औरंगाबाद-कंटक, सांवळाराम
जुलय १६५८ दिसा शिंवासनाचेर बसलो आनी ताणें ‘आलमगीर’ (विश्र्वविजेतो) ही पदवी धारण केली.
औरंगजेबाचे कारकिर्दीचे दोन काळखंड जातात: १६५८ ते १६८१ काळमेरेनचो पयलो भाग उत्तर हिंदुस्थानांत सत्ता प्रस्थापित करपाखातीर गेलो. ताणें अस्तंत आसाम घेतलें (१६६२,१६६७ वर्सा हरलो). चित्तगॉंग हांगा चांच्यांचो बंदोबस्त केलो (१६६६). काबूलच्या पठाण जमातींचेर ताणें १६६७ त आनी १६७२ त घुरी घाली, पूण तांकां हरोवप ताका जालें ना. तेन्ना १६८९ त ताणें तांचेकडेन शांतताय केली (१६६७-१६७२). राजपुतानाच्या दोन मुखेल राज्यांचेर ताणें स्वारी केली. मारवा (जोधपूर) चेर १६७९ वर्सा जैत जोडलें, मेवाड (उदयपूर) हांगा कबलात केली आनी १६८१ वर्सा परत झूज केलें. ताचो दुसरो काळखंड १६८१ ते १७०७ मेरेनचीं वर्सा दक्षिणेंत झुजपांत (खास करून मराठ्यांवांगडा) गेलीं. ताणें बिजपूर राज्यांचेर घेतिल्ल्या जैतांक लागून मुगल साम्राज्याचो विस्तार काश्मीरच्यान कावेरीमेरेन आनी काबूलसावन चित्तगॉंग मेरेन वाडलो. पूण ताच्या ह्या साम्राज्यांत मराठ्यांची शक्त दिसानदीद वाडटाली.
औरंगजेब आनी शिवाजी हांच्यामदले संबंद १६५७ पसून बरे नाशिल्ले. शिवाजीची वाडटी सत्ता आळाबंद हाडपाक औरंगजेबान ताच्या आड शायिस्तेखान, मुअज्जम, जयसिंग, दिलेरखान, महाबतखान अशे खांपे सरदार दक्षिणेंत धाडले. आग-याक शिवाजी आनी संभाजीक ताणें कैद केले. पूण व्हडली युक्त लडोवन शिवाजी-संभाजी बंदखणींतल्यान पळून गेले. औरंगजेबान संभाजीक ११ मार्च १६८९ दिसा हालहाल करून जितोच माल्लो. १६९९ ते १७०५ मेरेन औरंगजेब मराठ्यांचे गड घेवपाक व्यस्त आशिल्लो. पूण राजारामाचे कारकिदींत संताजी घोरपडे, कान्होजी आंग्रे आदी शूर सरदारांनी मोगलांनी घेतिल्ले गड परत जिकून घेतले. मराठ्यांआड २५ वर्सा लडून औरंगजेब बेजाल्लो. खूब काळ दक्षिणेंत उरिल्ल्यान ताचें उत्तर भागांत वर्चस्व उल्लेंना. एकसारक्या केल्ल्या झुजांक लागून ताचो खजिनोय सोंपत आयलो. राज्यप्रशासनांतलें दुबळेपण आनी दुटप्पी धोरण हाका लागून ताचो अधिकार अडचणींत आयलो आनी तातूंत ताका दुयेंस जालें. १६७८ ते १७०७ मेरेन तो मराठे, राजपूत, जाट, बुंदेले, शीख हांच्यावांगडा लडलो.
औरंगजेब एक कर्मठ सुन्नी आनी परधर्मव्देश्टो आशिल्ल्यान ताणें तरेकवार कर लादून हिंदूंचो छळ केलो. अकबरान रद्द केल्लो बिगर मुसलमानांवेलो जिझिया कर ताणें १६७९ वर्सा परत सुरू केलो. जमीन-महसूलविशीं तीन तरेचे कर ताणें लादले. ताणें हिंदूंचीं कमी केले. शिखांचो गुरू तेगबहादुर हाणें बादशाहाच्या धोरणाक विरोध केलो म्हूण ताका जितोच माल्लो (१६७५). ताचे हे जुलमी वृत्तीक लागून दक्षिणेक मराठ्यांनी आनी उत्तरेक रजपूत, जाट, शीख आनी हेर जमातींनी ताचेआड कडक उठाव केलो.
सैनिक आनी सेनापती हे नदरेन औरंगजेब खूब आशिल्लो. तो बळिश्ट आनी सोशिक आशिल्लोच पूण वेळ आयल्यार जीव त्रासांत घालून लडपाची ताची तयारी आसताली. पूण ताचे विफल जिणेक खूब कारणां आसात. ताणें राजकारभार चलयतना दुस-या कोणाकूच विश्वासांत घेतलोना. आपल्या भुरग्यांक लेगीत ताणें पयस दवल्ले. तो दुबावी आशिल्ल्यान ताका कोणाकडल्यानूच मोग मेळ्ळो ना. कारभाराच्या बारीक-सारीक गजालींची तो लक्ष घालतालो.
सकाळसावन सांजमेरेन तो उध्येगांत मग्न रावतालो. इस्लामी धर्मांतल्या सुन्नी पंथाचे, नेमधर्म तो कसोशीन पाळटाचो. रमजानसारके व्हडले उपास तो निश्ठेन करतालो. कुराण ताका तोंडपाठ आशिल्लें. ताका कसलेंच व्यसन नाशिल्लें. आपल्या सबंद जिवितांत इस्लाम धर्माचो प्रचार जावंचो म्हूण ताणें एकसारकी खटपट केली आनी तेखातीर तरांतरांचे पूण जुलमी मार्ग वापरले. औरंगजेबाची कारकिर्द अकबराचे कारकिर्दीइतली मोटी खरी, पूण अकबरान जितल्या काळांत मोगल साम्राज्याक विशाल स्वरूप हाडलें तितल्याच काळांत औरंगजेबान मोगल साम्राज्याच्या नाशाची तयारी करून दवरली. औरंगजेबाची बेपर्वा, कुटनीती, धर्मांधता आनी हेर अवगुणांक लागून मोगलसत्ता पोखरली आनी ताच्या मरणाउपरांत रोखडीच लयाक गेली. –कों. वि.सं. मं.
औरंगाबाद महाराष्ट्र राज्यांतल्या औरंगाबाद जिल्ह्याचें आनी मराठवाडा विभागाचें मुखेल ठाणें. गोदावरी न्हंयची उपन्हंय हिचे उजवे देगेर हें शार वसलां. पुण्यासावन २३० किमी. आनी अहमदनगरसावन १०९ किमी. ईशान्येक हें शार आसा. लोकसंख्या ३,11,४२1(१९८1) आवांठ ५०.४८ चौ.किमी.
ह्या शाराचें मूळ नांव खडकी आशिल्लें. निजामाचो प्रधान मलिकअकबर हाणें मोगलांकडल्यान हे शार निजामाकडेन आयल्या उपरांत मराठवाड्याचें एक संस्कृतीक केंद्र म्हूण ताका नामना मेळ्ळी. फुडें राज्यपुनर्रचणुके उपरांत हें शार महाराष्ट्रांत आयलें.
ह्या शारांत मलिकअंबराच्या काळांतल्यो आनी ताच्या उपरांतच्यो कितल्योश्योच पोरन्यो वास्तू पळोवंक मेळटात. दुस-या ते सातव्या शेंकड्यामेरेन दोंगर कोंरातून केल्ल्यो दोंगरी होंवरी हांगा आसात. हातूंत अजंठा आनी वेरूळ हांकां बरीच नामना आसा. ह्या दोन नामनेच्या होंव-यांखातीर औरंगाबाद हें पर्यटन केंद्र जालां. तेभायर हांगा औरंगजेबाचो दरबार भरतालो तो किल्लो, जामे मशीद, पाणचक्की आनी १६७९ वर्सा औरंगजेबान आपली बेगम दिलरासबानू हिच्या उगडासाक हुबेहुब ताजमहालाभशेन बांदिल्लो ‘बिबिका मकबरा’ आसा. औरंगाबादच्यान लागींच दौलताबादचो किल्लो आसा. ताच्या मुखार ६० मी. उंचारयेचो चॉंद मिनार आसा.
मनमाड ते हैदराबाद रेल्वेमार्गावेलें हें मुखेल स्थानक. हांगाच्यान ९ किमी. अंतराचेर चिकलठाणा हांगा विमानतळ आसा. ह्या शारांत रस्मी आनी सुती कपड्यांचयो गिरणी आसात. तेचपरी लुगटावेल्या पारंपारिक ‘हिमरू’ आनी किनखाबाच्या कामाखातीर ह्या शाराची नामना आसा. तेभायर हांगा यंत्रा, कातडीकाम, आयदनां, धातुच्यो वस्तू आदीचे कारखाने आसात. जिल्ह्यांतल्या शेतीमालाची ही वेपारपेठ आसून मराठ्वाड्यांत संस्कृतीक आनी शिक्षणीक मळार ह्या शाराचें नांव आसा. मराठवाडा विध्यापीठ हांगा आसा. तशेंच कांय महाविध्यालयां आनी तंत्रसंस्थाय आसात.- कों. वि. सं. मं.
कंटक, आत्माराम पांडुरंग (जल्म: २९ एप्रिल १९२१, केपें). गोंयचो सुटके झुजारी. बापायचें नांव पांडुरंग कंटक. ताणें मुळावें शिक्षण पोर्तुगेजींतल्यान घेतलें. तो नाल्लाचो वेपारी आशिल्लो. गोंय सुटके चळवळीच्या काळांत तो भूंयगत राश्ट्रीय ताका धरलो आनी एक वर्स बंदखणींत दवरलो. भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केलो.- .- कों. वि. सं. मं.
कंटक, सांवळाराम घनश्याम (जल्म: १५ मार्च १९०५, कुडचडें; मरण:१० एप्रिल १९८४, कलकत्ता).
नामनेची मराठी कथाकार आनी कल्पक संपादक. ताणें मराठी सवी, पोर्तुगेज प्रिमैरग्राव आनी इंग्लीश मॅट्रीक मेरेन शिक्षण घेतलें. पिरायेच्या विसाव्या वर्सा ‘ग्रॅहम्स’ हे इंग्लीश कंपनीच्या मुरगांव फांट्यात तो
