Page:Konkani Viswakosh Vol1.pdf/38

${\begin{aligned}_{Z}M^{A}&=ZM_{P}+(A-Z)M_{N}-{\frac {E_{B}}{c^{2}}}\\&=AM_{N}+Z(M_{P}-M_{N})-{\frac {E_{B}}{c^{2}}}\end{aligned}}$

हांगा Z = अणुक्रमांक, A = वस्तुमान, u = वस्तुमानांक (द्रव्यमानांक) = एकूण कणसंख्या, MN = न्युट्रॉनाचें वस्तुमान, Mp = प्रोटॉनाचें वस्तुमान , A-Z = न्युट्रॉनसंख्या , EB = बंधनऊर्जा , C = उजवाडाचो वेग. वयलें सूत्र अणुकेंद्राच्या वस्तुमानाक लागू पडटा. तातूंत अणुकेंद्रा भोंवतणी घुवपी इलेक्ट्रॉनांचें वस्तुमान मेळयल्यार पुराय अणुंचें वस्तुमान मेळटा. ड्यूटेरॉनाची बंधनशक्ती काडपाक वयल्या सुत्राचो उपेग केल्यार

EB = MH + MN – MD = 1.008142 + 1.008982 – 2.014735

                               = 0.002389u
                               = 2.225Mev;

(1u = 931.48 Mev)

(MH = हायड्रोजनाचें वस्तुमान , MD = ड्यूटेरॉनाचें वस्तुमान , u = वस्तुमान, एकक अशी मेळटा. ड्यूटेरॉन (D) हातूंत दोन कण आसात म्हळ्यार दरेका कणा फाटल्यान सरासरी 1.11 Mev इतली बंधनशक्ती येता. जितली कणाची बंधनशक्त चड तितली अणुकेंद्राची थिरताय चड आसता. कण बंधनशक्त ड्यूटेरॉनापसून निकेल-लोहामेरेन (8.8 Mev) वाडत वता आनी उपरांत युरेनियमा मेरेन (7.6 Mev) ल्हव ल्हव उणी जाता.

अणूंचें भंजन, द्रवबिंदू प्रतिमान : 1939 त, भंजना विशीं कांय गजाली निश्चित जाल्यो, त्यो अश्योः 1) युरेनियम आनी थोरियम ह्या दोनूय मूलद्रव्यांचें उच्च ऊर्जायुक्त ( ̴ Mev) न्यूट्रॉनाक लागून भंजन जाता. युरेनियम (235) चें मंद (ऊश्मीय) (0.025 ev) न्युट्रॉनाक लागून भंजन जाता. 2) मंद न्यूट्रॉनाच्या युरेनियम (238) चेर जावपी भडिमाराक लागून 10 ते 20 ev शक्त आशिल्ल्या न्यूट्रॉनाच्या ग्रासाच्या बाबतींत अनुस्पंदन (resonance) परिणाम दिसून येता. उत्पन्न जावपी युरेनियम (239) चें अर्दायुश्य (half- life) सुमार 23 मिनटांचें आसता. 3) भंजनांतल्या खंडांचे दोन वर्ग आसतात. एका वर्गांतल्या कंडांचे वस्तुमानांक 95u च्या लागसार आसतात. दुसऱ्या वर्गांतलो वस्तुमानांक 140u च्या लागसार आसता. हलक्या खंडांची शक्त 100 Mev च्या लागसार आनी जड खंडांची सुमार 60 Mev आसता. 4) 1 टक्को भंजनांत एका किरणोत्सर्गी खंडांतल्यानन 1 विलंबीत (भंजना उपरांत बऱ्याच काळांत) न्यूट्रॉन भायर पडटा. 5) दर एका भंजनांत सरासरीन 2.4 न्यूट्रॉन उत्पन्न जातात.

द्रवबिंदू प्रतिमानाच्या आदारान बोर आनी व्हीलर ह्या शास्त्रज्ञांनी अणुकेंद्रीय भंजनाची उपपत्ती लागू केली. ताचे वयल्यान स्वंयंभंजन आनी ऊश्मीय आनी ऊच्च ऊर्जायुक्त न्यूट्रॉनांच्या योगान जावपी भंजन हे आविश्वकार, शक्य आसात, अशें दिसून आयलें. खंडां मदलो विद्युत भार- विनियम, तांचें कोनीय वितरण, खंडांची ऊर्जा, भंजनाची उपपत्ती ह्या विशयांवेलें संशोधन आनी अभ्यास चालू आसा.

भंजन- खंडः युरेनियम (235) च्या भंजन- खंडांचे वस्तुमानांक 85 ते 104 आनी 130 ते 149 अशा दोन वर्गांत आस्पावतात. चडांत चड संभाव्य भंजन 7 टक्केच आसता. खंडांचे वस्तुमानांक सरासरीन 95 आनी 139 आसतात. वस्तुमानांक 72 ते 158 हांच्यांत वेगवेगळीं 87 तरेंचीं भंजनां जातात. भंजनांतल्या खंडांत थार अणुतल्या न्यूट्रॉन संख्ये परस चड न्यूट्रॉन आसतात. देखून, दरेक खंड निमाणो थीर अणूच्या स्थिती मेरेन जायमेरेन एका किरणोत्सर्गी श्रेणीचो जनक जाता. देखीकः ${\begin{aligned}{\ce {_92U^235 +_0n^1->_92U^236->_54Xe^140 +}}&{\ce {_38Sr^94}}\\&{\ce {+ 2_0n^1 +\gamma+200Mev}}\end{aligned}}$

हातूंत झेनॉन (140) ह्या किरणोत्सर्गी मुलद्रव्या पसून उत्पन्न जावपी श्रेणी अशीः ${\begin{aligned}&{\ce {_54Xe^{140}->[\beta-] _55Cs^{140}->[\beta-]}}\\&{\ce {_56Ba^{140}->[\beta-] _57La^{140}->[\beta-] _58Ce^{140}}}\end{aligned}}$

भंजनांत तयार जावपी शक्तः अनुभवसिद्ध वस्तुमानसुत्राच्या आदारान भंजन- खंडां खबर आसता जाल्यार उत्पन्न जावपी ऊर्जेचें गणित करूं येता. देखीकः 42Mo95 आनी 57La139 ही दोन खंडां आसत जाल्यार एकूण तयार जावपी शक्त 198 Mev जातली. ऊश्मीय न्यूट्रॉनाक लागून युरेनियम (235)च्या भंजनांत उत्पन्न जावपी 200 Mev शक्तीचो हिशोब सादारणपणान फुडें दिल्ल्या प्रमाण आसताः

भंजन- खंडांची गतिज शक्त = 167 Mev, तयार जाल्ल्या न्यूट्रॉन कणांची गतिज शक्त = 5 Mev, ϒ किरणांची शक्त = 7 Mev, β कणांची शक्त = 5 Mev किरणोत्सर्गी, द्रव्यांतल्यान येवपी ɳ किरणांची शक्त = 5 Mev, न्यूट्रिनोंची शक्त = 11 Mev. एकूण शक्त = 200 Mev. 'भंजन- विक्रियेची सांखळीः चार तरेच्या वेगवेगळ्या विक्रियांत अनुकूल समतोल सादतकूच युरेनियम (235) च्या बंजनाची सांखळी- विक्रिया करप शक्य जाताः 1) शोषण जावपी न्यूट्रॉन संख्ये परस चड न्यूट्रॉन उत्पन्न करपी भंजन-विक्रिया (आकारमानाचेर आदारून ) 2) भंजन करीनासतना जावपी न्यूट्रॉनाचो ग्रास (आकारमानाचेर आदारून) 3) युरेनियमा खेरीज हेर द्रव्यांत भंजन करीनासतना जावपी न्यूट्रॉनाचें शोषण (आकारमानाचेर आदारून ) 4) भंजनक्षम न्यूट्रॉनाचें, ग्रास जायनासतना पृष्ठभागा पसून जावपी विमोचन म्हळ्यार निसटून वचप (पृष्ठक्षेत्रफळाचेर आदारून). अमेरिकेंतल्या शिकागो विद्यापिठांत एन्रिको फेर्मी हाणें अणुकेंद्रीय विक्रियांत 2 डिसेंबर 1942 दिसा पयली सांखळी- विक्रिया साध्य केला आनी 6 ऑगस्ट 1945 दिसा पयल्या अणुबॉंबाचो हिरोशिमाचेर स्फोट जालो. (पळेयातः अणबाँब)

अणुशक्तीचे विधायक उपेगः अणुशक्तीचो शांततायेच्या कार्या खातीर मुखेल करून तीन प्रकारांनी उपेग जाता. (1) मोट्या प्रमाणाचेर आनी माफक जदरांत वीज निर्मिती करप आनी ती वेगवेगळ्या कार्या कातीर वापरप. (2) विक्रियकांच्यास (अणुभाट्यांच्या) वरवीं तरेकवार ‘किरणोत्सर्गी समस्थानिक’ (Radioactive isotopes) निर्माण करप आनी तांचो व्व्हारांत आनी संशोधना खातीर उपेग करप. 3) कालवे खणप, कृत्रिम बंदरां तयार करप, खनिज तेलाची सुलब निर्मिती हांचे खातीर ल्हान- मोट्या प्रमाणाचेर आणवीय स्फोटांचो उपेग करप.

अणुशक्त- मंडळाः अणुशक्तीचें उत्पादन, संशोधन आनी तिचें उपयोजन ह्या वावरा खातीर वेगवेगळ्या देशांत स्थायी स्वरूपाचीं मंडळां स्थापन केल्यांत. ह्या मंडळांच्यो कार्य पद्दतीय निश्चित केल्यात. चड