श्रीदत्ताचो आवडीचो रूख आशिल्ल्यान, जंय दत्तात्रयाचें मंदिर आसता, थंय औदुंबराचो रूख आसता. औदुंबराच्या मुळांत श्रीदत्तात्रय रावता असो समज पूर्विल्ल्या काळासावन चलत आयला. ग्रहयज्ञांत गुरूखातीर औदुंबराच्यो समिधा घेतात. औदुंबराच्या रूखाखाला घाण उडयनात. ह्या रूखापोंदा खणल्यार उदक मेळटा, असोय एक समज आसा.
अथर्ववेदांत ह्या रूखाचो उल्लेख आयला (१९.३१.१). ऐतरेय ब्राह्मणांत (७,१५,५.२४) औदुंबराचें फळ वर्सांतल्यान तीन फावट पिकता आनी तें गोड आसता, अशें म्हळां. पूर्विल्ल्या काळांत धर्मीक विधीखातीर औदुंबराच्या लांकडाचो उपेग करताले. धूप, पळी, ताईत ह्यो वस्तूय लांकडाच्योच करताले. राज्यभिषेकाच्या सुवाळ्यांत राजाखातीर औदुंबराच्या लांकाडाचें शिंवासन करताले. औदुंबराचो रूख पवित्र आशिल्ल्यान ताची पूजा करची अशें धर्मशास्त्रांत म्हळां. उदुम्बरे वसेन्निल्य भवानी सर्वदेवता। तत। सा प्रत्यहं पूज्या गन्घपुष्पाक्षतादिभि:।। (आचारेन्दु) अर्थ: औदुंबराच्या रूखांत सदांच सगळ्या देवतांत व्हड अशे भवानीचो राबितो आसता. तिची सदांच फांतोडेर गंध, फूल, अक्षदा ह्या द्रव्यांनी पूजा करची.
हो रूख १५ ते १८ मी. वाडटा. ब्रह्मदेश, श्रीलंकेंत आनी भारतांत न्हंयो, नाले, दोंगर, देगणां, खेडीं हांगा हो रूख दिश्टी पडटा. रूखाची साल मोटी, पिंगट गोब-या रंगाची आनी गुळगुळीत आसता. पाना मोटीं, एका आड एक तांतयाच्या आकाराची, तर उप-पानां दोन सेंमी. आनी आकारान पानासारकीं आसता. तुरो मोटो, देंठ आशिल्लो, तांबडो आनी तातूंत तीन तरांची फुलां आसतात.
औदुंबराचीं फळां पुराय पिकतकच खांदयांक घोंसाचेर हुमकळटात. हातूंत बारीक कृत्सनफळां जायतीं आसतात. सुकणीं-सावदां हीं फळां खातात. तांचे घाणींतल्यान हीं फळां विंगडविंगड सुवातींनी वचून पडटात. तवरवीं आनीकय औदुंबराच्या झाडांचो जल्म जाता. औदुंबराचें लांकूड धवें, तांबडें, मोव आनी ल्हव आसता. ह्या रूखाच्या सालींपसून काळो रंग करतात. रूखांतल्यान भायर सरपी दिकापसून सवणी धरपाचें गम तयार करतात. ताचीं तरणीं आनी पिकिल्लीं फळां खातात. ह्या झाडाचो वखदाखातीर उपेग करतात. साली बुळकांड्या रोगाचेर(Rinder pest) वापरतात. मूळ आमांश, गोडेमूताचेर ह्या झाडाच्या मुळाचो रोस दितात. पित्त विकाराचेर, पानांचो चुरो म्होंवातल्यान दितात. झाडाचो दीक मूळव्याध (बीक) आनी हागवण हांचेर गुणाक पडटा.
काळ्या औदुंबराचें वा रूमडाचें झाड चड करून भारतांत कोंकण, कारवार, खंडाळा वाठारांत दिश्टी पडटा. हे झाड ६ ते ९ मी. मेरेन वाडटा. ह्या झाडाच्या कवळ्या कोंबांचेर दाओ केंस आनी एकामेकामुखार पातळ पानां आसतात. काळ्या औदुंबराच्या झाडाचीं फळां गिमांत वा पावसाच्या आरंभाक येतात. झाडाचो पालो गोरवांच्या चरवाखातीर उपेगी पडटा. फळां, बी, साल, रेचक आनी वातीकारक आसता. फळ गोड, थंड, घटसाण दिवपी आनी कामोत्तेजक आसता. – कों. वि. सं. मं. औदुंबर-३पूर्विल्ल्या काळांत ‘औदुंबर’ नामवाचो एक वंश भारतांत जावन गेलो. ह्या वंशकुखळाचे लोख, स्वताक विश्वामित्र ऋषीचें वंशज समजताले. पंजाबांतल्या बियास, सतलुज, रावी न्हंयांच्या मदल्या वाठारांत हांचें राज्य आसलें. पंजाबांतल्या पठाणकोठ ज्वालामखी आनी होशियरपुर वाठारांत तांचीं कांय नाणी मेळटात. ह्या नाण्यांचेर शिवदास, रूद्रदास, महादेव आनी घारघोष ह्या राजांचीं नांवां दिसतात. कांय नाण्यांचेर विश्वामित्र ऋषीचेंय चित्र आसा. औदुंबरांचें राज्य प्रजासत्ताक आसूंये, अशें त्या नाण्यांवेल्यान दिसता. इ.स च्या आरंभाक विमकी नांवाचें राजघराणें औदुंबर वाठाराचेर राज्य करपाक लागलें. त्या घराण्याच्या नाण्यांचेर रूद्रवर्मा, आर्यमित्र, महीमित्र आनी भानुमित्र हीं नांवां मेळटात. औदुंबर-४एका ऋषी-मुनींच्या पंथाकय ‘औदुंबर’ म्हण्टाले अशे शब्दकल्पद्रुमांत मेळटा. हे लोक फांतोडेर उठल्याउपरांत जे दिकेक पळेताले, ते दिकेचीं फळां वा कंदमुळा खावन दीससारताले.
–कों. वि. सं. मं.
औरंगजेब(जल्म: २४ ऑक्टोबर १६१८, दोहद-गुजरात; मरण: २० फेब्रुवारी १७०७, भिंगोर-गुजरात).
दिल्लीच्या मोगल घराण्याचो सवो बादशाहा. पुराय नांव मुहियद्दीन मुहंमद औरंगजेब. शाहजहान आनी मुमताज हांचो तिसरो चलो(सवें अपत्य). ल्हानपणांतूच ताणें कुराण आनी हदीस हांचो अभ्यास केल्लो. तेचप्रमाण अरबी, चघताई, फार्सी आनी तुर्की भाशा आत्मासात केल्ल्यो. १६३७ वर्सा पर्शियन राजघराण्यांतली शहानवाझची धूव दिलरासबानू बेगम हिचेकडेन तो लग्न जालो. दिलरासबानू सोडून ताणें आनीकूय तीन बायलो केल्यो. त्या सगळ्या बायलांपसून ताका वट्ट धा भुरगीं जालीं.
१६३६ वर्सा ताची दक्षिणेचो सुभेदार म्हूण नेमणूक जाली. पूण बापूय शहाजहान आनी बापूय शहाजहान आनी व्हडलो भाव दारा हांचेकडेन केल्ल्या वायटपणाक लागून ताका १६४४ वर्सा राजीनामो दिवंचो पडलो. १६४५ वर्सा ताका गुजरातचो सुभेदार म्हूण नेमलो. १६४७ वर्सा ताका शाहजानान बाल्ख आनी बदकशॉं जिखपाखातीर मध्य आशियांत धाडलो. पूण तातूंत ताका येस आयलेंना. वाटेर उझबेग जमातीन ताचेर हल्लो केलो आनी ताका त्रास दिले.
१६४८ वर्सा ताका मुलतानचो सुभेदार केलो आनी १६४९ वर्सा सिंदचो सुभेदार केलो. १६४९ वर्सा ताका पर्शियनांच्या ताब्यांत आशिल्लें कंदाहार जिखपाखातीर धाडलो. पूण ताका थंयूय अपेस आयलें. १६५२ वर्सा ताणें परत कंदाहारचेर घुरी घाली. पर्थून ताचो पराभव जालो. देखून १६५२ वर्सा ताका परत दक्षिणचो सुभेदार केलो. दक्षिणेक १६५७ वर्सा औरंगजेबाद विजापूर आनी गोवळकोंडा ह्या राज्यांचेर घुरी घालून बीदर, कल्याणी, परांडा हे किल्लो जिखले. दौलताबादच्यान लागींच खडकी हांगा ताणें औरंगाबाद शार वसयलें. ह्या मुक्कामांत ताणें दक्षिणेंतल्या वसुली पध्दतींत आनी लश्करांत खूब सुदारणा केल्यो. औरंगाबाद हांगा तांची दिलरासबानू ही पयली बेगम अंतरली. थंयच ताजमहालच्या नमुन्याचेर ताणें तिची कबर बांदली. ती कबर आज ‘बिबिका मकबरा’ म्हूण नामनेक पावल्या. शाहजहान १६५७ वर्सा दुयेंत पडलो, तेन्ना ताणें दारा शुकोह हाका आपललो वारस नेमलो. त्याच वेळार रंगजेबाचे हेर दोन भाव मुराद आनी शुजा हांणी अनुक्रमान अहमदाबाद आनी बंगाल हांगा स्वताक बादशाह म्हूण जाहीर केलें. औरंगजेबान घेवन दोगांयनी शाहजहानच्या सैन्याचो धरमत हांगा आनी दारा शुकोहचो सामूगढ हांगा पराभव केलो. तेउपरांत शाहजहान आनी मुराद हांकां बंदखणींत घालून औरंगजेब २१
