ताची मशागत खोलमेरेन करची पडटा. सुमार १५-२० सेंमी. खोलायेमेरेन जमीन मोव आनी भुसभुशीत करुन तातूंतलीं तणां वेंचून वयल्यान फळी ओडली म्हण्टकच ती जमीन कापसाची पेरणी करपाक फावशी जाली, अशें समजतात.
पेरणी:
बियो रोवचे पयलीं तांचेर सांद्रीत (concentrated) सल्फ्युरीक अल्माचो फवारो मारतात. अशें केल्ल्यान त्या बियांक रोग जांवक पावना तशेंच जे जमनींत हें बीं रोयतात, ते जमनींतले रोगजंतूय मरतात. जर हें रसायन मेळना जायत जाल्यार शेण, गोबोर आनी उदक हांचे मिश्रण करुन त्या मिश्रणाचो लेप ह्या बियांक लावान रोंवचेपयलीं ह्यो बियो वेवस्थित सुकयतात. जमीन, कापसाची जात, सारें आनी पीक बाजायत ह्या गजालींचेर दोन झाडांमदलें अंतर आदारिल्लें आसत. एका हेक्टरांत कितलें किग्रें. रोवप, हेंय पिकाचे जातीचेर थारता.
उत्तर भारतांतल्या कांय वठारांनी F-414 आनी H-777 जातींच्या पिकाचें बीं मे म्हयन्यांत लायतात. मध्य भारतांत पाणभरतें पीक १५ मे ते २५ मे ह्या काळांत लायतात, जाल्यार पावसाळी पीक पावस सुरु जातकच लायतात. तमिळनाडूंत बागायती आनी पावसाळी पीक सप्टेंबर-ऑक्टोबर म्हयन्यांत लायतात. कर्नाटकांत देशी कापसाची पेरणी ऑगस्ट-सप्टेंबर म्ह्यन्यांत जाता.
कापसाच्या पिकाखातीर सारें कितलें वापरचें हाचें प्रमाण जमीन, पिकाची जात आनी वाठार हाचेप्रमाण बदलता. दक्षिण भारतांत दर हेक्टराफाटल्यान बागायती कापसाक ५०-१०० किग्रें. नायट्रोजन आनी पावसाळी पिकाखातीर ३०-६० किग्रें. नायट्रोजनचें सारें वापरतात. कापसाचें लागवडीखातीर फॉस्फोरस, पोटॅश आनी शेणाचें सारें लेगीत वापरतात. नायट्रोजनचें सारें सुर्वेक मशागत करतना आनी उपरांत दुसरे खेपे फुलां येतकच दितात.
भरतांत विंगड विंगड जातींच्या आनी तरेकवार प्रकारच्या कापसाची लागवड जाता. देखीक: कृष्णा, MCU-4, सुजाता, G-27, J-205, महालक्ष्मी, हायब्रीड-4, सुजय, वरलक्ष्मी, भारती, MCU-7, RS-89, सुवीन, सुमन.
रोग:
कापसाच्या पिकाक जावपी मुखेल रोग अशे:
१. रुट रॉट: हो रोग, जमनींतल्या कवकाक लागून बियांक जाता. बियांक हो रोग जावंचो न्हय म्हूण बियांचेर ब्रासिकलाचो उपचार करुन आनी पिकाची फेरपालट करुन ह्या रोगाचेर नियंत्रण दवरुं येता.
२. फ्युजेरियम विल्ट: हो रोग, जमनींतल्या कवकाक लागून जाता. देखून असले जमनींत प्रतिरोधक शक्ती आशिल्लो अमेरिकन कापूस लावन आनी पॉटॅश आनी हेर कार्बनी सारें वापरुन ह्या रोगाचेर नियंत्रण दवरतात.
३. अँथ्राक्नोज (Anthracnose): हो रोग कापसाच्या बियांक आनी बोंडाक जाता. बियांचेर ‘ॲग्रोसॅन’ चो उपचार करुन आनी ब्लायटॉक्स, फायटॅलॉन ह्या कवकनाशकांचे फवारे मारुन हो रोग आळाबंदा हाडूं येता.
४. बॅक्टेरियल ब्लाइट: हो रोग पानांक आनी बोंडांक जाता. बियांचेर MEMC आनी ॲग्रिमायसिन हाचो उपचार करुन. तशेंच ब्लायटॉक्स आनी फायटॅलॉन ह्या कवकनाशकांचे फवारे मारुन ह्या रोगाचेर नियंत्रण दवरतात.
५. बॉल रॉट: हो रोग बोंडाक जाता. तांबे कवकनाशक आनी कार्बरील जंतुनाशकांचो फवारो मारुन हो रोग आळाबंदा हाडटात.
कापसाक लागपी किडींच्यो दोन जाती आसात.
१. शेंदरी बोंड किडी (Pink Ballworm) फुलां, कोमर्यो आनी बोंडां खातात. देखून हो किडीचो रोग आळाबंद हाडपाखातीर बियो रोंवचेपयलीं तांकां ६०o से. तापमानची उश्णता दितात वा फॉस्टॉविसन रसायनावांगडा मिथिल ब्रोमाइडचो धुंवर दितात.
२. थिपक्यांच्यो बोंड किडी (Spotted Ballworm) कोमर्यो आनी बोंडा खातात. जंतुनाशकांचे फवरे मारुन ह्या किडींचेर नियंत्रण दवरतात.
कापणी आनी उत्पादन:
कापसाचीं बोंडां एकदम पिकनात. जशीं जशीं पिकतात तशीं तशीं तीं हातान खुट्चीं पडटात. तेखातीर कापसाचीं बोंडां पिकतकच दोन-तीन फावटींनी काडचीं पडटात. बोंडां पिकून फुटूंक पावतकच आनी तातूंतल्यान कापूस भायर येवन उबूंक लागतकच कापसाचीं बोंडां काडटात. उत्तर भारतांत कापसाच्या बोंडांची पयली कापणी ऑक्टोबर म्हयन्यांचे सुर्वेक जाल्यार दुसरी कापणी नोव्हेंबराचे सुर्वेक जाता. तिसरी कापणी नोंव्हेंबराच्या तिसर्या सप्तकांत आनी निमणी कापणी डिसेंबराच्या पयल्या सप्तकांत जाता. बोंडांतल्यान कापूस काडटकच तो वतांत बरो करुन सुकयतात आनी मागीर बाजारांत धाडटात. -एच्. आर. प्रभुदेसाय.
काफी (कॉफी):
'कॅफीइन' ह्या अल्कलॉइडाक लागून तरतरी हाडपी, खाशेली रुच आशिल्लें, भाजिल्ले काफयेच्या बियांपसून तयार केल्लें एक पेय. ह्यो बियो रुबिएसी कुळांतल्या ‘कॉफिया’ वंशांतल्या ल्हान रोंप्यापसून मेळटात. तरि रानटी अवस्थेंतली काफयेची वनस्पत पयलीं आफ्रिकेंतूच सांपडिल्ल्यान तिचें मूळस्थान आफ्रिका अशें मानतात. काफयेक तुर्की भाशेंत काहवेह (Kahveh) म्हण्टात, ताचेवेल्यान अरबी ‘काहवाह’ (Qawah, Kahwah) आनी ह्या ‘काहवाह’ चो कॉफी (काफी) म्हळ्यार अरबी मध्य अशा अर्थान इंग्लिशींत अपभ्रंश जालां आसूंक जाय, अशें म्हण्टात. कांय जाणकारांच्या मताप्रमाण इंथिओपियांतल्या (ॲबिसिनिया) ‘काफ्फा’ (Kaffa) ह्या काफयेच्या जल्मगांवाचें नांव तिका मेळ्ळां आसूंक जाय.
‘कॅफेया आराबिका’ ह्या काफयेच्या ल्हान रोंप्याक सावळी खूब मानवता. ह्या रोंप्याची उंचाय सुमार २ ते ३ मी. आसता. ६ ते ७ मी. ऊंच वाडपी कांय काफयेच्यो जाती आसात. तांचीं सामान्य लक्षणां ‘रुबिएसी’ कूळांत वर्णिल्लेप्रमाण आसतात. पानां गाड पाचवीं आनी सुळसुळीत आसून एकामेकांसामकार आसतात. ह्या रोप्यांक वर्सूयभर पानां आसातात. जानेवारी ते एप्रिल म्हयन्यांत काफयेच्या रोप्यांक ल्हान, धवी आनी वासाचीं फुलां येतात. काफ्येच्या रोंप्यांक पाचव्या कोरचें बारीक फळ येता जें पिकतकच हळ्डुवें, जांबळें आनी निमाणें तांबशें जाता. ह्या फळाची लांबाय सुमार १.५ मिमी. आसता. फळाभितरल्या बुळबुअळीत गरांत दोन पाचव्या वा गोबरा कोराच्यो बियो आसतात. ह्या बियां भोंवताणी पातळ, रुपेरी साल गुठलायल्ली आसता आनी ताचे भोंवतणी एक काथ्याभशेन साल आसता. ह्याच बियांपसून काफीतयार करतात.
संवसारांत जावपी वट्ट काफयेंतली २/३ काफी ब्राझील देशांत जाता. ॲबिसिनिया, अरेबिया, कोलंबिया, कॉस्ता रीका, ग्वातेमाला, हामादाती, हवाई, केनीया, जमायका, जावा, मेडागास्कर, मेक्सिको, निकाराग्वा, फिलिपीन्स जुंवो, पुएर्तो रिको, साल्वादोर, सुमात्रा, व्हेनेझुऎला, वेस्ट इंडीज, भारत आनी श्रीलंका, ह्या देशांनी काफयेची लागवड जाता. भारतांत काफयेची पिकावळ कर्नाटक, केरळ, तमिळनाडू, आंध्रं प्रेदेश, आसाम, ओरिसा, महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश आनी अंदमान जुंवो ह्या वाठांरांत जाता. गोंयात कांय थोड्या सुवातींनी काफयेची लागवड करतात. पूण वेपारी नदरेन तिचें उत्पादन जायना.
जगभर लागवडीखातीर वापरांत आशिल्ल्यो काफयेच्यो जाती अश्यो: १. कॉफेया आरबिका- हिच्या पोटजातीच्या चिक्स, कूर्ग आनी केंट्स ह्या प्रकारांची भारतांत लागवड जाता. कर्नाटकांतल्या चिकमंगळूर भागांत लागवडींत आशिल्ल्या आरबिकाच्या प्रकाराक ‘चिक्स’ हें नांव दिलां.
२.कॉफेया रोबुस्ता- बेल्जियम काँगो आनी जावा हांगासून हे जातीचो भारतांत प्रवेश जाला आसूंक जाय. जगांत ही जात २८% इतली लागवडींत आसा.
३.कॅफेया स्टेनोफायला- मूळस्थान अस्तंत आफ्रिकेतलें सियेर्रा लिओने.
४.कॅफेया लारबेरिया- हे जातीचें झाड खूब ऊंच म्हळ्यार सुमार १२ ते १५ मी. वाडटा.
लागवड-
ह्या पिकाक उश्ण, दमट आनी सुकें हवामान लागता. काफयेचो रोंपो १२o से. ते २६o से. ह्या तापमानांत बरे तरेन जाता. ह्या पिकाक वर्सुकी १७५-२०० सेंमी. पावस लागता. ९००-१८०० मी.
