतात. ऊंसाचें पीक तीन वर्सां मेरेन उत्पन्न दिता. मुखेल पीक आनी त्याच पिकाचें दोनदां ‘खोडवो पीक’ घेतात.
खोडवो ऊंस: ऊंसाची कापणी करतकच जमनींत ताचें मूळ आनी कांड उरता. फुडें ताका नवे कोंब फुटून नवो ऊंस किल्लून येता. खोडवो पिकाक आंतर मशागत, सा-याची तशेंच उदकाची पुरवण आनी नडणी करून चड उत्पन्न काडूं येता.
उत्पन्न/पीक: बरेबशेन लागवड आनी मशागत केल्ल्या ऊंसापसून हेक्टरी सुमार १३०-१३५ टन ऊंस पिकता. खोडवो पिकापसून दोन ते तीन वर्सां हेक्टरी १००-११० टन ऊंस पिकोवं येता. गोंयांत ऊंसाचें उत्पन्न कमी प्रमाणांत म्हळ्यार हेक्टरी ५० टन मेळटा.
उपेग: ऊंसाचो तरकवार उपेग करतात. भारतांत तयार जावपी वट्ट ऊंसाच्या ८०-९० टक्के ऊंस साकर, खडीसाकर आनी गोड हे तीन मुखेल पदार्थ करपाखातीर वापरतात. १० ते २० टक्के ऊंस हेर कामांखातीर वापरतात. ऊंसाचो रोस एक थंडाय दिवपी पेय म्हूण घेतात. ऊंसाच्या रोसांत ‘सुक्रोस’ हो पदार्थ आशिल्ल्यान ताचो वापर तरेतरेचीं वखदां, जीवनसत्त्वां आनी ताचे गोडसाणीक लागून बेकरेंत तयार करतात. ऊंसाचो मुखेल उपेग साकर तयार करपाक करतात. भारतांत सुमार २७६ साकर कारखाने आसात. १० टन ऊंसापसून सुमार १ टन साकर, कारखान्यांत तयार जाता. भारतांत सध्या वर्सुकी ८.२० लाख टन साकर तयार जाता. ऊंसापसून मेळपी मॉलेसस, बागेस (bagasse) आनी प्रेस मड पसून तरेतरेच्यो वस्तू तयार करतात. ऊंसापासून गुलकंद (Vacum Pan Sugar) ‘आयसींग शुगर’ हेय पदार्र् तयार करतात. ऊंसाच्या कांडापसून कारखान्यांत रोस काडून जो सुको पिठो(bagasse) मेळटा, ताचो वापर वेगवेगळ्या कारखान्यानी बॉयलराचें इंधन म्हूण वापरतात. तेचपरी ताचेपसून ‘अक्टीव्हेटेड कार्बन’ तयार जाता. तो बायोगॅस तयार करपाकूय वापरतात. भारतांत ताचेपसून कागद तयार करतात. मोलेसिसचो उपेग जनावरांची खावड, हुक्का, तंबाखू, रम (सोरो) ह्या सारके पदार्थ तयार करपाक जाता.
ऊंसाचो घरावो वापर: निखटो ऊंस दातांनी चाबून तिचो रोस पितात. गोंयच्या खुबशा जात्रा-फेस्तानी ह्या घरगुती वापराखातीर ऊंशीकाड्यांभरे विकूंक आयिल्ले दिश्टी पडटात. तेचपरी ऊंशीकांडे घाण्यांत पिळून ताचो रोस काडून विकपाचो धंदो ब-याच शारांनी चलता. व्हडले दिवाळेक म्हळ्यार तुळशीच्या लग्नाक चिंच, आंवाळो हांचे ताळ्येवांगडा ऊंसाची शिवडी तुळशी पेडांत लायतात. ऊंसाचो रोस कामीण ह्या रोगाचेर ब-याक पडटा. तशेंच ऊंस खाल्यार दातांक चकाकी आनी घटाय मेळटा, अशें म्हण्टात. कांय कडेन ऊंशीकांड्यांचो घरांक वा वाहनांक तोरण लावपाखातीर उपेग करतात. कांय जाग्यांचेर कमी खर्चाचें अशें ऊंशीकांड्यांच्या पाल्याचेघराखातीर पाखें केल्लें दिश्टी पडटा.
ऊंसाक तरेकवार रोगांची आनी किडींची बादा जाता.
१.गवती वाड: हो व्हायरस रोग जातकच ऊंसाक कांड येनाआसतना ते सुवातेर गंजनाचे पातयेभशेन पानांचें झोंप तेया. ताका आळाबंदा हाडपाक लागवड करता आसतना बरे प्रतीची जात लायतात आनी बेण्याक हून उदकाची प्रक्रिया करतात. गोंयांत ऊंसाक पिडपी हो मुखेल रोग जावन आसा.
२.काणी: ह्या रोगाक लागून ऊंसाची वा जायना आनी तेंगशेकडल्यान एक काळी वादी भायर सरता. ह्या रोगाचेर ‘गवती वाड’ रोगाक सांगला तोच उपाय करतात.
३.ऊंस तांबडो पडप: ‘ऊंसाक कोलो पादल’ अशी एक म्हण आशा, ती ह्या रोगासंबंदी. ह्या रिगाक लागून ऊंस सुकता, कांडाभितर तांबडे दाग पडटात आनी ताका आल्कोलाचो वास येता. हाचेर उपाय म्हूण बियाणाक पारायुक्त वखदांत बेणे बुडोवन ताची लागवड करतात.
४.किडी: १. खोडकिडे: हे चार तरांचे खोडकिडे, ऊंसाची तेंगशी आनी कांड पोखरतात. ह्यो किडी पयस करपाक ‘थायमेट’ वा ‘फुराडोन’ सारक्या गुळ्यांचो वापर करतात. २. खवळां कीड: ही किडी ऊंसाच्या पेरार आनी कोंबार दाट खवळाभशेन पातळटा आनी ऊंसातलो रोस चोखून उडयता. हाकालागून ऊंसातलें साकरेचें प्रमाण देंवता आनी ऊंस सुकपाक लागता. हे किडीक आळाबंदा हाडूंक खोडकिडीक सागला तोच उपाय करतात वा ऊंसाचे बेणे ‘डमिथोयेट’ ह्या वखदांत बुडोवन मागीर लायतात. ३. वायटी: ही वायटी बेणो किल्लून येवचेपयलीं खाता वा ऊंस वाडपाक येतकच कांडाचेर लागता. हाचेर उपाय म्हूण जमनींत ‘एन्ड्रीन’ वा ‘बि.ए.सी’ १०% हें वखद हेक्टरी २० ते २४ किग्रॅ. घालतात.
