वाडटा; तशेंच (6) व्या क्रमांकाचे विक्रियेक लागून जावपी ट्रिटियम (1H3) ची झीजूय भरून येता. ताका लागून क्रमांक (8) सारकिल्यो तातूंतल्या तातूंत जड अणुभार आशिल्ल्यो विक्रियाय घडटात. वयल्या विक्रियांत न्युट्रॉनांची मोट्या प्रमाणांत उत्पत्ती जावन ह्या न्युट्रॉनांच्या वरवीं हायड्रोजन- बाँबाच्या आवरणा खातीर वापरिल्ल्या युरेनियम (238) च्या अणूंत भंजन- विक्रिया घडटात. ताका लागून, आनीकूय उपाट ऊर्जा तयार जाता. हायड्रोजन- बाँबाची संरचना आनी ताचो स्फोट घडोवन हाडपाचें तंत्र हेंय एक ह्या बाँबाच्या निर्मात्याचें गुपीत आसा. हायड्रोजन बाँबाचो स्फोट करून अणुबाँबापरस शेंकड्यांनी पटींनी ऊर्जा तयार करप शक्य आसा. अणुबाँब निर्माण करपाचो प्रकल्प जे. रॉबर्ट ओपेनहायमर हाच्या फुडारपणाखाला लॉस एंलॅमॉस (न्यु मेक्सिको) प्रयोगशाळेकडेन सोंपयल्लो. 1945 त तीन अणुबाँब तयार जाले. पयल्या प्लुटोनियम(239) बाँबाचो चाचणी प्रयोग एलॅमॉगोर्डो सॅंड्स (न्यु मेक्सिको) हांगा 16 जुलय 1945 ह्या दिसा जालो. 6 ऑगस्ट 1945 ह्या दिसा जपानांतल्या हिरोशिमा शाराचेर युरेनियम (235) च्या अणुबाँबाची घुरी घालून अमेरिकेन अणुबाँबाचो वापर झुजांत पयलेच खेपे केलो. ह्या स्फोटाक लागून सुमार 20,000 टन ट्रायनायट्रोटोल्यूइन (trinitrotoluene- TNT) इतली ऊर्जा कांय मायक्रोसेकंदांत (सुमार एक मायक्रोसेकंद = 10-6 सेकंद) निर्माण जाली आनी ह्या भिरांकूळ स्फोटाक लागून हिरोशिमा शार पुराय लासून नश्ट जालें. ह्या बाँबस्फोटांत 60,000 लोक आक्ताक सोंपले आनी सुमार 70,000 लोक गंभीर जखमी जाले. प्लुटोनियम(239) बाँब अमेरिकेन नागासकी शाराचेर 9 ऑगस्ट 1945 ह्या दिसा उडयलो. ह्याय विध्वंसक स्फोटाक लागून सुमार 39,000 लोक आक्ताक मेले आनी हेर 25,000 लोक जखमी जाले. ह्या दोनूय बाँबाचो स्फोट 650 मी. उंचायेचेर जालो आनी हवेच्या अति उच्च दाबाक लागून आनी स्फोटांत उत्पन्न जाल्ल्या प्रचंड उष्णतेक लागून हीं शारां पुराय नश्ट जालीं.
हाचे उपरांत ऑक्टोबर- नोव्हेंबर 1952 त, अमेरिकेन, पॅसिफीक महासागरांतल्या मार्शल जुंव्याचेर ‘माइक’ नांवाच्या हायड्रोजन बाँबाचो चाचणी स्फोट केलो. 1 मार्च 1954 ह्या दिसा बिकिनी एटॉल (मार्शल जुंवो) हाचेर जो स्फोट जालो, ताची शक्ती 15×106 च्या शक्ती इतली आशिल्ली. मार्च 1954 त आनीकूय एक उश्मीय अणुकेंद्रीय (thermonuclear) स्फोट करप जालें. ऑगस्ट 1953 त, रशियेन केल्ल्या ऊश्मीय अणुकेंद्रीय स्फोटांत Li6H2 चो उपेग केल्लो. झुजा उपरांत अमेरिकेन पॅसिफिक महासागरांतल्या नेवेटाक हांगा तशेंच नेवाडा ह्या सुवातींनी अणुबाँब स्फोटाचे 10-12 चांचणी प्रयोग केले. इंग्लंड, फ्रांस, रशिया आनी चीन ह्या चारूय राश्ट्रांनी दोनूय प्रकारचे बाँब तयार करपाक यश मेळयलां. अमेरिकेन 1964 त पयलो अणुबाँब स्फोट केलो. अमेरिकेन 1952 त, 10 मेगॅटनचो हायड्रोजन बाँबस्फोट केलो. हवेंतलो हायड्रोजन बाँबस्फोट अमेरिकेन 1956त (15 मेगॅटन), रशियेन 1955 त (10 मेगॅटन) आनी इंग्लंडान 1954 त (5 मेगॅटन) केलो.
अणुकेंद्रीय स्फोटाचे वायट परिणामः भंजन विक्रिया आसूं वा संघटन विक्रिया आसूं असले विक्रियांत रसायनीक विक्रियांच्या मानान खूब मोट्या प्रमाणांत ऊर्जा निर्माण जाल्ल्यान अणुबाँब वा हायड्रोजन बाँब उपाट संहारक आसता. अणुकेंद्रीय स्फोटाक लागून मळबांत निर्माण जाल्ल्या खर उश्णतेक लागून सगळ्याक उजो पेट्टा आनी दाब- आघात- तरंग निर्माण जाल्ल्यान इमारती नश्ट जातात. अणुकेंद्रीय विक्रियांच्या वेळा भायर पडिल्ल्या किरणोत्सर्गाक लागून जीवसृश्ट लेगीत नश्ट जाता. त्या वेळार तयार जाल्लीं किरणोत्सर्गी द्रव्यां कांय प्रमाणांत स्फोटाच्या वाठारांत पातळटात जाल्यार कांय प्रमाणात जगभर पातळटात. ह्या वेगवेगळ्या परिणामांची खरसाण स्फोटाचो प्रकार, स्फोट जाला त्या वेळची ताची जमनीपसूनची उंचाय, ताची शक्त आनी त्या वेळा वयलें हवामान ह्या म्हत्वाच्या गजालींचेर पातयेवन आसता. हायड्रोजन बाँबाच्या स्फोटा पसून त्या मानान कमी प्रमाणांत किरणोत्सर्गील पदार्थ निर्माण जातात. धर्तरेवेल्या हवेच्या धांपण्यांच्या भायर स्फोट जाल्यार रेडिओ तरंगाच्या दळणवळणांत आडखळ तयार जाता. स्फोट भुंयेपसून जितल्या चड उंचायेचेर जाता तितली किरणोत्सर्गाची कार्यप्रवणता कमी आसता. हातूंत सगळ्यां भितर दाब-आघात-तरंग आनी ऊश्णता. तरंग हे चड आपायकारक आसात. 5 मेगॅटन बाँबांच्या जमनीवेल्या स्फोटाक लागून 10 किमी. वाठारांतल्यो इमारती नश्ट जातात, 40 किमी. अंतरा मेरेनच्या लोकांक जाळ लागता आनी 32 किमी. अंतरावेल्या वाठारांत कागद, सुकीं लांकडां असल्या पदार्थांक उजो पेट्टा. स्फोटाच्या वेळा भायर पडपी किरणोत्सर्गाक लागून सुमार 150 किमी. मेरेनच्या अंतराचेर धको उप्रासता. स्फोट चड उंचायेचेर घडून आयलो जाल्यार किरणोत्सर्गी पावस खूब कमी प्रमाणांत घडून येता. अणुंबाँब आनी हायड्रोजन बाँब हांच्या विक्रियांक लागून जावपी ऊर्जा शांतताये खातीर आनी मनशाच्या कल्याणा खातीर उपेगांत हाडपा खातीर शास्त्रज्ञांचे यत्न चालू आसात आनी कांय प्रमाणांत तांकां यशूय आयलां. अणुबाँब, हायड्रोजन बाँब सारकील्या स्फोटक अण्वस्त्रांवरवीं जावपी जीवहानी आनी हानी भयांकृत आशिल्ल्यान अशा अण्वस्त्रांचो वापर जावंचो न्हय म्हूण संवसारभर शांततायेचे पुरस्कर्तें वावुरतात. अणुशक्तः युरेनियमा सारक्या व्हडल्या वस्तुमानाच्या अणुकेंद्रांच्या भंजनाक लागून (फुटप-fission) वा ड्युटेरहियम वा ट्रिटियम हांच्या सारक्या ल्हन वस्तुमानाच्या अणुकेंद्रांच्या संघटनाक लागून निर्माण जावपी ऊर्जेक ‘अणुशक्त’ अशें म्हणटात. युरेनियमा सारक्या कांय अणुंचें न्यूट्रॉनांक लागून असमान पूण तुल्य वस्तुमानाच्या दोन खंडांत भंजन जाता.अशीं दाेन खांडां जे विक्रियेंत उत्पन्न जातात, ताका ‘व्दिभंजन’ (fission) म्हणटात. जेन्ना एकाद्र्या जड अणुचें भंजन जाता, तेन्ना दोन खंडांच्या दरेका बंधन शक्तींची (binding energy) बेरीज ही मुल अणुच्या बंधनशक्ती परस चड आसता. भंजनात ह्या दोगांमदल्या फरका इतली ऊर्जा मुक्त जाता. भंजन विक्रियेंत अणुकेंद्रांतल्या दर कणा फाटल्यान 0.8 Mev(Mev- दशलक्ष इलेक्र्ट्रॉन व्होल्ट) इतले श्रेणीची शक्त निर्माण जाता. H(हायड्रोजन) , H(ड्युटेरियम), H (ट्रिटियम) हांच्या सारक्या ल्हव अणूंचे He (हीलियम) च्या रूपांत एकत्रीकरण जाल्यार प्रत्येक कणाची बंधनशक्त 1.1 Mev पसून 7.2 Mev मेरेन वाडटा. हाका संघटन – विक्रिया म्हणटात. संघटन- विक्रियेंत दर कणाक 1.5 ते 2 Mev आनी कांय संघटन-विक्रियांत दर कणाक 3 Mev मेरेन अणुशक्त निर्माण जाता. नवे अणू तयार जातना अणुकेंद्रीय बंधनशक्तींत फरक जालो तर वस्तूमानाचें शक्तींत रूपांतर जावन ती भायर पडटा वा तिचें शोषण जाता. अशें तरेन अणुकेंद्रीय विक्रियांत तयार जाल्ल्या शक्तीक अणुशक्त म्हणटात. पूण ज्या विक्रियांत कणाक खाशेली शक्त प्राप्त जाता, अशाच विक्रियांचो आस्पाव अणुशक्तीच्या उत्पादनांत जाता. अणुकेंद्राची थीरताय, वस्तुमानक्षय, बंधनऊर्जाः खंयच्याय थीर अणुकेंद्राचें वस्तुमान तातूंतल्या मेकळ्या प्रोटॉन आनी न्युट्रॉन कणांच्या वस्तुमानांच्या बेरजेपरस कमी आसता. हाचें कारण म्हळ्यार ऊर्जा- वस्तुमान- संबंदां प्रमाण बंधन उत्पन्न करपा खातीर वस्तुमानांतलो कांय अंश खर्च जाता. अणुकेंद्राचे वस्तुमान फुडल्या सूत्रान दाखयतात.
