हात लायल्यार बोबाट मारी रे
कानोबा सांगपा त्याचे नांव
जाप: घुमट
भांडयो तुरुतुरु करतालो,
सिंयोर तिचे भोंवती भोंवतालो,
तांबडे घालून धवें काडितालो रे,
कानोबा सांगपा त्याचे नांव
जाप: दातें
- - कों. वि. सं. मं.
चिखल कालो:
माशेल, सांखळे, सांगें गांवांनी गोंयांत अजूनय चिखल कालो जाता. सांग्यार चिखल कालो आशाढांतले शुध्द द्वादशीक जाता.
आशाढ म्हयन्यांतल्या उटंगाराच्या पावसांत सगळेकडेन कोणां आनी चिखल जाल्लो आसता. भर पावसांत सांजवेळच्या वेळार सगळे जाण्टे-नेण्टे, देवळाकडेन जमून रेबट करतात. धोलक्याच्या ठेक्यार रेब्यांत नाचतात आनी एकामेकांचेर चिखल उसळायतात, वेगवेगळीं नाडपेन्ना आनी खेळ ह्या चिखलांत वर्साच्यो भोगावळी म्हण करतात.
हातूंतल्यो कांय भोगावळी अश्यो:
१. प्रसाद घेवप: सुरवातीक एक रेग घालतात. एक मनीस हातांत प्रसादा फुलां वा माळ घेवन लांब उडी मारता. ताचे पांय ज्या जाग्यार पडटात थंय दुसरे ताची पावलां दामून धरतात. मागीर तो दोनय हात जमनीक लावन जाता तितली पयस उडी मारता. उपरांत साश्टांग न्हिदून हात पावता थंय प्रसाद दवरता. मागीर एका फाटल्यान एक गडे तशेच पध्दतीन हात पावता थंय प्रसाद दवरता. जो गडो सगळ्यांत पयस प्रसाद पावयता, ताका सगळे खोशयेन घेवन नाचतात.
२. वाग आनी बोकडां: दोग जाण राखणे जावन हातांतले सोटे वावडीत बोकडां राखतात. कांय भुरगीं बोकडां जातात आनी राखण्यांच्या पांयांक घट धरून ‘बें बें’ करीत रावतात. दोग जाण वाग जातात आनी राखण्याची नदर आनी सोटो चुकोवन एक एक बोकड ओडून काडटात. अशे तरेन सगळीं बोकडां सोंपयतात.
३. दातें: चौग-पांच जाण, पांयांक पांय लावन आनी हातांत हात गुथून वांटकुळेच बसतात. दुसरे दोग जाण मदीं बसून बशिल्ल्यांच्या पांयांचे आंगठे हातांनी घट धरतात. मागीर सगळे जाण खोटांचेर पेज दिवन दात्यावरी वांटकूळेच घुवतात. मागीर सगळे जाण ‘भल भलभले’ अशें म्हण्टात. एकाच वेळार कितलींय दातीं घुंवतात.
४. मल्लखांब: मल्लखांबाखातीर भुरग्यांच्यो कांय जोडयो करतात. ह्यो जोडयो एकामेकांच्या खांद्यार उब्यो रावन एक खांब तयार करतात. सगळ्यांत माथ्यार एकटोच रावता. मल्लखांब चडांत चड ऊंच करपाचो यत्न करतात. तशेंच मल्लखांब्याच्या माथ्यार वयर चडटल्या भुरग्याकय खूब नामना मेळटा.
तेभायर लागोण्यांनी, आपालिपा, खो-खो, घाडी, भार, देंवचार, मोर, घोण अशे कितलेशेच तरेचे खेळ खेळटात.
हालींच्या काळांत, बिस्कुत्यो, चॉकलेटी, केळीं, लाडू हाडून ते वयलेवयर जिकून घेवपाचीय मजा करतात.
सादारण तीन वरां तरी अशेतरेच्यो भोगावळी चलतात. उपरांत नाचत गायत न्हंयचेर वतात. सादारणपणान ह्या वेळार न्हंयक हुंवार आयिल्लो आसता, तरी लेगीत न्हंयच्या हुंवाराच्या तांबड्या उदकांत गडे पेंवतात. एकामेकांचेर उदक शेंवटून मजा करतात. मागीर न्हांवन-धुंवन अनवाळय़ांनी परत देवळांत वतात. देवळांत आरती पूजा करून प्रसाद घेवन घरा वतात.
- - जयंती नायक
कावळो:
मनशाच्या सहवासांत येवन राविल्लो एक पक्षी. हो पक्षी काक (कोर्व्हिडी) कुळांतलो जावन आसा. कावळ्याच्यो खुबश्यो जाती आसात आनी त्यो संवसारांतल्या वेगवेगळ्या वाठारांत दिश्टी पडटात. पूण दक्षिण अमेरिकेंत मात कावळो दिसून येना. भारतांत कावळ्याच्यो दोन जाती दिशटी पडटात, एक घरकावळो आनी दुसरो डरकावळो. घरकावळ्याचें शास्त्रीय नांव ‘कोर्व्हस स्प्लेंडेन्स’ आनी डरकावळ्याचें शास्त्रीय नांव ‘कोर्व्हस मॅक्रोर्हिं कस’ आसा.
घरकावळो मध्यम आकाराचो आसून ताची लांबाय सुमार ४३ सेंमी. आसता. ताचो कोर काळो आसता आनी तातूंत निळ्या, जांबळ्या आनी पांचव्या कोराची सया आसता. ताचे माने भोंवतणी गोबराकोराचो रूंद पटो आसता. ताची चोंच बरीच घट्ट आसता आनी ती ताका भक्ष्य धरपाक उपेगी पडटा. ताचे पांय आनी तोंच काळ्या कोराची आसता. ताचे दोळे गडद तपकिरी कोराचे आसून, नदर शिटूक आसता. ताचो आवाज मोटो आनी कर्कश आसता. डरकावळो पुराय काळ्या कोराचो आसता आनी ताचो आवाज घरकावळ्यापरसूय कर्कश आसता. कावळो हो चोम्यांनी रावपी पक्षी. भारतांत मळाच्या वाठारांत घरकावळो दिश्टी पडटा. १२२० मी. उंचायेचेर आशिल्ल्या सगळ्या वाठारांनीय कावळो आसता. तेचपरी १२२० मी. उंचाये परसून ऊंच आशिल्ल्या (१८३० ते २१३५ मी.) वाठारांत कावळो आसतात. पूण ह्या वाठारांत तापमान उणें आशिल्ल्यान वा थंय आशिल्ल्या डरकावळ्या खातीर थंय तांचे अस्तित्व कमी प्रमाणांत आसता.
घरकावळो एप्रिल ते जून म्हयन्यांत वियेता. कांय राज्यांत हो काळ फाटींफुडें आसता. नर आनी मादी दोगांय आपले घोंटेर झाडाचेर, ऊंच जाग्यार, ताळ्याचे खांचीर बांदतात. धागे, काथो, कपयो, बडयो हांचेपसून तयार केल्लो हो घोंटेर वाकडो तिकडो आसता. तातूंत मादी तांतयां घालता. नर आनी मादी उबोवपाचें आनी फुडें पिलांक भरोवपाचें काम आरतून परतून करतात. कांय वेळ कोगूळा कावळ्याक फटोवन आपलीं तांतयां ताच्या घोंटेरांत घालता. तेन्ना कावळो आपल्या पिलांबरोबर तांकांय खावपाक घालता आनी वाडयता.
कावळो सगळें खाण खाता. तो शिटूक आनी हुशार आसता. हेर पक्षाच्या घोंटेरांतलीं तांतयां, शेतांतलीं कणसां आनी रस्त्याचेर पडिल्ली हळशीक खाता. शारांत वा गांवांत वेगवेगळ्या कारणांक लागून घाण जाता. ती घाण खावन ना करूंक कावळो मनशांक उपेगी पडटा. कुशिल्लें खावन तो नितळसान राखता. हिंदू समाजांत मेल्ल्या मनशाचो आत्मो कावळ्याच्या शरीरांत रावता अशें मानतात म्हणूनच मनीस मेल्या उपरांत धाव्या दिसा दशापिंड दितात आनी कावळो ह्या पिंडाक आफुडटकच तो मेल्ल्या मनशाक पावता अशें समजतात.
संस्कृतीक संदर्भ:
कावळो कोरान काळो आशिल्ल्यान काळोख आनी अशुभ हांचेकडेन ताचो संबंद मानतात. तेचपरीं वातावरणाकडेन ताचो संबंद आशिल्ल्यान विधात्याचें उत्पादन सामर्थ्य आनी आध्यात्मिक शक्ती हांचें तो प्रतीक आसा असो समज आसा. निसर्गाच्या उत्पत्ती कार्यांत
