कॅन्सर म्हत्वाचीं थळां: ओटावा ही कॅनडाची राजधानी आसली तरी मॉंट्रेअल हें हांगाचें सगळ्यांत व्हड शार आसा. टॉंरॅटो, व्हॅंकुव्हर, एडमंटन, कॅलगारी, हॅमिल्टन, विनीपेग, लंडन, विंझर, क्वीबेक, रिजायना, सॅस्काटून हीं हांगाची हेर व्हडलीं शारां. तेभायर उत्तरेवटेनचे वाठार थंयचे सैमीक सोबीतकायेक लागून संवसारांतल्या भोंवडेकाराखातीर आकर्शणाचे थारल्यात- कों.वि.सं.मं कॅन्सर: कॅन्सर हें उत्तर लॅटिन भाशेंतल्या ‘कॅंक्रम’ह्या उतरावयल्यान आयलां. ‘कॅंक्रम’ म्हळ्यार कुल्ली. कुल्ली जशी आपले दांगे मांसात रोमता, तशाच प्रकारान कॅन्सर पेशीजाळांत (tissues)रिगता. कॅन्सर जावप म्हळ्यार कुडींत पेशींची (cells) भरपूर प्रमाणांत नवी उत्पत्ती जावन कुडीत मारक अशी गांठ निर्माण जावप. अशी जी गांठ निर्माण जाता, तिका ‘निओप्लासिया’ वा ‘ट्यूमर’ अशेंय म्हण्टात. हे निओप्लासिया वा ट्यूमर दोन प्रकारचे आसतात. १ निरूपद्रवी(benign or innocent) २. उपद्रवी(malignant). उपद्रवी गांठीक सादारणपणान कॅन्सर म्हण्टात आनी अशी गांठ जावप फकत मनशांकूच न्हय, तर हेर जनावरां, झाडां आनी किटकांकूय जाता. इतिहासीक फाटभूंय: ट्यूमर वा कुडिंतल्या गांठीची म्हायती सामक्या पोरन्या म्हळ्यार रामायणकाळासावन सांपडटा (इ.स.प. सुमार २०००). कॅन्सरविशींची बरीचशी म्हायती इ.स.प.१५०० वर्सा ईजिप्तचे पोरने बरपावळींतय सांपडल्या.
जाका वैजकीशास्त्राचो मूळपुरूस मानतात त्या कॉस हांगाच्या हिप्पोक्रेटस (इ.स.प. ४६०-३७५) हाणें दोन विभागांनी ट्यूमराचें दुयेंस वांटून घालां: (१) धोको नाशिल्ले ट्यूमर (२) धोक्याचे ट्यूमर गालेन (इ.स. १३१-२०१) हाणें बरयिल्ल्या ३०० परस चड पुस्तकांनी ट्यूमरचेर खासा बरपावळ आसा. १७ व्या शतमानांत लागिल्ल्या सूक्ष्मदर्शकाच्या (microscope) सोदाक लागून आनी मासौलो मालपिगी (१६२८-१६९४) हाच्या ऊतिविज्ञानाच्या (histology)अभ्यासाक लागून फुडें रूडॉल्फ विरचॉव्ह (१८२१-१९०२) हाणें पोरन्या पेशींचें विभाजन जावन नव्यो पेशी तयार जातात, असो विचार आशिल्लो क्रांतीकारक प्रबंध बरयलो. हांगासावन विकारविज्ञानाच्या (pathology)अभ्यासाक नेटान सुरवात जाली.
वर्गीकरण: थळ वर्गीकरण (site classification): कुडींतल्या दरेक अवयवाभितर विंगड विंगड प्रकारच्यो पेशी आसतात आनी ह्या कोशिकांनी एक वा चड प्रकारच्या कॅन्सराची लागण जावंक शकता. ताका लागून तांच्या मूळ थळावयल्यान वर्गीकरण करूं येता. क्रियावादी वर्गीकरण (functional classification): बरेच ट्यूमर शेंबडासारक्या पदार्थांची निर्मणी करतात आनी कांय फावट ही निर्मणी ब-याच व्हड प्रमाणांत जाता. अशा क्रियांचो परिणाम अंत:स्त्रावी ग्रंथीचेर (endocrine glands)दिसून येता. पेशीचें आनुवंशिकी वर्गीकरण (histogenetic or cytogenetic classification): ऊतिजननीक आनी पेशीजननीक अशें वर्गीकरण सूक्ष्मदर्शकांतल्यान ट्यूमरचें परिक्षण केल्याउपरांत आनी जातूंतल्यान कॅन्सर जावपाची शक्यताय आसा अशा ऊतिंची वा पेशींची वळख जातकच करतात. सध्याचें वर्गीकरण: सध्या जे वर्गीकरण करतात तें पेशीजननीक आनी प्रवृत्ती ह्या दोन गजालींचेर आदारीत आसा. ट्यूमराक नांवां दिवपाखातीर विंगड विंगड अनुप्रत्ययांचो (suffixes)उपेग जाता. ‘ओम’(oma) अनुप्रत्यय म्हळ्यार ट्यूमर. निरूपद्रवी ट्यूमरांक ऊतिंच्या पेशिकांच्या प्रकाराक अनुप्रत्यय लावन नांवां दितात. देखीक- तंतूच्या ऊतिंच्या (fibrous tissues) उपकारक ट्यूमराक फायब्रोमा (fibroma) म्हण्टात. ग्रंथीच्या अभिस्तराच्या (glandular epithelium) निरूपद्रवी ट्यूमराक अडेनोमा(adenoma)म्हण्टात. अभिस्तराच्या उपद्रवी ट्यूमराक कार्सिनोमा (carcinoma) म्हण्टा, जाल्यारविरल मध्यजनस्तरीय(mesenchymal) ऊतिंच्या ट्यूमराक सारकोमा(sarcoma)म्हण्टात. ट्यूमरांचें वर्गीकरण: ऊतक निरूपद्रवी उपद्रवी ट्यूमर जोडपी उतक (connective tissue) वाडिल्ल्या तंतूचे ऊति फायब्रोमा फायब्रोसारकोमा गर्भवस्थेंतल्या तंतूचे ऊति मायक्सोमा मायक्सोसारकोमा उपास्थि(Cartilage) कॉण्ड्रोमा कॉणड्रोसारकोमा तंतूचे ऊति हाड ऑस्टेओमा ऑस्टेओसारकोमा चरबी लिपोमा लिपोसारकोमा स्नायू(muscle) अरेखित स्नायू(smooth muscle) लियोमायोमा लियोमायोसारकोमा रेखित स्नायू(striated muscle) रॅब्डोमायोमा रेब्डोमायोसारकोमा अंत:स्तर(Endothelium) लसीका वाहिनी(Lymph vessel) लिम्फॅन्जियोमा लिम्फॉन्जियो-सारकोमा रगत वाहिनी(Blood vessel) हॅमान्जियोमा हॅमान्जियो-सारकोमा लसीकाभ ऊति(Lymphoid tissue) - लिम्फोमा अस्थिमज्जा(Bone Marrow) - ल्युकेमिया तटस्थ ऊतक (Neutral tissue) तंत्रका आवरण(Nerve sheath) न्यूरिलेमोमा न्यूरोजेनिक सारकोमा तंत्रिका पेशी (Nerve cells) गॅंग्लीयोन्यूरोमा न्यूरोब्लास्टोमा अभिस्तर (Epithelium) शल्क अभिस्तर(Squamous epithelium) पॅपिलॉमा शल्क कोशिका कार्सिनोमा संक्रमण जावपी अभिस्तपॅपिलॉमा संक्रमणात्मक कोशिका कर्सिनोमा (Transitional epithelium ) ग्रंथौचो अधिस्तर (Grandular epithelium) अडेनोमा अडेना कार्सिकोमा यकृत कोशिका(Liver cells) निरूपद्रवी हॅपाटोमा मारक हॅपाटोमा घाम ग्रंथी(Sweat gland) हायड्राडेनोमा हायड्राडीनॉयड कार्सिकोमा आयलेट ऑफ लॅंगरहॅन्सआयलेट सेल अडेनोमा आयलेट सेल कार्सिकोमा (islet of langerthans) हेर (Miscellaneous) ट्रॉपोब्लास्टस् हायडॅटिड मोल कॉरियोकार्सिनोमा टॉटिपॉटिन्शियल पेशी निरूपद्रवी टॅराटोमा उपद्रवी टॅराटोमा उत्तपती आनी कारणां: कॅन्सर जावपाफाटल्यान कसलेंय एकूच कारण नासता. जरी मनीस आनी हेर जनावरांभितर कॅन्सर उत्पादित करपी
