माळपाखातीर आनी देवाक घालपाखातीर उपेग जाता. पुराय तेयार जाल्ल्या कवाशाच्या फुलापसून तेल काडटात. ह्या तेलापसून कवाशाचें अत्तर तयार करतात. पूर्विल्ल्या काळार लेगीत हें उत्तर लोक काडटाले. शाबू,सौदर्यप्रसाधनां, तंबाखू,उजवाती हातूंत वासाखातीर ह्या तेलाचो उपेग जाता. जेवणा-खाणाच्या कांय पदार्थातूय वास हाडपाखातीर ह्या तेलाचो वापर करतात. तकली उसळप आनी संधीवात ह्या सारक्या दुखण्यांचेर कवाशाच्या तेलाचो उपेग जाता. घराचें पाखें, शेंद-यो,दोरयो,तोपयो,पांटले,पोतयो ह्यो वस्तू पानांपसून तयार करतात. मूळांपसून रंगोवपाचे ब्रश करतात. देवी, कुश्टरोग, उपदंश, खोरोज, कोड आदी दुयेंसां बरीं करपाक कवाशाच्या पानांचो उपेग जाता. बोणकी ही कवाशाचीच एक जात. तिच्या फुलाचो वास कमी आनी रंग धवसार हळडुवो आसता.-कों.वि.सं.मं कविता: काव्य शब्दाची व्याख्या विद्धान विंगड विंगड तरेन करतात. विश्र्वनाथाचार्यान ‘वाक्यं रसात्मकं’ अशें म्हळां.रमणीयार्थ प्रदान करपी उतर म्हळ्यार काव्य, अशें जगन्नाथाचार्याचें मत आसा. ‘रीतिरात्मा काव्यस्य’, ‘काव्यस्यात्मा ध्वनि: ’अश्यो वामनाचार्य आनी आनन्दवर्धनाचार्याच्यो व्याख्या आसात. ह्यो व्याख्या काव्यरचणुकेची म्हायती दितात. अस्तंतेकडल्या विव्दानांनीय विंगड विंगड पध्दतींनी काव्याची व्याख्या करपाचे यत्न केल्यात. काव्य हें अनुकरणात्मक आसता अशें अरिस्टॉटलचें मत आशिल्लें. कविता म्हळ्यार जिविताची समीक्षा अशी व्याख्या आर्नो हाणें केल्या. काव्य म्हळ्यार प्रभावी भावनांचो उत्स्फूर्त हुंवार, अशें वर्डस्वर्थ हाचें मत, जाल्यार ब-या मनशाच्या मनाचीं ब-यांतल्या ब-या खीणांची मुद्रा, अशें मत शेली हाणें उक्तायलां. ह्यो सगळ्यो व्याख्या मतींत दवरीत जाल्यार ताचो अर्थ असो जाता जिवितांतल्यो विंगड विंगड अनुभूती एकठांय करून, उतरां आनी अर्थाच्या आदारान कलारूपान आयिल्ली पध्यमय अभिव्यक्ती म्हळ्यार कविता. भाव, अनुभूती,चेतना, संवेदना, प्रतिमा आनी कल्पना हांची भरसण म्हळ्यार कविता. कलाविध्येच्या रूपान सौंदर्यशास्त्राकडेन तिचें नातें आसा. जशें ध्वनीचें सार्थक रूप संगीत, रंगांचें आनी रेखांचें सार्थक रूप चित्र, तशें शब्दांचें सार्थक रूप कविता (‘शब्दार्थौ सहितौ काव्यम्’). कथा-कादंबरींत घटनाचक्र मुखेल, नाटकांत अभिनय आनी संवाद मुखेल, जाल्यार काव्यांत अनुभूतिचो साक्षात्कार मुखेल जावन आसता. पूर्विल्ल्या काळांतल्या काव्याचें स्वरूप वेगळे आशिल्लें. सध्या जें काव्य आसा, ताचें मूळ प्राकृत काळांतल्या लोकांच्या मंत्रसूक्तांनी आनी ताल लयात्मक कथाकथनाचे परंपरेंत दिश्टी पडटा. अशा ह्या काव्यांत नैतिक मूल्यांची अभिव्यक्ती हो म्हत्वाचो मानदंड आशिल्लो. रचणूक छंदोबध्द आसताली. वेदांतले गायत्री, अनुष्टुभ, लोकांमदलो होंवी प्रकार हातूंत क्षंदाचें प्रमाण मेळटा. छंद काव्याक कूड दितालो, पूण फक्त छंद म्हळ्यारूच कविता न्हय. समाजाप्रमाण कविताय नवें नवें रूप घेता. पूर्विल्ल्या काळांतल्या वेदांत धर्मीक स्थितीक फाव तशी कविता घडटाली. सध्या कवितेचें रूप विंगड विंगड प्रकारचें आसा. कवितेंतलो हो बदल समाजीक बदलाचे मागणेतल्यान जायत आसा. काव्याचे दोन मुखेल प्रकार म्हळ्यार लोकगीत आनी साहित्यिक काव्य. साहित्यिक काव्य तीन प्रकारचें आसता- प्रबन्धकाव्य, गीतकाव्य आनी नाट्यकाव्य. प्रबन्धकाव्य वर्णनात्मक आनी उच्चवंशीय नायकांचें चरित्र रंगयता. खंडकाव्यांत खंडचित्र मेळटा. गीतकाव्यांत आत्मानुभूति मुखेल आसता. गीतकाव्याचे कांय प्रकार अशें: संबोधन गीत (ode), चतुर्दशपदी (sonnet), वेदनागीत (elegy), व्यंग्यगीत (satire). नाटक आनी काव्य मेळून नाट्यकाव्य जाता. पूर्विल्लें नाटक काव्यात्मक आनी भावात्मक आसतालें. पृर्विल्ल्या काळांत भारत आनी अस्तंतेकडल्या देशांनी कविता देवांचे विशय आनी तुस्त घेवन मुखार येताली. भारतांतले वेदसूक्त, येवन देशांतलें डित्तीराम्बुस (Dithyrambus)आनी चीन हांगाचें आध्यगीत ह्या गजालीचें प्रमाण दिता. भारतांतले आध्य महाकवी वाल्मिकी आनी व्यास रामायण आनी महाभारत ह्या महाकाव्यांक लागून नामनेक पावल्यात. युरोपांत ‘इलियड’ आनी ‘ओडिसी’ हीं महाकाव्यां बरोवपी होमर हो नामनेचो ग्रीक कवी. अस्तंती साहित्यांत वर्जिल हाचें ‘ईनिड’, तास्सो हाचें ‘जेरूसालेम’, आरियोस्तो हाचें ‘ऑर्लादो रियोझो’, दांते हाचें ‘डिवायन कॉमेडी’, गटे हाचें ‘फाउस्ट’ हीं कांय महाकाव्यां बरींच गाजल्यांत. अस्तंती साहित्यिकांमदी शेक्सपीअर, मिल्टन, वर्डस्वर्थ, शेली, कीटस, बायरन, टी.एस्. इलियट, यीटस हीं नांवां कवितेच्या मळार नामनेचे जावन आसात. आलेशांद्र पुश्कीन, मायकोवस्की, व्हिक्टर ह्यूगो, लामारतीन, लू सून, ग्राबियला मिस्त्राल, पाब्लो नेरूदा, ओक्ताव्हियो पाझ, फेदेरीको गार्सीया लॉर्का हांकां संवसारीक कीर्त मेळ्ळ्या. महाकाव्यशैंलीत भारतांत रचिल्लें काव्य:’रामचरित मानस’, सूरदास हाचें ‘सुरसागर’; मराठींत संत ज्ञानेश्वर हाची ‘ज्ञानेश्वरी’, संत तुकाराम हाची ‘गाथा’, संत एकनाथ हाचें ‘अभिनवरामायण’; असमियांत मंगर हाचें ‘पद्मपुराण’; बंगालीतलें ‘कृत्तिवास रामायण’; तेलगुंतलें तिक्कना हाचें ‘निर्वचनोत्रर रामायण’; तामीळांतले कंब हाचें ‘कंबरामायण’; मल्याळमांत एणुत्रच्छन हाचें ‘अध्यात्म रामायण’, काण्णाश हाचें ‘कण्णशरामायणम्’; कन्नडांत पंप हाचें ‘पम्परामायण’ अशीं कांय काव्यां बरयल्यांत. भारतांतले कालिदास, भारवि,माघ,श्रीहर्ष हे संस्कृतांत जाल्यार हिंदी भाशेंत मैथिलिशरण गुप्त, जयशंकर प्रसाद, कन्नड कवी मास्ती व्यंकटेश अय्यंगार, तेलुगु कवी विश्वनाथ सत्यनारायण, तमीळ कवी गोपालकृष्ण भारती, सुब्रमण्यम भारती, मल्याळम् कवी वळ्ळचोळ नारायण मेनन, कुमारनाशन,ओडिया कवी राधानाथ,असमिया कवी हेम गोस्वामी हे नामनेचे जावन आसात. गीतकाव्याच्या मळार मुखेल भारतीय कवी म्हळ्यार जयदेव (गीतगोविंद), विध्यापती (पदावली), जयशंकर प्रसाद, (झरना, लहर) सुर्यकांत त्रिपाठी ‘निराला’ (जागो फिर एक बार), महादेवी वर्मा (यमा), सुमित्रानंदन पंत (चिदम्बरा). कन्नड भाशेंत एस्. श्रीकंठ्या, एम्. गोविन्द पै, व्ही. सीतारामय्य, मास्ती वंकटेश अय्यंगार, बेंद्रे, काश्मीरी भाशेंतलो गुलाम अहमद मजरूर, गुजरातींत भोलानाथ दिवेटिया बी. के. ठाकूर, मल्याळम् भाशेंत जी. शंकर कुरूप, बालामणी अम्मा, हे कांय कवी जावन आसात.- डॉ. एल्. सुनीताबाय कव्वाली: इस्लामी कंठसंगीतांतलो भारतांत रूजिल्लो एक भक्तीप्रधान संगीतप्रकार भारतांत रूढ जाल्ल्या भजनांचें अनुकरण करून पर्शियन संगीत शैलींत केल्ली मांडावळ म्हळ्यार ‘कव्वाली’अशेंय म्हण्टात. कव्वालीच्यो रचना धर्मीक तेचपरी लौकिक आसतात. लौकिक विशयांच्यो रचना गावप्यांक ‘कलावंत’ आनी धर्मीक विशयांच्यो रचना गावप्यांक ‘कव्वाल’ अशें म्हण्टात. कव्वाली प्रकारापसून स्फूर्त घेवन अमीर खुसरौ (१२५३-१३२५) हाणें शास्त्रीय संगीतांतल्या ‘ख्याल’ ह्या कंठसंगीतप्रकाराची उदरगत केली, अशें म्हण्टात. तानसेनाचो प्रभाव वाडचेआदीं धृपद गावपी, कलावंत आनी कव्वाल हांकां एकाच पांवड्याचेर मानताले. ताल आनी लयेंत गायिल्ल्या कव्वालीचीं खाशेलपणां अशीं: १.पुराय सप्तकभर वयर-सकयल नेटान भोंवपी तानो २. गीताचें धृपद सांधिक रितीन खणखणीत गावचेली पध्दत. -कों.वि.सं.मं कस्तुरी: एक वासाचें द्रव्य. कस्तुरी कस्तुरीमृगापसून मेळटा. तीन वा ताचेरपस चड वर्सांच्या नर कस्तुरीमृगाचे बोंबलेखाला पो
