३.५ मी. हो रूख मुळाचो आफ्रिका देशांतलो. उश्णकटिबंधांतल्या जायत्या देशांनी ह्या रूखाची लागवड केल्ली दिश्टी पडटा. हें झाड एक वर्सभर वा जायतीं वर्सा उरता. ह्या रूखाचें कांड खुसखुशीत आसता. पानां हाता आकाराचीं, एकामेकांसावन वेगळायल्लीं, कांटेरी खांची आशिल्लीं आनी लांब देंटांची आसतात. पानाच्या पोंदा, देंटांचेर-मार्च म्हयन्यांत उब्या तु-याचेर उकलिंगी पाचवीं फुलां येतात.पु-पुष्प सकयल्या भागांत आसता आनी स्त्रीपुप्प वेल्या भागांत आसता. ताचें फळ (पालिभेद) त्रिपूटक (trilocular) आनी बोंड कांटयारें आसता. ताका घट्ट, लांबशी, पिंगशीं आनी विंगडविंगड थिपके आशिल्ली बी आसता. बियेच्या एका तोंकाक ल्हान बिजोपांग आसता. तांबड्या रंगाचो दुसरो ऍक एरंडाचो प्रकार सोबेखातीर पोरसांत लायतात. ह्या रूखाचें कांड, देंठ, शिरो, फुलां हे भाग तांबडे आसतात.
एरंड ह्या रूखाचो दरेक भाग वखदी आसता. मुळां दाहक आनी वातनाशक आसतात. सूज येवप, जोर, दमो, खांक, आंतकड्यांतले जंतू, मुत्ररोग हांचेर ताचीं मुळां उपेगी पडटात. आंगार दूद चड जावंचें म्हूण एरंडाचीं पानां हून करून थानांचेर बादतात वा तांचो काडो करून पितात. पानांचो रोस गोरवांक खावयल्यार तांचेय दूद वाडटा. गांठ, मूळव्याध, पित्ताशय (यकृत), प्लीहा (पानथरी- पोटांत जावपी एक रोग) ह्या सारक्या रोगांचेर एरंडाचीं फळां उपेगी पडटात. बियो रेचक आसतात आनी तांचे तेल (एंडेल) कृमीसारक (जंतूचो नाश करपी) आनी भलायकेक गुणकारी आसून हस्तिरोग, आंकडी ह्या रोगांचेर तें उपेगी पडटा. ह्या तेलांत केरोसीन १:७ प्रमाण मेळोवन तें जळणाक वापरतात. हेर तेलांपरस ह्या तेलाचो उजवाड बरो पडटा. घड्याळी निवळ करपाक आनी यंत्रां सदळ जावपाखातीर ह्या तेलाचो वापर करतात. शाबू, मेणवाती, वासाळ तेलां, कापूस रंगोवप, छापप, नायलॉनचे धागे तयार करप, कातड्यांचे उध्येगधंदे, हातुंतूय तेलाचो उपेग करतात. एरंडाची पेंड एक बरें सारें म्हूण वापरतात. ही पेंड पिकांतली वाळटी, किडींचो नाश करता. बियांत ‘रिसी’ हें विखारी द्रव्य आसता. ह्या रूखाच्या कांडापसून दाट पठ्ठे (पापेलांव) तयार करतात. एक वेगळ्याच प्रकारचें रेशीम दिवप रस्मीकिड्याच्या पोशणाखातीर एरंडाच्या पानांचो उपेग करतात.
एरंड, रानवटी:(मराठी-जंगली एरंड; हिंदी-जंगली एरंड, उंदरबिबी; संस्कृत-निकुंभ; कन्नड-तोट्टागिड; लॅटिन-जट्रोफा ग्लॅंड्यूलीफेरा. कूळ-युफोर्बिएसी). ल्हान आनी बाराय म्हयने पानां आशिल्लो हो रूख आफ्रिकेंतलो उश्ण प्रदेश, श्रीलंका आनी भारत (बंगाल, महाराष्ट्र आनी गोंय) ह्या वाठारांनी दिश्टी पडटा. ह्या रूखाच्या कांडाकूच जायते फावट दोन फांदयो फुटतात. रूखांत लेव पाचवो रोस आसता.
ताका लांब देंठांची, एकाफाटल्यान एक; लांबायेन आनी रूंदायेन सराकीं, ३-५ खंडी, हाताच्या आकाराचीं आनी कांटे आशिल्लीं पानां आसतात. ताचीं पालवीपानां केसांभशेन लाबं आनी वेगळायल्लीं आसतात. घोंसा भशेन आशिल्ल्या तु-याचेर ताळ्येच्या मदीं, एकलिंगी पोपटी फुलां येतात. ताचें बोंड ल्हान आनी त्रिखंडी आसून तातूंत काळ्यो आनी चकंचकीत बियो आसतात. बियांतलें तेल सारक आसता. संधिवात, घाय, कातीचो रोग, अर्धांग आदी दुखण्याचेर हें तेल उपेगी पडटा. झाडांतलो रोस दोळ्यांच्या दुखण्याचेर वापरतात. मुळाचो काडो सारक आसून तो शरीरांतल्या प्रपिंडाची (gland) सूज कमी करपाक उपेगी पडटा. –कों.वि. सं. मं.
एल् साल्वादोर मध्य अमेरिकेंतलो सगळ्यांत ल्हान आनी सगळ्यांत दाट लोकवस्ती आशिल्लो देश. क्षेत्रफल २१,३९३ चौ. किमी. लोकसंख्या ५४,६९,०००. हाचे उत्तरेवटेन आनी उदेंतेवटेन हॉंदुरास, वायव्येक ग्वातेमाला आनी दक्षिणेक तशेंच अस्तंतेक पॅसिफिक म्हासागर आसा. अटलांटिक म्हासागराचेर देग नाशिल्लो मध्य अमेरिकेंतलो हो एकूच देश. राजधानी सान साल्वादोर.
भूंयवर्णन, हवामान, वनस्पत आनी मोनजात:पॅसिफिक दर्यादेगेवयलो सकयलो वाठार, उदेंत अस्तंत पातळिल्लें ६०० मी. उंचायेवयलें पिकाळ पठार आनी उत्तरेवटेनचे लेंपा न्हंयचें देगण हेभायर पठाराचे उत्तरेक आनी दक्षिणेक पातळिल्ल्यो दोंगराच्यो वळी अशी हांगाची भूंयरचणूक आसा. सांता आना हें हांगाचें सगळ्यांत ऊंच (२,३५५ मी.) दोंगरातेमक जावन आसा. इसाल्को (१,८८५ मी.) ह्या दोंगरातेमकार जागृत ज्वालामुखी आसा. लेंपा आनी सान ह्यो ह्या देशांतल्यो म्हत्वाच्यो न्हंयो. हांगा सरोवरांय बरींच आसात. तांतली ईलोपांगो, ग्वातेमाला शीमेवयली गीहा आनी कोआतेपेक हीं मुखेल आसात. वाठाराचे उंचायेप्रमाण हवामान आसता. नोव्हेंबर ते एप्रिल शिंयाळो आनी मे ते ओक्टोबर गीम आसता. गिमांत पावस पडटा. पॅसिफिक दर्यादेगेर वर्सुकी पावस १७२ सेंमी, पर्वतांनी १७५ सेंमी. ते २५० सेंमी. आनी पठारांचेर ११५ सेंमी. ते १५० सेंमी., पडटा. दर्यादेग आनी उणे उंचायेच्या वाठारांनी तापमान २५° से. ते २९° से°. आसता, जाल्यार उंचेल्या वाठारांनी १७° से. ते २२° से. आसता.
रानां व्हड अशिल्ल्यान मॅहॉगनी, देवदार, अक्रोड,बालसम, तरेकवार वखदी वनस्पत, फळझाडां,रबर असली वनस्पत सांपडटा. दक्षिणेवटेन पठारांचेर आनी उत्तरेवटेन दोंगरी वाठारांनी तण जाता. विंगडविंगड प्रकारचीं माकडां, जाग्वार, तापीर, आर्माडिलो, ऑसेलॉट हे प्राणी; कीर, इग्वाना हीं सुकणी तशेंच मानगीं आनी तरेकवार जातीचे सोरोप हांगा दिश्टी पडटात.
इतिहास आनी राज्यवेवस्था: स्पेनची घुरी येवचे पयलीं हांगा पिपिल नांवाचे जमातीचें राज्य आशिल्लें. तांचे भाशेंत ह्या देशाक कूस्कातलान (रत्नांचो देश) म्हण्टाले. मेक्सिकोचेर जैत मेळोवपी कोर्तेझ हाच्या पेद्रो द आल्व्हारादो ह्या अधिका-यान हांगा १५२५ त स्पेनचें राज्य हाडलें. तीन शतमानां स्पेनच्या शेकातळा काडल्या उपरांत १८२१ त हेर वसाहतींवांगडा होय देश स्वतंत्र जावन मेक्सिकन साम्राज्यांत ताचो आस्पाव जालो. ह्या वेळार अमेरिकेच्या संयुक्त संस्थानांत विलीन जावचें ताणें थारायले. पूण ही गजाल घून आयली ना. १८२३ त मध्य अमेरिकन राशट्रांनी मेक्सिकोकडल्यान फुटून आपलो वेगळो संघ निर्मिलो, पूण होय १८३९ त मोडलो. १८४१ त एल् साल्वादोर पुरायपणान स्वतंत्र जालो. १८५९ त हांगा प्रजासत्ताकाची घोशणा जाली, पूण लश्करी अधिका-यांमदीं सत्तेखातीर सर्त लागली. जनरल मार्तीनेस (१९३१-४४), जनरल कास्ताननेदा कास्त्रो (१९४५-४८), ओझोरियो (१९५०-५६), लेमस (१९५६-६०), रिवेरा (१९६२-६७), फिदेल
