बरोवन, व्याख्यानां दिवन ताणें अस्पृश्यतेचें निर्मूलन करचे पासात आनी सोर्याचेर बंदी हाडूंक तळमळीन वावर केलां. १९२८ वर्सा मसुराश्रमाचे प्रेरणेन गोयांत धा हजार किरिस्तांव गावड्यांचे जें शुध्दीकरण (पर्थून हिंदू धर्मात प्रवेश) जाले तातूंत ताणे व्हडा उमेदीन वांटो घेतिल्लो. १९४६ वर्साचे सुट्के चळवळींत वांटो घेतिल्ल्या झुजार्यांचे खटले चलोवपाक तो वकीलांक आदार दितालो. १९४७ मेरेन गोंयांत ज्यो ज्यो चळवळी जाल्यो तांकां ताणे शारिरीक तसोच बौध्दिक आदार दिला. १९४९ वर्सा ताका धरपाचें पोलिसांनी फर्मान काडलां म्हणपाची खबर ताका कळ्ळी, तेन्ना तो बेळगांव वचून लिपलो आनी थंयच्यान मुंबय गेलो. १९४९ ते १९६४ हीं निमाणीं पंदरा वर्साँ तो मुंबय आशिल्लो. थंय ताणें समाजीक, राजकीय आनी साहित्यीक वावर केलो.
डिसेंबर १९४७ त पुण्यांत ‘गोमंतक मराठी संमेलन’ भरिल्लें. तातूंत ‘नागरी असहकार चळवळीक’ (Civil Disobedience Movement), संमेलनाचो तेंको मेळचो म्हूण ताणें यत्न केले. १९५२ वर्सा ह्या संमेलनाचें मुंबय जें अधिवेशन भरिल्लें, ताचो तो येवकार अध्यक्ष आशिल्लो. १९५४ वर्सा दादरा आनी नगर हवेलीच्या सुटके झुजाखातीर तो वावुरलो. १९५४ वर्सा सावन बा. द. सातोस्कार हाच्या संपादनाखाल भायर सरपी ‘दूधसागर’ नेमाळ्यांत ताणें लोकजागृताय हाडपाक लेख बरयल्यात.
१९१४ ते १९६५ काळांत ताणें गोंयच्या आनी मुंबय-पुण्यांतल्या नेमाळ्यांनी जायतें बरप केलें. ‘दूधसागर’ नेमाळ्यावरवीं आपलें जिणेचेर ताणें ‘सत्तरींतील पन्नाशी’ नांवाची लेखमाला बरोवंक सुरवात केली. पूण गोंय सुटके उपरांत तें नेमाळें बंद जाल्ल्यान ही लेखमाला अर्दीच उरली. ताणें ‘गोमंतकांतील ग्रामसंस्था’ ह्या विशयाचेर एक पुस्तिका बरयल्या.
- - कों. वि. सं. मं.
कामत, तुळशीदास काशीनाथ:
(जल्म: १९३४, वळवय-फोंडें; मरण: ? )
गोंयचे सुटके झुजारी. बापायचें नांव काशीनाथ कामत. आझाद गोमंतक दल संघटनेचो तो वांगडी आसलो. पोर्तुगेजांआड घातपात करपांत तो वांटो घेतालो. जुलय १९५५ त सुर्ला खणीचेर घुरी जाल्ली, तातूंत ताणे वांटो घेतिल्लो. पोर्तुगेज पोलिसांनी ताका धरलो आनी बंदखणींत घालो. थंय तचेकडल्यान मोहन रानडे ह्या सुटके झुजार्याविशीं म्हायती मेळपी म्हूण ताका बरेच शारीरिक त्रास दिले. पोलिसांच्या ह्या खर त्रासांक लागून ताका बंदखणींत मरण आयलें. १८ जून १९४८ दिसा गोंय सरकारान ताचो मरणोत्तर भोवमान केलो.
- - कों. वि. सं. मं.
कामत, दत्ताराम पांडुरंग:
(जल्म: ८ फेब्रुवारी १९३०, वळवय-फोंडें)
गोंयचो सुटके झुजारी. आझाद गोमंतक दल संघटनेचो तो वांगडी आसलो. सुटके झुजारी मोहन रानडे हाच्या फुडारपणाखाल तो काम करतालो. पोर्तुगेजांआड कारवायो करता, ह्या आरोपाखाला पोलिसांनी ताका २५ ऑगस्ट १९५५ दिसा धरलो. उपरांत बंदखणींत दवरुन १२ जानेवारी १९५७ दिसा ताची सुटका केली. भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
- - कों. वि. सं. मं.
कामत, रामचंद्र पांडुरंग:
(जल्म: ३० जुलय १९०४, मडकय)
एक आंतरराष्ट्रीय किर्तीचो गोंयकार शिल्पकार. भुरगेपणासावन ताका चित्रकार वा शिल्पकार जावपाची इत्सा आशिल्ली. पिरायेच्या तेराव्या वर्सा तो घरांतल्यान पंळून मुंबय गेलो. मुंबय येवन गिरगांव हांगाच्या ‘केतकर्स आर्ट इन्स्टिट्यूट’ हे संस्थेंत तो चित्रकलेचें शिक्षण घेवंक लागलो. थंयच ताणे चित्रकलेचो त्याग करुन शिल्पकलेचो अभ्यास सुरु केलो आनी तातूंत उपाट यश मेळयलें. १९२८ त, ‘जे. जे. स्कूल ऑफ आर्ट’ हातूंत ताणें प्रवेश केलो. स्वतंत्र नदरेन विचार करपाची कुवत आनी हेरांपरस आगळी वेगळी कलाकृती करपाचें कसब हाकालागून प्रिन्सिपल ग्लॅडस्ट्न सॉलोमन हाचो तो आवडटो विध्यार्थी जालो. ‘ बॉम्बे आर्ट सोसायटी’च्या वर्सुकी कला प्रदर्शनांत ताणें ‘नुस्तेकार भुरगो’ नांवाची कलाकृती धाडिल्ली, ताका रुप्यापदक मेळ्ळें.
मुंबयचें शिक्षण सोंपयकच प्रिन्सिपल सॉलोमनच्या उत्तेजनाक लागून तो १९३० त शिल्पकलेचें उच्च शिक्षण घेवपाखतीर इंग्लंडाक गेलो. थंय ताणे ‘रॉयल अकादेमी ऑफ आर्ट्स’ हे नामनेचे संस्थेंत प्रवेश घेतलो.
रॉयल अकादेमी दर वर्सा कलाकृतींचें संवसारीक प्रदर्शन घडोवन हाडटाली. तातूंत रामचंद्र कामत हाणें पिरायेच्या २४ व्या वर्सा केल्ल्या ‘आदम आनी ईव्ह हांकां ईडनांतल्यान धांवडावप’ हे काश्याचे कलाकृतीक रॉयल अकादेमीचें भांगरा पदक, शिश्यवृत्ती आनी हेर भोवमान फाव जाले. लंडनच्या रॉयल अकादेमीचें भांगरापदक मेळोवपी तो एकटोच भारतीय कलाकार. तो भारतांत परत आयलो, तेन्ना गोंयकारांनी ताचो व्हड सत्कार केलो.
ताच्यो कांय नामनेक पाविल्ल्या कलाकृती अश्यो: सर दिनशा वाछाची मूर्ती (चर्चगेट-मुंबय), लक्ष्मी इन्शुरन्स बिल्डिंग (फिरोजशहा मेहता रोड) ची व्हडली प्रतिमा, प्रतापगढ किल्ल्यांत शिवाजी महाराजाचो अश्वरोहीर पुतळो आनी झांशी हांगा घोड्याचेर बशिल्ली महाराणी लक्ष्मीबाई हिची १६ फूट ऊंच मूर्त.
‘कलेचें स्वरुप खूब व्हड आसून तिका आमी एका खंयच्याच रुपांत बांदूक शकनात’, अशें ताचें मत आसा. सध्या ताचो राबीतो मुंबय आसा.
- - कों. वि. सं. मं.
कामत, रामचंद्र विष्णु:
(जल्म: इब्रामपूर-पेडणें)
गोंयचो सुटके झुजारी. १९५३ वर्सासावन ताणें गोंयच्या सुटके झुजांत वांटो घेतला. मुंबय डेप्युटी इन्स्पेक्टर जनरल नगरवाल हाच्या मार्गदर्शनाखाल ताणें काम केल्लें. आझाद गोमंतक दल, गोंय सुटके सैन्य (Goa Liberation Army) आनी रांकूर पात्रिओतिका (Rancour Patriotica) ह्या संघटनांनी ताणें वावर केला. पोलीस ठाण्यांनी हल्लो करप, पुलांनी सुरींग घालप असल्या कामांनी तो वांटो घेतलो. मुंबय क्रिमिनल इनवेस्टिगेशन डिपार्टमेन्ट (C.I.D.) हाका गोंयच्या राजकी वातावरणची वेळार खबर पावोवपाचें काम तो करतालो. ८ जानेवारी १९६० दिसा पोलिसांनी ताका म्हापशां वाठारांत धरलो आनी बरोच मार दिवन बंदखणीत घालो. उपरांत ताची सुटका जाली. १५ ऑगस्ट १९७२ दिसा भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
- - कों. वि. सं. मं.
कामत, रामदास:
(जल्म: १८ फेब्रुवारी १९३१, म्हापशें)
नामनेचो नाट्य संगीत गायक आनी कलाकार. ताचो मूळ गांव सांखळी. मराठी चवथी यत्ता पास जाल्याउपरांत ताणें फुडलें मॅट्रिक मेरेनचें शिक्षण पणजेच्या पिपल्स हायस्कुलांतल्यान पुराय केलें (१९४९). उपरांत मुंबयच्या विल्सन कॉलेजांतल्यान, अर्थशास्त्र हो विशय घेवन ताणें बी. ए. केली. ताणें एअर इंडियांत मॅनेजर म्हूण काम केलां. सुर्वेक ताचो भाव सर्गेस्त उपेंद्र कामत हाचे कडल्यान सुमार पंदरा वर्साँ शास्त्रीय संगीताचे गिन्यान मेळयलें. उपरांत गोविंदराव अग्नी, जितेंद्र अभिषेकी, यशवंत बुवा जोशी हांचेकडल्यान फकत वेगवेगळ्या गितांचे तालमीवेळात ताका जें शिक्षण मेळ्ळें, तें ताणें आपणायलें. शास्त्रोक्त गायनापरस ताका नाट्य-संगीतांत आनी भक्ति-संगीतांत चड नामना मेळ्ळ्या.
गायनावांगडाच ताका अभिनयाचीय आवड आशिल्ली. ताणें जायत्या नाटकांनी कामां केल्यांत: ताणे केल्ल्या कांय नाटकांची नांवां आनी तातूंतल्यो ताच्यो भूमिका अश्यो: ‘देवयानी’ - कच, ‘होनाजी बाळा’ - होनाजी, ‘मानापमान’ - धैर्यधर, ‘सौभद्र’ - कृष्ण आनी नारद, ‘संशयकल्लोळ’ - अश्विनशेट, ‘मत्स्यगंधा’ - पराशर. आवाजाची
