कम्युनिस्ट पक्ष
वांटणी करून तांचेकडेन वेगवेगळीं कामां सोंपयतात. १. अध्यक्षमंडळ (प्रिसीडियम): हाणें सेंट्रल कमिटीच्या कामाची आनी निर्णयाची अंमलबजावणी करपाची आसता. सेंट्रल कमिटीच्या दोन अधिवेशनांच्या मदल्या काळांत प्रिसीडियम सगळें धोरण थारायता. पक्ष आनी सरकार हांचेविशींचे निर्णय घेवपी सर्वश्रेश्ठ संघटन म्हूण हाचो उल्लेख करतात. प्रिसीडियमाक १९५२ मेरेन ‘पॉलिटब्युरो’ अशें म्हण्टाले. २. चिटणीस मंडळ (सेक्रेटरिएट): पक्षाचे निर्णु चालीक लावप, पक्ष कार्यकर्त्यांची वेंचणूक करप, तांच्या कामाचेर देखरेख दवरप तशेंच उधगयेगधंदे, शेतकाम, वेपार,शिक्षण हांचेविशीं पक्षान थआरायल्या धोरणाचो प्रचार आनी प्रसार करप, परदेशआंत पक्ष आनी सरकार हांची धोरणआं थारावप, हीं सगळीं कामकां सेक्रेटरिएटाक करचीं पडटात. ३. नियंत्रण मंडळ (कंट्रोल कमिशन): पक्षाच्या भितरल्या शिस्तींचेर नदर दवरपाची जापसालदारकी कंट्रोल कमिशनचेर आसता. सकयल्या पक्ष केंद्रांतल्या सदस्यांचे मतभेद, वाद हांचो निवाडो हें कमिशन करता.
पक्षान घेतिल्ले निर्णय सगळ्या सभासदांचेर बंधनकारक आसतात. ह्या निर्णयांच्या आड भासभास करप, जाहीरपणान वा गुप्तपणान ताचेविशीं उलोवप हाचेर बंदी आसा, आनी तेखातीर सभासदाक कांय निर्णयांविशीं आपलें मत परगटावपाचें आसत जाल्यार ताणें आपले प्रस्न पक्षाचे बसकेंत चर्चा जाता तेन्ना परगटावपाचे आसतात. हे नेम मोडपी सभासदक देहदंडामेरेन कडक ख्यास जांव येता. हाका लागून एकाच वेळा हजारांनी सभासदांक पक्षांतल्यान काडून एडोवपाचीं उदाहरणां रशियन कम्युनिस्ट पक्षाच्या इहासांत बरेच फावट घडल्यांत. खूब जाणांक हद्दपारीची ख्यास्तूय जाल्या. रशियांत पक्षशुध्दीकरणाचे अशे प्रकार १९२४ सावन १९३४ मेरेन पांच फावट घडले. १९२९ त, रासवळ शेकामाच्या प्रयोगाक विरोध करपाच्या आरोपावेल्यान खूब मोट्या प्रमाणांत पक्षाचें शुध्दीकरण जालें. १९३३ त घटनात्मक सुदारणांच्या संदर्भांत अशेंच मोटें शुध्दीकरण जालें. १८ वर्सां पियार जाल्ल्या खंयच्याय उमेदवाराक पक्षाचो सभासद जावंक मेळटा. पक्षाचो सभासद जावप जितलें कठीण सा, तितलेंच पक्षांतल्यान आपूण जावन भायर पडपूय कठीण आसा.
पक्ष आनी शासनसंख्या: पक्षाची यंत्रणा आनी सरकारी कारभाराची यंत्रणा हांचो दोगांयचो एकामेकांकडेन फाव तो मेळ आसूंक जाय. तातूंतय पक्ष यंत्रणेचो कारभार यंत्रणेचेर शेक आसता. सरकारी खात्यांच्या सगळ्या शाखांचेर त्या त्यापांवड्यावयल्या पक्ष सदस्यांची पाळत आसता. पक्षाच्या भितरल्यो सभा आनी बसका हांच्या कामाविशीं वरिश्ठ पक्षफुडा-यांकडेन म्हयन्याळे अहवाल धाडचे पडटात. पक्षाच्या सगळ्या आंगांनी शिस्तीचे आनी आज्ञापालनाचे खर नेम पाळचे पडटात.कम्युनिस्ट पक्षाच्या द्येयधोरणाक आनी संघटनटक पूरक अश्यो आनीकूय तीन संघटना आसात: १. युवकसंघ (कॉम्सोमॉल) २. कुमार-संघ (पायोनियर्स) आनी ३. बालसंघ (लिटल ऑक्टोबरिस्ट). पक्ष संघटनेचे रचणुकेंतल्यो सगळ्यांत उंचेल्यो म्हत्वाच्यो शाखा अश्यो:१. मध्यवर्ती पक्ष महासभा (ऑल युनियन पार्टी कॉंग्रेस) २. मध्यवर्ती लेखापरीक्षण मंडळ (सेंट्रल ऑडिटिंग कमिशन) ३. म्ध्यवर्ती समिती (सेंट्रल कमिटी) ४. अध्यक्ष मंडळ (प्रिसीडियम) ५. चिटणीस मंडळ (सेक्रेटरिएट) ६. नियंत्रण मंडळ (सेंट्रल कमिशन).
कम्युनिस्ट पक्षाचो प्रसार संवसारांतल्या हेर राश्ट्रांतूय रोखंडोच पातळ्ळो. १. अमेरिका: समाजवादी पक्षांतल्यान फुटून आयिल्ल्या लोकांनी अमेरिकेंत इ.स. १९१९ त क्मयुनिस्ट पक्षाची थापणूक केली. सुर्वेक ताचे जायते पंगड आशिल्ले. सगळ्यांत व्हडलो पंगड ‘कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ अमेरिका’ ह्या नांवान सगळ्याक प्रचार करतालो. तातूंत जायत्यो परदेशी दाव्यो संघटना आनी समाजवादी पक्ष हांचोय आस्पाव आशिल्लो. तूंतले ‘रशियन फेडरेशन’ , ‘मिशिगन सोशलिस्ट पार्टी’, ‘कम्युनिस्ट लेबर पार्टी’ हे म्हत्वाचे पंगड आसात. मे १९२१, कॉमिन्टर्न बसकेक (कम्युनिस्ट इंटरनॅशणल) अमेरिकेंतल्या सगळ्या कम्युनिस्टांक एकठांय येवचेम पडलें आनी ‘कम्युनिस्ट पार्टी ऑफ अमेरिका’ ह्या पक्षाच्या नावांसकयल सगळे कम्युनिस्ट एकठांय आयले.
२. इटली: इटलींतल्या राजकी पक्षांत कम्युनिस्ट पक्ष दुस-या क्रामांकाचेर आसा आनी तो अस्तंत युरोपीय राश्ट्रांतलो सगळ्यांत व्हडलो कम्युनिस्ट पक्ष जावन आसा. इटलींतल्या अतिरेकी दाव्या समाजवादी लोकांनी हो पक्ष जावन आसा. १९२१ त घडोवन हाडलो आनी ह्या पक्षाचे प्रतिनिधी कायदे मंडळांत वेंचुनूय आयले. पूण इ.स. १९२३ त, मुसोलिनीन सगळे राजकीय पक्ष बेकायदेशीर थारायले. ताची फॅसिस्ट राजवट सुरू जातकच कम्युनिस्ट पक्षान आपलें कार्य भूंयगत पध्दतीन चालू दवरलें. दुस-या म्हाझुजाउपरांत इटलीच्या कम्युनिस्ट पक्षान, फॅसिस्टाउ आशिल्ल्या पांच राजकीय पक्षाचें जें संमिश्र मंत्रमंडळ तयार केल्लें, तातूंत वांटो घेतिल्लो. पूण ख्रिश्चन डेमॉक्रॅटिक पक्षाचो पंतप्रधान दे गास्पेरी हाणें इटालियन कम्युनिस्ट पक्ष आनी इटालियन समाजवादी पक्ष हांकां वगळून मे १९४७ त नवें मंत्रिमंडळ तयार केलें. पूण फुडल्या वेंचणुकांनी इटालियन कम्युनिस्ट पक्षाक यश मेळ्ळें आनी ताका लागून ह्या पक्षाचो इटलींतलो राजकीय जिणेचेर खोल परिणाम जाला.
३. चीन: चीनांत २४० वर्सां चालू आशिल्ली मांचू घराण्याची राजवट, राश्ट्रीय चळवळीक लागून पुराय सोंपली. डॉ. सन्-यत्-सेन हाच्या फुडारपणाखाला आयिल्लें चिंनी प्रजासत्ताक आनी यादवी झुजाच्या काळांत सत्तेर आयिल्लें चॅंग-कै-शेक हाचो कॉमिंटांग पक्ष हांचेकडल्यान परिस्थींत व्हडलोसो बदल घडून यलोना. चीनांतले शासनवेवस्थेंतलो भ्रश्टाचार आनी सगळ्या राश्ट्राक आयिल्लें दुबळेपण हाका लागून अस्वस्थ जाल्ल्या बुध्दिजीवी वर्गान-प्राध्यापक, संपादक, महाविध्यालयांतले विधार्थी हांणी एक चळवळ उबी केली. हे चळवळींतल्यान इ.स. १९२० त चिनी कम्युनिस्ट पक्षाचो जल्म जालो. मार्क्सवाद आनी रशियन क्रांती हाका लागून प्रभावित जाल्ल्या विचारवंतांनी शांघाय हांगा कम्युनिस्ट पक्षाची थापणूक केली. १९२१ त, कॅन्टन, शांगची, पेकिंग,हुआन,शांगाय ह्या प्रांतांनी पक्षशाखांची थापणूक जाली. इ.स.१९३५ त, पक्षाचे परिशदेंत माओ हो पक्षाचो अध्यक्ष आनी निर्विवाद फुडारी जालो. चीनांतलो कम्युनिझम हो चिनी परिस्थिती आनी समाजवेवस्था हांकां पोशाक आसतलो अशी जाणवीकाय माओन पक्ष कार्यकर्त्यांक १९४२ त दिली. माओन इ.स. १९४९ त चीनची जैतिवंत क्रांती घडोवन हाडटकच, पक्ष कार्यकर्यांमुखार निश्र्चित आनी स्पश्ट असो राजकीय आनी अर्थीक कार्यक्रम दवरलो. चीन आनी चीनवादी कम्युनिस्ट पक्ष माओ-त्से-तुंग हाचें भाश्य अधिकृत अशें मानतात.
रशिया आनी चीन ह्या दोनूय देशांतले कम्युनिस्ट पक्ष मार्क्सवादी तत्वगिन्यानाचो प्रचार करीत आसले, तरी दिनूय पक्षांनी संघटना-कार्यपध्दत आनी तत्तवगिन्यान हातूंत उपाओ फरक दिसून येता. रशियन कम्युनिस्ट पक्षांत शेतकामत्यांचे प्रमाण सामकें थोडें आसा. आयचो रशियन कम्युनिस्ट पक्ष आनी समवसारांतले चड करून सगळेच कम्युनिस्ट पक्ष मध्यम वर्गीय जाल्यात. चिनी कम्युनिस्ट पक्षांत मात शेतकामत्यांचो आंकडो भरपूर आसा, पूण हालींच जाल्लो चिनी कम्युनिस्ट पक्षाचे राश्ट्रीय परिशदेंत बुध्जिजीवी वर्गाक पक्षाकडेन चडांत चड आकर्शित करपाखातीर यत्न करचे, असो थाराव केला.
४. पोलंड: ‘पोलिश युनायटेड वर्कर्स पार्टी’ हो पोलंडांतलो बळीश्ठ पक्ष आसा. १९४८ त कम्युनिस्ट पक्ष आनी समाजवादी पक्षांतलो दावो पंगड हांणी एकठांय येवन ह्या पक्षाची थापणूक केली. पोलंडांतलो पुराय राजकी, समाजीक आनी संस्कृतीक जिणेचेर ह्या पक्षाचें नियंत्रण आसा. पोलंड वार्सा कबलातीचो वांगडी आशिल्ल्यान ताचें परराश्ट्र धोरण आनी लश्करी हालचाल रशियाच्या हुकुमावरवीं चलता.
५. युगोस्लाव्हिया: युगोस्लाव्हिया १९१९ त, ‘सोशलिस्ट वर्कस’
