आनी क्रमाक्रमान पड्डो सकयल येता. गावपी सुत्रधारप्रमाण कोणाचो प्रवेश जातलो, ताचें श्र्लोकांत वर्णन करतात. तेप्रमाण प्रवेश जावन प्रसंगाप्रमाण गीतवाध्यार अभिनय करतात. मदींच पद थांबोवन फकत तालवाध्याचेर नृत्य करतात. आपलें स्वतंत्र कसब दाखोवपाचो वाव हांगा पात्राक मेळटा. नृत्य: कथकळी नृत्तबोलांक ‘कलाशम’ म्हण्टात. बायलांनी आनी दादल्यांनी नाचपाची कलाशम वेगळीवेगळी आसता. तांचे पांच प्रकार आसतात: १. रंगमाचीभर गोल फिरपाचे बोल (वट्टमिट्ट कलाशम) २. पदांच्या दोन वळींभितर येवपी बोल (इरट्टी वा इटक्कलाशम्) ३. समेचेर आयलेउपरांत परतो म्हूण येवपी बोल (अटक्कम्) ४. आव्हाना वेळार खंयचोय निर्णय घेतकच आनी प्रवेशाच्या निमणें घेतिल्लो बोल (एटुत्तुकलाशम्) ५. तरेकवार तालांनी येवपी व्हड नृत्य बोल (वलियमकलाशम् आनी अष्ट कलाशम्).
नृत्य: कथकळींत शब्दार्थ दाखोवपाखातीर वेगवेगळे २४ हस्त आसून ७५० मुद्रा आसात. हे सगळे ‘हस्तलक्षण दीपिका’ ह्या ग्रंथांतल्यान घेतल्यात. दोन कथकळी नर्तक एकामेकांकडेन एकय उतर उलयनासतना वरांचीं वरां उलोवंक शकतात. वनवर्णन, स्वर्गवर्णन, झुजारी तयारी, रथ तयार करप आदी कथकळीच्या नृत्य-नृत्याची खाशेलपणां आसात.
नाट्य: कथकळी नृत्यनाट्याची बसकाच नाट्याची आसता. दरेकपात्र आपली भुमिका इतले कुशळतायेन करता की ताचो अर्थ प्रेक्षकांमेरेन सहज पावता. अभिनयांत नाट्यधर्माक म्हत्व आसता, देखून कथकळीचो अभिनय चड प्रभावी जाता.
नामनेचे नर्तक: पांचाली करूणाकर पणिक्कर, तकळी केशव पणिक्कर आशान, कोच्चुपिळ्ळ पणिक्कर आशान, पळ्ळियंपी वेलुपिळ्ळ आशान, गुरू शंकरन् नंपूतिरी, कंटियूर वेलुपिळ्ळ आशान, अंपू पणिक्कर, रामण्णी मेनन, वेच्चूर रामनपिळ्ळ आशान, कुरूच्ची कुंजन पणिक्कर आशान, मात्तूर कुंजनपिळ्ळ आशान.
सध्याचे म्हान नर्तक म्हळ्यार चेंगन्नूर रामनपिळ्ळ आशान, वाळेंकट कुंचुनायर, राघवनपिळ्ळ आशान, कलामंडलम कृष्णन नायर, मांकुळ्म् विष्णू नंपूतिरी, चंपक्कुळम् पाच्चुपिळ्ळ, गुरू गोपिनाथन्, गुरू कुंचू कुरूप, गुरू कृष्णन कुट्टी हे जावन आसात. –कों. वि. सं. मं.
कथा
खासा एकमुळो परिणाम सादपाखातीर ल्हानशें कथानक, मर्यादीत पात्रां आनी वेंचीक घडणुको हांचे एकजीव निर्मणेचो गध्य साहित्यप्रकार म्हळ्यार कथा. आर्विल्ले कथेच्या मोटव्या आकाराक लागून तिका ‘लुघुकथा’ अशेंय म्हण्टात.
हेर खंयच्याय साहित्य प्रकाराप्रमाण कथा ही संघर्शांतल्यान उबी जाता. हो संघर्श दोन मनशांमदलो, दोन वृत्तींमदलो वा दोन मनांमदलोय आसूं येता. कथेंतल्यान मनीसपणाचो वेघ घेवपाचो कथाकाराचो हेत आसता. पूण तशें करतना कथेंत कथाकार दिश्टी पडचोना ही जतनाय तांका घेवची पडटा. विस्तार लायनासतना थारायिल्लो एकमुळो परिणामसादपाचो आशिल्ल्यान कथेंत जें जें अनिवार्य आसा तितलेंच येवचें पडटा. गरजेभायर वापरिल्लें एकाद्रें उतर लेगीत कथेच्या परिणामाक मारक जावं येता.
सध्याच्या काळांत जंय लोकांक झटपट वाचपाचें साहित्य जाय आसता, थंय कथा हो एके बसकेंत थोड्याच वेळाभितर वाचून सोंपोवपाचो साहित्यप्रकार लोकांमदीं बरोच आवडीचो जाला. कथेचें मूळ काणयेंत आसा. लोकांकाणयो , ग्रीक पुराणां, महाभारतांतल्यो कथा, पुराणांतल्यो काणयो, अरेबियन नाइट्स, बौध्द-जातक कथा ह्यो पूर्विल्ल्या काळासावन लोक भोव आवडीन वाचतात आनी आयकतात. काळांतरान हीच काणी कथेचो नवो रूपकार घेवन फुडें आयली.
आदल्या पोरन्य साहित्यांत आयच्या अर्थान कथा अशी सांपडना, पूण जिची प्रकृती कथेक बरीच लागींची आसा, अशी काणी मात सांपडटा. ऋग्वेद, बृहत्कथासार, कथाकल्पद्रुम, वेताळ पंचविंशती ह्या सारक्या संग्रहांतल्यो काणयो, कथा ह्या साहित्यप्रकाराक ब-योच लागींच्यो आसात.
पयलींच्या काळांत जेन्ना साहित्य बरोवन दवरपाची परंपराच नाशिल्ली, त्या काळांत काणी ही सांगपाची आनी आयकुपाची आसताली. सांगपी जितलो कुशळ, तितली काणी चड फुलताली. उपरांत छापणावळीचो सोद लागून काणी पुस्तकरूपान वाचप्यांमुखार आयली, तेन्ना ‘सांगपी-आयकुपी’ संबंद सोंपून ‘लेखक-वाचक’ हो नवो संबंद तयार जालो. ह्या बदलाक लागून काणी पर्थून पर्थून आयकूंक लोकांक मानवतालें. हाचें कारण म्हळ्यार दरेक सांगपी, विंगडविंगड शैलींत ती सांगतालो. पूण त्योच त्योव काणयो पर्थून पर्थून वाचूंक लोक उबगले. लोकांक नवें वाचूंक दिवपाच्या यत्नांतल्यान नवे प्रयोग जावंक लाहले. १४ व्या शतमानांत चॉसर आनी बोकाचीओ ह्या इटालियन लेखकांनी कल्पनाविलासाचेर आदारून बरयल्ल्यो सुरसकथा म्हळ्यार कथा ह्या साहित्यप्रकाराचे उदरगतींतलो एक मदलो पांवडो, अशें म्हूणं येता.
आदली काणी राजा-राणयेची, देव आनी साधुंची, गंधर्व वा परींची ना जाल्यार जादूची वा विस्मितांची आसताली. पूण सुमार देडशें वर्सांफाटीं कथेन नवें मोडण घेतलें आनी सादारण मनशाच्या जिवितांतल्या सादारण घडणुकांचेर उजवाड घालो. कथेन वास्तवाकडेन पळेनाफुडें ती वाचप्यांक चड मानवपाक लागली आनी तिका लोकांच्या मनांत सुवात मेळ्ळी.
१९ व्या शतमानाचे सुर्वेक युरोप-अमेरिकेंत जेन्ना नेमाळ्यांचो जल्म जालो, तेन्ना ल्हान वा मोटवे बरपावळीची गरज उप्रासली. लोकांची आवड पारखून संपादप्यांनी कथांचो आगरो धरलो. गरज आनी मागणी पळोवन लोखकांनी कथा मोटवी केली. ह्या बदलाची मागणी म्हून नवें तंत्र जल्माक आयलें.
एडगर अलन पो ह्या अमेरिकन लेख कान संवसाराक आर्विल्ली कथा दिली आनी नवें तंत्र शिकयलें. ताच्याच काळांत जर्मनींत हॉफमन, फ्रांसांत बाल्झाक, मेरिन आनी रशियेंत गोगोल, पुश्कन हांणी कथेची बुन्याद घट केली. तांच्याफाटल्यान फ्रांसांत गी द मोपासां, रशियेंत चेकोव्ह आनी अमेरिकेंत ओ. हेन्री हांणी कथा हो प्रकार गिरेस्त केलो.
काळाप्रमाण फुडें कथा बदलत गेली. विज्ञानाचे उदरगतीवांगडा कथेचीय उदरगत जावंक लागली. फ्रॉइडान मनोविज्ञानाच्या मळार केल्ल्या संशोधनाचो लेखकांनी खुबूच लाव घेतलो.कथा विशयाचे विविधतायेप्रमाण वेगवेगळीं रूपां घेवन लोकांमुखार येवंक लागली. देखीक- रहस्यकथा, भंयकथा, विज्ञानकथा, अदभुत कथा आदी.
परकी शेकातळा चिड्डल्या भारतांत कथेची चळवळ विसाव्या शतमानाचे सुर्वेक सावन चालीक लागली, जाल्यार पोर्तुगेजांच्या शेकातळा गोंयांत कथेचे चळवळीक चड कळाव लागलो. ज्या काळांत गध्य कथा हो प्रकार भारतीय साहित्यांत अवतरूंक नाशिल्लो, तेन्ना कृष्णदास शामा हाणें रामायण-महाभारतांतल्यो कथा गध्य कोंकणीतल्यान बरयल्यो. तरीपूण कोंकणीतली पयली आर्विल्ल्या कथा ह्या शतमानाच्या तिस-या दशकांत शणै गोंयबाबान बरयली. उपरांत १९३४ वर्सा ‘वोंवळा’ आनी १९५३ वर्सा ‘भूंयचाफी’ हे कथांझेले उजवाडाक आयले. नेमाळ्यांतल्यानय कथा उजवाडाक येवंक लागल्यो. गोंयचे मुक्ती उपरांत मात कोंकणी कथा सगळ्या आंगांनी फुलूंक लागली. कथालेखकांनी कथेची गिरेस्त बरपावळ करून कोंकणी कथेक भारतीय कथासाहित्याच्या मळार मानाची सुवात मेळोवन दिली.- दामोदर मावजो पूरक नोंद: गोंय-कोंकणी साहित्य. कथ्थक नृत्य
एक नामनेचो भारतीय नृत्यप्रकार, कथ्थक (कथक) म्हळ्यार कथा सांगपी. लक्षणेन नाच, गायन, गायन आनी अभिनय हांच्या
