कांचीपुरम् शाराचो इतिहास दुस-या शेंकड्यासावन मेळटा. सुर्वेक ह्या शाराचेर चोल राजापूर्विची सत्ता आशिल्ली. उपरांत चवथ्या ते णव्या शेंकड्यामेरेन कांची ही पल्लवांची राजधानी आशिल्ली. फुडें पल्लवांकडसून पर्थून कांची तेरव्या शेकड्यांमेरेन चोल राजांकडेन गेली. चवदाव्या शेंक्यासावन सतराव्या शेंकड्यामेन ती विजयनगराचे सत्तेखाला आशिल्ली. फुडें ह्या काळांत मलिक काफूर आनी विजापुरचो सुलतान हांणी तीन फावट ह्या शाराचेर चाल केली. १६४५ त गोवळकोड्याच्या सुलतानान ताचेर जैत जोडलें . फुडें कांचीपुरम शाराचेर कांय वर्सां मराठ्यांनी राज्य केलें. उपरांत रंगजेबान हें शार आपल्या शेकातळा हाडलें. १७५२ त कांचीपुम, ब्रिटिशांवरवीं क्लाइव्ह हाणें अर्काटच्या नबाबांकडल्यानघेतलें. कांचीपरम् शाराचो उच्चार ब्रिटिश लोक ‘कांजीवरम’ हया नांवान करताले. भारतांतल्या ह्या खूब पूर्विल्ल्या शाराचे, शिवकांची (व्हड कांची) आनी विष्णुकांची (ल्हान कांची) अशें दोन विभाग आसात. तशेंच पालार न्हंयचे दक्षिण देगेर आशिल्ल्या तिरूपतिकुनरम् ह्या वाठाराक जैनकांची म्हण्टात. पुराण साहित्यावेल्यान कांचीपुरम हें भारतांतले सप्तमोछपुरांतलें एक आसा. हांगा १०८ शैव आनी १८ वैण्णाव देवळां आसात. हें नगर पल्लव (द्रविड) वास्तु-शिल्पाचें क्रेंद्र समजतात. पलव काळांत बांदिल्लीं कैलासनाथ (राजासिंहेश्र्वर), वैकुंठ पेरूमाल, महेंद्रवर्मेश्वर, मुक्तेश्वर, मंतगेश्वर आदी देवळां द्राविड वास्तुशैलीची आसात. कैलास देवळांतली वण्टीवयलीं शिल्पां पळोवपासारकीं आसात. ह्या शिल्पांतल्यान त्या काळांतले कलेचें आनी संस्कृतायेचें दर्शन घडटा. फुडें चोल काळांत ‘आलगर कोइल’, ‘पांडव पेरूमाल’ हीं विष्णुचीं देवळां आनी ‘ज्वहरेश्वर’ हें शिवाचें देवूळ बादलें. उपरांतचीं एकाम्रनाथ (एकांबरेश्वर), वरदराजस्वामी, कामाक्षी, अष्टभुज, चित्रगुप्य, सत्यव्रतेश्वर, अगस्तीश्वर आदी द्राविड शैलीचीं देवळां विजयानागराच्या काळांत बांदली. हातूंतलें एकाम्रनाथाच्या देवळाचें सभामंडपांत ५०० खांबे आसात. त्या खांब्याचेर तरेकवार नक्षीकाम आसा. देवळांत व्हड पृथ्वी आकाराचें पंचमहाभूतात्मक शिवलिंगातलें एक शिवलिंग आसा आनी देखूनूच ताचें महात्य चड मानतात. हें लिंग पृथ्वीत्तवाचें प्रतिनिधी समजतात. ब्रह्मांड पुराणांत एकाम्रनाथाविशीं कथा आसा ती अशी: एकदां शिव आनीपर्वती सारिपाट खेळटा आसतना दोगांयची झगडीं जालीं. तेन्ना पार्वतीन शिवाक कितेंतरी म्हळें,. शिवान रागान तिका श्राप दिलो , ‘तुजें सुंदर रूप काळें कुरूप जातलें. ‘ श्राप दितकच शिव थंयचो उठर्न गेलो. पार्वती खूब भियेली आनी भोंवत कांचीपुरम् क्षेत्रांत पावली. थंय एका आंब्याच्या झाडामुळांत ती तपश्चर्या करूंक बसलीं. शिवाक पश्चाताप जालो. पूण तिका प्रसन्न जावंचे पयली ताणें तिची सत्वपरिक्षा घेवपाची थारायली. ताणें आपले जटेंतली गंगा कांची शराचेर आपटिली. थंय बुडटी आयली आनी पार्वतीन ज्या शिवलिंगाचौ उपासना केल्ली तें बुडूंक लागले. तेन्ना तें लिंग काळजाकडेन धरून पार्वतीन त्या लिंगक वाटायलें. शिव प्रसन्न जालो आनी पार्वतीक मेळ्ळयो. थयच्या लोकांनी शिवाक त्या आबंयाच्या झाडामुळांत रावपाक सांगलें. उपरांत, शिव थंय एकाम्रनाथ ह्या नांवान रावंक लागलो. कांचीपुरांतल्या शिवकांची वाठारांत नामनेचें कामक्षीचे देवूळ आसा. ह्या देवळाची थापणूक शंकराचार्यान केल्ली. तिचेखातीरूच कांचीपुरम् शक्तिपीठ जालें. कामाक्षी आनी शंकरार्चार्य हांचेविशीं आख्यायिका आसा ती अशी: कामाक्षी सदांच रातची उग्र आनी भिरांकुल रूप घेवन भोंवपाक वताली आनी जाका ती दिश्टी पडटाली तो थंयचे थंय मरतालो. ही खबर शंकराचार्याक कळटकच ताणें कामाक्षीचें करूणस्त्रोत्र म्हळे. देवीन प्रसन्न जावन ताका वर मागूंक सांगलो, तेन्ना शंकराचार्यान सांगलें ‘ह्या फुडें देवान आपल्या फर्मानाबगर देवळाभायर सरूंक जायना.’ तेन्नायच्या देवीन रातचें भोंवपाचें सोडून दिलें. सध्या वर्सुकी उत्सवांत कामाक्षीची मिरवणूक काडचेपयलीं पालखी शंकराचार्याचे मुर्तीमुखार तिची मिरवणूक वहरपाची आज्ञआ घेतात. कांचीपुरम् शारांत पूर्विल्ल्या काळासावन पिळगेन-पिळग्यो रेशीम विणपाचो धंदो करपी खुबशीं घराणीं आसात. तेचपरी सुती कपडे विणपाचें कामूय हांगा बरें चलता. हांगाच्या कांजीवरम् साड्यांक हांगा तयार करतात. कांचीपुरम् शारांत सगळ्या आर्विल्ल्या सुखसो मुर्तीमुखार तिची मिरवणूक वहरपाची आज्ञआ घेतात. कांचीपुरम् शारांत पूर्विल्ल्या काळासावन पिळगेन-पिळग्यो रेशीम विणपाचो धंदो करपी खुबशीं घराणीं आसात. तेचपरी सुती कपडे विणपाचें कामूय हांगा बरें चलता. हांगाच्या कांजीवरम् साड्यांक हांगा तयार करतात. कांचीपुरम् शारांत सगळ्या आर्विल्ल्या सुखसोयींची वेवस्था आसा. –कों.वि.सं.मं. कांडला: गुजरात राज्यांत आशिल्ल्या कच्छ ह्या आखाती प्रदेशावेलें भारताचें नवें बंदर १९४७ त जाल्ले भारताचे फाळणेउपरांत भारताचें आदलें कराची बंदर पाकिस्तानांत गेलें. देखून, मुंबय बंदराचेर चड ताण पडूंक लागलो. हो ताण उणो करूंक १९४९ वर्सा जर्मनींतल्या हाम्बुर्ग ह्या बंदराचे बांदावळीचे धर्तेचेर कांडला ह्या नव्या बंदराची बांदावळ जाली. १९५५ वर्सा कांडला बंदर भारतांतलें सवें व्हड बंदर म्हूण जाहीर जालें. कच्छ प्रदेशांतल्या अंजार ह्या वाठाराचे आग्नेयेक १९ किमी. अंतराचेर हें बंदर आसा. रेल्वे मार्गान आनी रस्त्यान कांडला बंदर ‘दीसा’ स्थाकाक जोडलां. देखून, उतर भारतांतले सात ते आठ लाख चौ. भरिल्ल्या ह्या बंदराचेर एका वांगडा चार व्हड जहाजां रावंक शकतात. लांब लांब मालधके, व्हड व्हड गुदांवां, विजेच्यो क्रेन्स, आदी आर्विल्ली यंत्रसामुग्री, रेल्वेमार्ग, रस्ते, तेलाचे सांठे अश्यो वेगवेगळ्यो सोयी कांडला बंदरांत आसात. ह्या बंदरालागसारून सिंधांतल्या निर्विसितांखातीर अमेरिकन नगरतज्ञांनी, पाऊण लाख वस्तीखातीर बांदिल्ले गांधीधाम आसा. ह्या बंदरावेल्यान मुखेल काम आयात निर्यातीचें जाता. हांगाच्यान कच्चें लोखण, भिकणां आनी तांचे तेल, कापूस, कपडो, धान्य, मीठ आदी तरेकवार वस्तुंची निर्यात जाता; जाल्यार पेट्रोल, शिमीट, कापूस, आनी रसायनीक पदार्थ हांची आयात जाता- कों. वि.सं.मं. कांदो (पियाव): (मराठी-कांदा, हिंदी-पियाज, प्याज; गुजराती-डुंगली; कन्नड-उळ्ळेगड्डी; संस्कृत-कंदर्प, पलांडू; इंग्लीश ऑनियन;लॅटीन-ऑलियम केपा; कूळ-लिलिएसी; वंश-एलियम). ही कंदासारकी ल्हान वखदी वनस्पत जमनींत जाता. तिचीं पाळां मोटवीं तशेंच केंसाळ (Fibrous) आसतात. हीं पाळां धवसार आसून चड खोल वचनात. कांद्याचें कांड जमनींत भितर आसता आनी ह्या कांडांतल्यान पानां वयर येतात. ह्या पानांचो थोडो भाग जमनींत उरता जाल्यार चडसो भाग जमनीवयर आसता. जमनीवेलो भाग पाचवो नळयेच्या आकाराचो आसता. ह्या वयर आयिल्ल्या पानांक ‘पात’ म्हण्टात. ही पात पोकळ आनी तोंकार बारीक आसता. ह्या बारीक तोंकाचेर फुलांचे बोडे येता. फुलांचो कोर धवसर-पोपटी आसता. ह्या फुलांपसून बारीक बारीक काळ्यो बियो तयार जातात. ह्या बियांपसून कांद्याची लागवड करतात. कांद्याच्या पानांचो जमनींत भितर उरिल्लो भाग पळोवपाक एकाद्रे फळ कशें दिसता. ह्या भागाकूच आमी ख-या अर्थान ‘कांदो’ म्हण्टात. ह्या भागांत कांद्याचो रोपो आपलें अन्न सांठिवन दवरता. हो भाग तांबसर-गूलाबी रंगाचो आसात. ह्या भागाभितर कांद्याच्यो पाकळ्यो(पाती) एकामरकांक गुटायिल्ल्यो आसतात. ह्योच पाकळ्यो स्वतंत्र रूपान वयर सरतात. कांदो मदीं फुगीर आनी दिनूय तोंकांनी अशीर आसता. पातगीर आनी दिनूय तोंकांनी अशीर आसता. पातयेकडलें तोंक, कांडाकडल्या तोंकाच्या मानान चड बारीक आसता. काद्यांत अमोनिया खूब आसता, म्हूण तो कापतकच एकतरेचो वास येता. ताच्या मिरमिरसाणेक लागून दोळ्यांत दुकां येतात. उगम: कांद्याचो उगम इराण आनी पाकिस्तान ह्या देशांनी जालो अशें मानतात. पूण ‘चरक संहिता’ ग्रंथांतल्या उल्लेखाप्रमाण भारतांत
