गोडसाण आनी अभिनयाची तांक ह्या गुणांक लागून रसिकांक ताची ओड लागली.
महाराष्ट्र, कर्नाटक, कोचीन, कालिकत, मद्रास, दिल्ली, दुबय, अमेरिका, शिकागो, वॉशिंग्टन, टोरोंटो, लंडन, मँचेस्टर आनी हेर जायत्या सुवातींनी तचे कार्यक्रम जाल्यात. ‘गोंयां तुजी याद येता’, ‘आज आमचें राज्य आयलें’, ‘सूर्य गेला पलतडी’, आनी ताणें गायिल्ल्या कांय हेर कोंकणी गीतांक रसिकांचो बरोच प्रतिसाद मेळ्ळा. स्पश्ट आनी म्होंवाळ वाणी हें ताचे गायन कलेचें खाशेलेपण जावन आसा.
- - कों. वि. सं. मं.
कामती, राम:
(जल्म: ? ; मरण: ? )
एक बुदवंत, चोख वेव्हाराचो, लोकांच्या आनी सरकाराच्या विस्वासाचो, हिंदू समाजचो मुंबय शारांतलो फुडारी. ताचे पूर्वज १६६२ वर्सा पयलींच गोंयच्यान मुंबय गेल्ले.
सुर्वेक ताणें कंपनी सरकाराकडल्यान तंबाखूचो वेपार करपाखातीर सगळे हक्क मेळयले. ह्या धंध्यांत ताका बरें येस मेळ्ळें. उपरांत तो अफू, साकर, शिशें, लोखण, कथील आदीचो वेपार देशांत आनी परदेशांत करुंक लागलो. तेवेळचो इंग्लीश गावर्नर ताची बुद्द घेताले. सरकारी दरबारांत ताका पयलो मान आशिल्लो.
इंग्लीश न्यायसभेंत तो वयल्या पांवड्याचो हिंदी न्यायाधीश आशिल्लो. धर्मीक आनी सात्विक चलणुकेचो मनीस म्हणूनय ताची नामना आशिल्ली. ताका देवळां बांदपाची आवड आशिल्ली. ताणें मुंबय शारांत सामळियालाल हाचें देवूळ बांदलें. तशेंच वाळकेश्वराक, शिलाहार काळांतले मोडिल्लें म्हादेवाचें देवूळ पर्थून बांदून घेतलें. तो बुदवंत आनी हुशार सराफ म्हूण ताच्या तरणेपणांत मुंबयच्या काउन्सिलांत ताका वेंचून काडिल्ल़ो. जंजिऱ्याच्या सिध्दीचे घुरयेवेळार ताणॅं बरी कामगिरी केल्ली. ताची हुशारकाय लक्षांत घेवन कंपनी सरकारान ताका टांकसाळीचो मुखेल अधिकारी म्हूण नेमलो. फुडें १७१८ वर्सा सगळ्या देशी सैन्याचेर मुखेल म्हूण आनी उपरांत मास्टर जनरल म्हूण ताची नेमणूक जाल्ली.
ताका हिदुत्वाचो अभिमान अशिल्लो, जाका लागून ताचो ब्रिटिशांकडेन वाद जावंक लागलो. भर दिसा उक्तडार मांसाखातीर गायो मारपाची ब्रिटिशांची चाल ताणें बंद करुंक लायली आनी गायचें मांस मुंबयंत भायरसून हाडपाक लायलें. हांका लागून ब्रिटिश अधिकारी आनी मुंबयचो गव्हर्नर बून हांचेकडेन ताचें वायटपण जालें. तेन्नाच खांदेरी हांगांसर कान्होजी आंग्रेकडेन ब्रिटिशांचे झूज जाल्लें, तातूंत ब्रिटिशांक हार खावची पडली. राम कामती, आंग्रे हाका मेळिल्ल्यान ब्रिटिश हारले असो लडायेच्या दोन वर्सांउपरांत ब्रिटिशांन ताचेर आरोप केलो. तेखातीर कोर्टांत ताका आजल्म बंदखणीची ख्यास्त फर्मायली. ताची सगळी मालमत्ता जप्त केली. अखेर पिरायेच्या ७५ व्या वर्सा ताका बंदखणीतूच मरण आयलें.
- - कों. वि. सं. मं.
कामदेव:
हिंदू पुराणकथांत वर्णील्लो, तरणाटो दादलो-बायलांच्या मनांतलो देव. हाचो जल्म सुर्वेक ब्रम्हदेवाच्या काळजांतल्यान जालो, अशें म्हण्टात. तो परत श्रीकृष्ण-रुक्मिणी हांचेपसून प्रध्यूम्न नांवान उत्पन्न जालो. मन्मथ, आत्मभू, अनंग, मार, मनसिज, कंदर्प, स्मर, पुष्पधन्वा, पचशर, रतिपती, मीनकेतन, दर्पक, मदन ह्या नांवानूय कामदेवाचे उल्लेख मेळटात. कामदेवाच्या प्रभावानूच ब्रम्हदेव आनी ताची धूव संध्या हांच्या मनांत एकामेकाविशीं कामविकार तयार जालो. हाका लागून शंकरान ब्रम्हदेवाचो उपहास केलो. तेन्ना ब्रम्हदेवान तिडकीभितर कामदेवाक शाप दिलो. त्या शापाप्रमाण, ताका शंकरान लासलो आनी तो कूड विरयत जालो. मागीर ब्रम्हदेवाच्या उःशापाक लागून शंकर-पार्वतीच्या मीलनाउपरांत ताका शरीर आशिल्लें तशें मेळ्ळें. संघ्येनूय तप करून विष्णू देवाक संतूश्ट केलो आनी जल्माक येतनाच प्राणीमात्रांच्या मनांत कामविकार जावंचो न्हय म्हूण वर मागलो. ह्या वराक लागून जीव-प्राणी जल्माक येतनाच सकाम नासतात, तर ते तरणे पिरायेचेर सकाम जातात, अशी पुरांणांत कथा आसा.
कामदेवाक धनुश्य आनी बाण दोनूय फूलांचे जावन आसात. ताचें धनुश्य इक्षुदंडाचें आशिल्ल्याचोय उल्लेख मेळटा. रक्तकमल, नीलकमल आंब्याचंवर, अशोकाफूल आनी मोगरें हीं पांच फुलां ताचे बाण. संमोहन, उन्मादन, शोषण, तापन आनी स्तंभन हांचोय कामाचो पांच बाण म्हूण उलैख. ह्या बाणांवरवीं तो तरणाटे चले-चलयांची काळजां विरगळावन उडयता. वसंत ऋतू कामदेवाचे इश्ट जाल्यान वसंतत्सवांत ताची पूजा करपाची पध्दत आसा. शुक (पोपट) हें ताचें वाहन आनी दक्षकन्या रती ही ताची बायल. ताचे प्रतिमेचें वर्णन अशें: 'रुपान भोव सुंदर, आठ हात, चार हातांत शंख, पध्य, धनुश्य आनी बाण. उरिल्ले चार हात रती, प्रीती, शक्ती आनी उज्ज्वला ह्या चार बायलांच्या काळजार, ताच्या ध्वजाचेर मकर (मानगें) आनी मीन (नुस्तें) आसता.
चैत्र शुध्द दुवादशीक कामदेवपूजा करतात. ही पूजा करतना एका वस्त्रखंडाचेर कामदेवाचें चित्र आनी चित्राफूडें एक भरील्लो कलश दवरतात मागीर कलशाची आनी चित्राची पूजा करतात. ह्या व्रतांत घोवान आपले बायलेची पूजा करपाची आसता.
कामदेवव्रत हें एका वर्साचें व्रत वैशाख शुध्द त्रयोदशीक आरंभ करतात. कामदेवाच्या भांगराचे मूर्तिची पूजा आनी मूर्तिदान करतात. हें व्रत केल्ल्यान रोगांचें निवारण जावन बरी भलायकी मेळटा असो समज आसा.
कामदुवादस ह्या एका वर्साच्या व्रताक मार्गशीर्ष शुक्ल दुवादशीक कामदेवाची पूजा करप, हो ह्या व्रताचो विधी आसा.
भासाच्या चारुदत्त ह्या नाटकांत कामदेवानुयान नांवाचे एके मिरवणुकीचो उल्लेख आयला. कामदेवाचें चित्र घेवन वाजत-गाजत नागरिकांची व्हडली मिरवणूक वता. काशी नगरांत दर वर्सा असोच उत्सव जातालो, अशी नोंद अवदानशतकांत आसा. त्या दिसा सगळें नगर शिंर्गारुन राज्यकर्ते लेगीत व्हडा उमेदीन त्या उत्सवांत वांटो घेताले.
मथूरेक मेळिल्ल्या एका मातयेच्या खेळण्याचेर कामदेवाची मूर्त आसा. ती हातांत पांच फुलांचे बाण घेवन उबी आसा. तिच्या पोंदा पांयांसकयल एका न्हिदिल्ल्या मनशाची मूर्त आसा, जी शूर्पक नांवाच्या कांसवाची आसा, अशें म्हण्टात. अशी लोककथा आसा की राजकुंवरी कुमुध्दती शूर्पकाचेर अनुरक्त जाली आनी शूर्पकान कांयच आसक्ती दाखयलीना. तेन्ना राजकुंवरीन कामदेवची पूजा केली आनी शूर्पकाक आपले वटेन आकर्शित करपाक तिका येस आयलें.
पुराणांतल्या कथांप्रमाण श्रीकृष्णाचो पूत प्रध्यूम्न हो कामदेवाचो अवतार आशिल्लो, अशें म्हण्टात. कामदेवाची पूजा करपाखातीर जो खासा सुवाळो जातालो, ताका 'वसंतोत्सव' अशें म्हण्टात. त्या वेळार बायलां आनी दादले कामदेवाच्या देवळांत वचून ताची पूजा करताले.
- - कों. वि. सं. मं.
कामधेनू:
काम=इत्सा, धेनू=गाय.
हिंन्दू पुराणकथांत सगळ्यो इत्सा फळादीक करपी गाय म्हळ्यार कामधेनू असो उल्लेख आयला. स्वर्गापरस श्रेश्ट अशा गोलोकांत कामधेनूचो निवास आसा, अशें म्हण्टात. संवसारांतल्या समेस्त गाय-बैलांची जननी कामधेनू, अशें मानतात. हिचे उत्पत्तीविशीं दोन कथा आसात.
१. देव दैत्यांनी समुद्रमंथन केलें तेन्ना तातूंतल्यान वयर आयिल्ल्या १४ रत्नांतली कामधेनू ही एक.
२. दक्षकन्या सुरभी आनी कश्यपप्रजापती हांचे रोहिणी नांवाचे चलयेक शुन:शेपापसून (शुरसेनापसून) कामधेनू जाली, असो उल्लेख आसा.
ब्रम्हाची उपासना करून कामधेनून अमरत्व मेळयल्लें. कामधेनू रंगान
