रोगांचेर झाडा-पाल्यांचीं वखदां दिवपी कांय वैज आसात.
कामणीच्या रोगजंतूंचो जेन्ना प्रवेश जाता, तेन्ना यकृत सारकें चलना. अशा वेळार पूराय विसव घेवंचो पडटा. जेवणखाणांत पथ करचें पडटा. तेलकट, तिखट आनी आंबट खावंक जायना. हाचे उरफाटें जाता तितली साकर वा साकरेचे हेर पदार्थ जातूंत तेल तूप चड ना, अशे खातात. उदक भरपूर पियेवचें पडटा. यकृत सारकें चलनाशिल्ल्यान cirrhosis हें यकृताचें दुयेंस जावंक शाकता. सोरो चड प्रमाणांत पियेल्यार यकृताच्यो पेशी मरतात आनी cirrhosis हें दुयेंस जावन मनीस मरूंक शकता. कामणीक लागून बेशूध्दी आयल्यार द्राक्षशर्करा विद्राव (glucose saline) नीलेंतल्यान (vein) दितात.
एकेक फावट मनशाक मात्शी अशक्तताय आयली की ताका कामीण जाली, अशें म्हण्टात. ताका मुतूंक हळडुवें जायना. अशा वेळार कामीण खऱ्यानीच जाल्ली आसूं वा नासूं, पूण कांय अशिक्षित लोकांमदीं कामीण वा काकय लासपाची एक चुकीची कल्पना आसा. रगतांत जीं वायट द्रव्यां आसतात, तीं द्रव्यां कामीण लासून जो घावो जाता तातूंतल्यान वतात, असो चुकीचो समज आसा. एकेक फावट हो घावो भाजून येता आनी तो पुलेणा भरता. आशे तरेन हाचो वायटकाराक चड त्रास जाता.
दुशीत जाल्लें उदक वा जेवणखाण तोंडांतल्यान भितर वचून जी कामीण जाता, ती चड करून पावसाच्या दिसांनी जाता. चड पिकिल्लीं फळां वा धूळ बशिल्लीं खाणां खायत जाल्यार ही पीडा जावंक शकता. ह्या रोगाचो प्रसार मुसांवरवीं जाता.
ल्हान भुरग्यांक खुबदां जल्मल्याउपरांत दुसऱ्या ते पांचव्या दिसाभितर सौम्य (mild) प्रकारची कामीण जाता. असली कामीण चड करून एका सप्तकाभितर बरी जाता. ती खंयच्याच रोगाचें लक्षण नासून फकत पित्तरंजक द्रव्याचें संयुग्मन (conjugation) करपी एंझाइमां (enzymes) कार्यान्वित जावपाक कळाव लागिल्ल्यान उप्रासता. अकाली जल्मल्ल्या भुरग्यांमदीं हे प्रकारचे कामणीचें प्रमाण चड आसता. भारत देशांत कामणीची पीडा सगळ्या वाठारांनी जाता. तांतल्या तातूंत अशिक्षित, झोपडपट्टींनी रावपी लोकांमदीं हो रोग चड प्रमाणांत दिसून येता. गोंयांत हो रोग पावसाच्या तेंपार चड प्रामाणांत जाता.
- -डॉ. भिकाजी घाणेकार
कामाँइश लुइश दे:
(जल्म: १५२४; मरण: १० जून १५८०)
प्रबोधन काळांतलो एक व्हड पोर्तुगेज कवी. ताचो जल्मगांव लिश्बोअ काय कोईब्रा हाचेविशीं जाणकारांमदीं वाद आसा. तशेंच ताचो बापूय नेमको खंयच्या घरांयांतलो आशिल्लो, हाचेविशींय वाद आसा. शिक्षण सोंपल्या उपरांत तो लिश्बोअ हांगां येवन कोन्दे दे लिन्यारिश आनी डी.फांसिश्कु दे नोरोन्य हांच्या आलाशिऱ्याखाला राजदरबारांत वावर करूंक लागलो. १५४७ त ताका लश्करी सेवेखातीर वेंचून काडटकच तो झुजपाखातीर उत्तर आफ्रिकेंत गेलो. थंय ताका आपलो एक दोळो वगडावचो पडलो. हाचे पयलीं El- Rei Seleuo, Auto dos Enfattrioes आनी filodemo ह्यो सुखात्मिका बरोवन आहित्यिक म्हणू नामना जोडिल्ली.
लिश्बोअ सावन १५५३ त ताका भारतांत धाडलो. मलबारचे देगेर आनी तांबडो दर्या हांगासल्ल्या पोर्तुगेजांच्या मोहिमांत ताणें वांटो घेतलो. फुडें माकाव हांगा एक सरकारी अधिकारी म्हणून धाडिल्लो आसतना थंयच्या दुसऱ्या एका अधिकाऱ्याकडेन ताचे मतभेद जालो आनी ताका गोंयांत हाडून बंदखणींत दवरलो.
उपरांत कांय काळ तो मोझांबिक वाठारांत आशिल्लो. १५७० त तो लिश्बोअ परतलो. १५७२ वर्सा ताचें 'अश लुसियादश' हें महाकाव्य उजवाडाक आयलें. हें महाकाव्य धा सर्गांनी बरयल्लें आसा. तातूंत वाश्कु द गामा हाची उदका भोंवडी आनी ताणें भारताक दिल्ली भेट हो विशय घेवन तेवरवीं पोर्तुगेजांच्या इतिहासांतले म्हत्वाचे प्रसंग समर्थपणान चितारल्यात. ह्या महाकाव्याचो नायक म्हळ्यार पोर्तुगेज राष्ट्रीयत्व जावन आसा आनी किरिस्तांव धर्माआड आयिल्ल्या दुस्मानाचेर पोर्तुगालान मेळयिल्लें जैत तातूंत बारीकसाणीन नियाळ्ळां. १६५५ वर्सा सर रिचर्ड फॅनशॉ हाणें ह्या महाकाव्याचो इंग्लीश भाशेंत अणकार केला.
ह्या महाकाव्याभायर कामाँइश हाणें बरीच हेर बरपावळ केल्या. ताच्या भावकवितांक बरीच नामना मेळ्ळ्या. १५९५ त ताच्यो कविता एकठांय करून दवरल्यात. लिस्बोअ शारांत प्लेगाच्या सांथीत ताका मरण आयलें. ओल्ड गोवा हांगा इगर्जेमुखार ताचो पोर्तुगेज सरकारान ब्राँझचो पुतळो उबारिल्लो. १९८० त कांय अज्ञात लोकांनी हो पुतळो मोडून उडयलो. सध्या हो पुतळो हांगाच्या म्युझियमांत पुराणावस्तू म्हूण दवरला.
- - कों. वि. सं. म.
कायकिणि, गौरीश विठ्ठलराव:
(जल्म: १२ सप्टेंबर १९१२, गोकर्ण)
कन्नड साहित्यमळावेलो नामनेचो लेखक. ताच्या बापायचें नांव विठ्ठलराव आनी आवयचें नांव सीताबाय. तो तीन म्हयन्याचो आसतनाच ताच्या बापायक मरण आयलें. १९३७ वर्सा गोकर्ण वाठारांतल्या ए. व्ही. स्कूल हांगा शिक्षक म्हूण काम करूंक लागलो. १९३९ वर्सा सावन तो गोकर्ण लागसार आशिल्ल्या बंकिकोड्ल गांवांत माध्यमिक शाळेंत शिकोवपाक लागलो. १९४४-४५ वर्सा तो एस्. टी. सी. परीक्षेंत मुंबय इलाख्यांत पयल्या क्रमांकान पास जालो. १९५३ वर्सा ताणें शांताबाय नांवाचे चलयेकडेन आंतर्जातीय लग्न केलें.
ताचें पयलें लिखाण मराठी लिपींत उजवाडाक आयलें (शांडिल्य महाराजाविशीं भक्तिगीतां- भजनावळ). तिसऱ्या दशकाच्या पयल्या अर्दांत ताणे कन्नड भाशेंत 'भक्त मीरा' हें पुस्तक बरयलें. उपरांत 'जयंती', 'जय कर्नाटक', 'उदयवाणी', 'शिरसी समाचार', 'नागरीक', 'मुन्नडे', 'प्रपंच', 'जीवन', 'कस्तूरी', 'तरंग', 'सुधा', 'बेळकु' ह्या नेमाळ्यांनी आनी अंकांनी ताचें जायत्या विशयांवेलें लिखाण उजवाडाक आयलें.
ताणें 'जनसेवक' ह्या सातोळ्यांत सातत्यान १७ वर्सां बरप केलां. तातूंत ताणें संगीत, नाटक, राजकारण, मानसशास्त्र, पुस्तक परीक्षण, साहित्यावलोकन आदी विशयांचेर बरप केलां. तशेंच ताणें कथा, कादंबरी, कविता, जीवनचरित्र, इतिहास, संशोधन हेवूय विशय हाताळ्ळ्यात. ताची 'मनोविज्ञानद', 'रूपरेखेगळु', 'मार्क्सवाद', 'देवतात्म', 'बाळिनगुट्ट', 'केशवसुत', 'नानालाल', 'पंजाबीकथेगळु', 'माण्णिन मनुष्य', 'श्यामराव विठ्ठल कायकिणि', 'थॉमस एडिसन', 'बाळिंदु बंतु गंगेय तडिगे', 'क्रौचध्वनि' अशीं जायतीं पुस्तकां उजवाडाक आयल्यांत. तशेंच ताचीं 'कन्नड साहित्याचा इतिहास' आनी 'अग्नीवर्ण' हीं दोन पुस्तकां मराठी लिपींत उजवाडाक आयल्यांत. जायत्या गौरव ग्रंथांनी ताचे अभ्यासपूर्ण लेख उजवाडाक आयल्यात. डॉ. अ. न. कृष्णराय, डॉ. मास्ती वेंकटेश अय्यंगार, दिनकर देसाय, डॉ. द. रा. बेंद्रें हांचेर ताणें लेख बरयल्यात, ताणें मराठी, हिंन्दी, इंग्लीश आनी संस्कृत साहित्याचो कानडींत अणकार केला.
ताणें कोंकणींत आनी मराठींत बरयल्लीं नाटकुलीं, कविता, उलोवपां, हांची धारवाड आकाशवाणी केंद्राचेर वितरावणी जाल्या.
१९५४ ते १९७६ मेरेन ताणें गोकर्ण भद्रकाळी हायस्कुलांत शिकोवपाचो वावर केला. उपरांत ४ एप्रिल १९७६ वर्सा तो निवृत्त जालो. १९७५ ते १९७६ ह्या काळांत तो धारवाड आकाशवाणी केंद्राच्या सल्लागार समितीचो वांगडी आशिल्लो.
ताणें कवितेच्या मळार जायतें बरप केलां, पूण तें अजून पुस्तक रुपान उजवाडाक येवंक ना. ताच्या बरपांत स्वतंत्र विचार, मानवतावाद, साहित्याचो खोलायेन अभ्यास, शब्दावळीवेलो ताबो, सुंदर भाशाशैली पळोवंक मेळटा.
१९७३ वर्सा ताका उत्तर कन्नड जिल्ह्याच्या कन्नड साहित्य संमेलनाचें अध्यक्षपद दिवन ताचो भोवमान केलो. त्याच वर्सा ताका 'आदर्श शिक्षक' हो पुरस्कार फाव जालो. १९७९ वर्सा डॉ. शिवराम कारंत हाच्या
