एर्लागर, जोसेफ-ऐ
हेर्नांदेस (१९६७-७२), कर्नल आर्तुरो मोलिना (१९७२-१९७७) हे कांय मुखेल राश्ट्राध्यक्ष जावन गेले. देशांत बरेच फावड संविधानबदल जावन गेले. सध्याचें संविधान १९८३ सावन लागू जालां. ताच्याप्रमाण राश्ट्राध्यक्षाची वेंचणूक दर पांच वर्सांनी जावपाची तरतूद आसा. सध्याक नेपोलियन दुआर्त हो राश्ट्राध्यक्ष जावन आसा.
अर्थीक स्थिती: मुखेल वेवसाय शेतवड आनी मुखेल पीक मको जावन आसा; पूण चडांत चड येणावळ काफयेचे पिकावळींतल्यान मेळटा. ल्हान सान बरेच उध्येगधंदे आसात. रसायनां, रसायनीक उत्पादनां, कांय प्रमाणांत अन्न आनी कड्डणां आनी पेट्रोल, तेभायर यंत्रसामग्रीची आयात करची पडटा. चडशे आयात वेव्हार अमेरिकेचीं संयुक्त संस्थानां, ग्वातेमाला, मेक्सिको, व्हेनेझुएला ह्या देशांलागीं जातात. काफी, साकर, कापूस ह्या सारक्या पिकांनी निर्यात जाता. कोलोन हें हामगाचें अधिकृत चलन जावन आसा.
लोक आनी समाजजीण: वंशीक नदरेन ह्या देशांतले ९०% परस चड लोक भरसल्ल्या वंशाचे म्हळ्यार मेस्तिझो आसात. हेर इंडियन, निग्रो आनी युरोपीय वंशाचे आसात. देशांत धर्मस्वतंत्रताय आसली तरी ९०% परस चड लोक रोमन कॅथोलिक आसात. कॉफी हें हांगाच्या लोकांचे आवडटें पेय. हांगाची अधिकृत भाशा स्पॅनिश. ७ ते १३ वर्सामेरेन शिक्षण फुकट आनी सक्तीचें आसा. देशाच्या आकाराच्या मानान येरादारींत बरीच उदरगत जाल्या. प्रसारमाध्यमां आनी संचारणाचीय वेवस्था बरी आसा. साक्षरतेंचें प्रमाण ६३% आसा. सांता आना, माजिकानोस, सान मिंगेल, देलगादो हीं हांगाचीं कांय मुखेल शारां जावन आसात. - कों.वि. सं. मं.
एर्लांगर, जोसेफ
(जल्म:५ जानवारी १८७४, सॅन प्रॅन्सिस्को; मरण: ६ डिसेंबर १९६५, सेंट लुईस).
अमेरिकन शरीरक्रियावैज्ञानी आनी संशोधक. ताणें १८८५ त कॅलिफोर्निया विध्यापीठाची बी.एस्. ही पदवी मेळ्यली. १८९९ त जॉन्स हॉपकिन्स विध्यापीठांत एम्. डी. ही पदवी मेळयतकच तो १९०६ मेरेन त्याच विध्यापीठांत प्राध्यापक आशिल्लो. १९०६ त, विस्कॉन्सिन विध्यापीठांत वैजकी विध्यालयांत शरिरक्रियाविज्ञानाचो प्राध्यापक म्हूण ताची नेमणूक जाली. फुडें १९१० ते निवृत्तीमेरेन (१९४६) ताणें सेंट लुईसाच्या वॉशिंग्टन विध्यापीठांत प्राध्यापक म्हूण काम केलें.
तंत्रिका तंत्रांतल्यान (nervous system) संवेदनावहन कशें जाता तें पळोवपाखातीर एलॉंगर हाणें ऋण किरण दोलनदर्शकाचो (cathode-ray oscilloscope) उपेग केलो. ह्या मोलादीक संशोधनाखातीर १९४४ त, ताका शरीरक्रियाविज्ञान आनी वैजकी विशयाखातीर आशिल्लो नोबेल पुरस्कार गॅसर हाच्यावांगडा वांटून मेळ्ळो. परिणाम जाता, ह्या विशयांतूय ताणें संशोधन केलें. १९२२ त, अमेरिकेच्या नॅशनल अकॅडेमी ऑफ सायन्सेसचो वांगडी म्हूण वेंचणूक जाल्ली. -कों.वि. सं. मं.
एशियाटिक सोसायटी
उदेंतेची संस्कृताय, इतिहास, शास्त्र, कला-साहित्य संबंदीची साधना हांचो संग्रह आनी ताचो अभ्यास करपी एक संस्था. १७८४ त इंग्लीश भाशापंडीत सर विल्यम जोन्स (१७४३-१७९४) हाणें ‘एशियाटिक सोसायटी ऑफ बॅंगाल’ हे संस्थेची थापणूक केली. भारतांतल्यान मायदेशांत (इंग्लांत) गेल्ल्या हे संस्थेची वांगड्यांनी ‘रॉयल एशिताटिक सोसायटी ऑफ ग्रेट ब्टन अड आयर्लंड, हे संस्थेची थापणूक केली. फुडाराक स्वतंत्र रितीन थापणूक जाल्ल्या आनी प्रशासकीय नदरेनय स्वायत्त अशिल्ल्यो कलकत्ता, मुंबय, मद्रास, हॉंगकॉंग, सिंगापूर आनी श्रीलंकेतली ‘रॉयल एशियाटिक सोसायटी’ ही संस्था, तिचे फांटे अशें समजूंक लागले.
हे संस्थेचे वांगडी जरी खंयूय आसले तरी तांकां ग्रंथासारकीं म्हत्वाचीं साधनां हक्कान वापरपाक मेळचीं, हो हे संस्थेफाटलो उद्देश आसलो. विल्यम चेंबर्स, ग्लॅडविन, हॅमिल्टन आनी चार्लस विल्किन्स हे सोसायटीचे मूळ वांगडी आसले. तांणीच हे संस्थेची बुन्याद घाली.
विल्यम जोन्सान केल्लो शाकुंतल आनी मनुस्मृतिचो, ग्लॅडविनान केल्लो अकबराच्या कायदेकानूनांचो, तेचपरी हॅमिल्टनान पर्शियन ग्रंथाचो इंग्लीश भाशेंत केल्लो अणकार हीं एशियाटीक सोसायटीन केल्लीं म्हत्वाचीं कामां आसलीं. हेर वावरामदीं चार्लस विल्किन्स हाणें केल्लें संस्कृत ग्रंथाचें छापप तर विल्यम चेंबर्स हाणें घाल्ली प्राच्यविध्येची बुन्याद, ह्यो तोखणाय करपासारक्यो गजाली आसल्यो. टॉमस कोलब्रुक सारक्या जाणकारांनि संस्कृत आनी फार्सी भाशेचें अध्ययन करून हें कार्य फुडें चलयलें.
१८०४ त मुंबयंत, ‘लिटररी सोसायटी ऑफ बॉम्बे’ हे संस्थेची थापणूक जेम्स मॅकींटॉश हाचे अध्यक्षपणाखाला जाली. ह्या वावराक त्या काळांतलो मुंबयचो गव्हर्नर जोनथन डंकन हाचें फाटबळ मॅकींटॉश हाका मेलिल्लें. एल्फिन्सटन, माल्कम सारक्या गिन्यानाचे मोगी अशिल्ल्या शासनकर्त्यांनी तेचपरी अर्स्किन, बॉडेन, मूर, ड्रमंड, कॅ. बेसिल हॉल सारक्या विव्दानांनी निबंदवाचन, ग्रंथालय, पुराणवस्तुसंग्रहालय, नाणी-संग्रह, वेघशाळा, प्राकृतिक रसायनशास्त्राची प्रयोगशाळा, नेमाळीं ह्या सारक्यो कार्यावळी हातांत घेवन गिन्यानांचो रूख जतनायेन सांबाळ्ळो. १८२७ त व्हान्स केनेडीच्या फुडाकारान ही संस्था लंडनच्या रॉयल एशियाटिक सोसायटी ऑफ ग्रेट ब्रिटनाक जोडली. जे वरवीं ह्या फाट्याक ‘बॉम्बे ब्रॅंच ऑफ रॉयल एशियांटिक सोसायटी’ हें नांव मेळ्ळें. मुक्ती उपरांतच्या काळांत ‘रॉयल’ हें नांव काडून उडयलें.
१८४१ हे संस्थेचे ‘द जर्नल ऑफ द बॉम्बे ब्रॅंच ऑफ द रॉयल एशीयाटिक सोसायटी’ हें संशोधनपर तीन म्हयनाळें भायर सरपाक लागलें. आर्लिबार हो ह्या नेमाळ्याचो संपादक आसलो. १९४७ त मुंबय सरकारान ३०,००० ग्रंथाचो संग्रक संस्थेंक भेटोवन हे सोसायटीक राज्याच्या केंद्रीय ग्रंथालयाचो दर्जो दिलो. पूर्विल्ल्या वस्तूंचो मोलादीक वस्तुसंग्रह कॅप्टन बेसिल हॉल हाणें मुंबयंत हे संस्थेचें वस्तुसंग्रहालय जावंचें म्हूण भेटयलो. सध्या संस्थेकडेन दोन लाखांवयर ग्रंथ आसात.
एकृणिसाव्या शेंकड्याच्या आरंबाक युरोपीय विव्दानांचो हे संस्थेचेर शेक चल्लो. पूण तेउपरांत . विल्सन, मिचेलसारक्या व्हड विव्दानांवांगडा डॉ. भाऊ दाजी लाड, बाळशास्त्री जांभेकर, डॉ.भगवानलाल इंद्रजी, न्या. तेलंग, डॉ. पां. वा. काणे सारके भारतीय विव्दानय वावर करताले. ही संस्था प्राच्यविध्याविशारदाचो भांगरापदक आनी रूप्यापदक दिवन भोवमान करता. एशियाटिक सोसायटीचो इतिहास हें भारतीय गिन्यानाचे उदरगतीचें एक भांगरापान जावन आसा. - कों. वि. सं. मं.
ऐ देवनागरी वर्णमालेंतलें बारावें अक्षर. कंठ आनी ताळवी हीं हाचीं उच्चारणस्थानां जावन आसात. हाचो उच्चार दीर्घ आसून प्लुत (अती लांबोडो आनी तीन मात्री) लेगीत जाता. उदात्तादी भेदान त्रिंविध आनी अनुनासिक- अननुनासिक ह्या भेदान ‘ऐ’ हें अक्षर स प्रकारचें जावन आसा.
इ. स. प. दुस-या शेंकड्यांतल्या हाथी गुंफा हांगाच्या लेखांत पयले अवस्थेंतल्या ‘ए’ क तकलेर आडवी आडी काडून ‘ऐ’ केल्ल्याचें उदाहरण इ. स. सव्या शेंकड्यांतल्या उष्णीषविजयधारिणीच्या पुस्तकांत आसा. सातव्या शेंकड्यांतल्या कुचारकोट लेखांत तिसरे अवस्थेंतल्यान ‘ए’ क बरीच व्हडली मात्रा दिवन ‘ऐ’ अक्षर काडलां. धाव्या शेंकड्यांतूय असोच ‘ऐ’ काडटाले अशें दिसता. बाराव्या शेंकड्यांतल्या हातबरपांच्या पुस्तकांत आयचो वळणदार ‘ऐ’ पळोवपाक मेळटा. कामधेनुतंत्रांत हाचें वर्णन अशें केलां: ‘एकारं परमं दिव्यं महाकुण्डलिनीस्वयम्। कोटिचन्द्रप्रतीकाशं पव्चप्राणमंय सदा।।
