महादेवाक तो उपेगी पडला अशें आदिवासीच्या कांय कथांनी वाचूक मेळटा. ताका भविश्यकाळा विशीं कळटा आनी तशी शिटकावणी तो दिता अशें मानतात. देखूनच शुभ शकुनाकडेन कावळ्याचो संबंद लायतात. बायलांचे मासिक पाळयेच्या वेळार तिचेविशीं उलयतना तिका कावळो आफुडला, अशें म्हण्टात. सकाळीं उठटनाच दारांत कावळो आड्ड्ल्यार घरांत कोणूय सोयरो येतलो अशें समजतात. कावळो हो अशुभ पक्षी मानतात. तो माथ्यार बसल्यार ती अशुभ गजाल धरून तेखातीर शांती करतात. कावळ्यान सीतेची अभिलाशा धरली आनी रामान बाण मारून ताचो एक दोळो फोडलो अशी एक कथा आसा.
घरकावळ्यापरस डरकावळ्याक चड अशुभ मानतात. तो आड्डल्यार कितेतरी अशुभ घडटा अशीय एक समजूत आसा.
- - कों. वि. सं. मं.
कावेरी:
दक्षिण भारतांतली एक मुखेल आनी पवित्र न्हंय. तिका ‘दक्षिणेतली गंगा’, अशेंय म्हण्टात. भारतीय पुराणांत हे न्हंयेक मानाची सुवात आसा.
स्कंदपुराणांत हे न्हंयेची उत्पत्ती काथा फुडले तरेन येता.
श्रीविष्णून एक चली ब्रम्हदेवाक दिली. फुडें कवेर नांवाचो एक ऋषी दक्षिणेंत ब्रम्हगिरीचेर स्वताक भुरगें जावचें म्हूण तप करपाक लागलो. कवेर ऋषीच्या तपाचेर खोशी जावन ब्रम्हदेवान आपणाक विष्णूकडल्यान मेळिल्ली चली ताका दिली. ते चलयेचें मूळ नांव ‘लोपंमुद्रा’ आसलें. पूण कवेराची चली म्हूण उपरांत तिका ‘कावेरी’ हें नांव पडलें. कावेरीक हेर लोकांक आदार दिवपाची इत्सा आसली. तेखातीर तिणें खर तप करून त्रिदेवाकडल्यान न्हंयच्या रुपान रावपाचो वर मागून घेतलो.
एक फावट अगस्ती ऋषी ब्रम्हगिरीक आयिल्लो आसतना ताचे नदरेक ‘कावेरी’ पडली. तिच्या सोबीत रुपाचेर तो भाळ्ळो. ताणें तिका लग्न करपा संबंदी विचारलें, तेन्ना कावेरीन ताका एक अट घाली की, ताणें एक खिणय तिका सोडून रावचें न्हय. अगस्ती ऋषीन अट मान्य केली आनी तिचेवांगडा लग्न केलें. फुडें एक दीस अगस्ती ऋषी भोंवडेक वचपाक भायर सरलो आनी अशे तरेन कावेरीची अट ताणें मोडली. कावेरीन रोखडेंच न्हंयचें रूप घेतलें आनी ती दोंगरावेल्यान सकयल देंवली. अगस्ती जेन्ना आपली भोंवडी सोपोवन घरा परतलो तेन्ना ताका ही दुखेस्त गजाल कळ्ळी. ताका खूब दूख्ख भोगलें. ताणें तिका परत येवपाखातीर खूब विनयली. निमाणे कावेरीक अगस्तीची दया आयली. तिणें रोखडीच दोन रूपां धारण केलीं. एका रुपान ती न्हंय म्हूण व्हांवत रावली तर दुसर्या रुपान अगस्तीची बायल म्हूण रावली.
‘मणिमेखला’ ह्या महाकाव्यांत अगस्ती ऋषीन कावेरी न्हंय उत्पन्न केली, अशें म्हळां. बलरामान कावेरीची यात्रा केल्ली अशें भगवत पुराण (१०.७९.१४) सांगता. हिचे देगेर श्राध्द करचें अशें ब्रम्हांडपुराण सांगता.
इ.स. च्या पयल्या शतमानांत कारिकाळ चोळ हाणें कावेरीचेर जायते कालवे आनी मुशी बांदल्यो. चिक्कदेव राजान सतराव्या शतमानाच्या शेवटाक हे न्हंयेचेर तीन धारणां बांदली.
पल्लव राजाचें राज्य कावेरी न्हंयचे देगेर आसलें. ते तिका श्रध्देन भजताले. द. भारतांतल्या शिलालेखांत कावेरीचो संबंद चोळ राजांकडेन जोडला. संघमकालीन तमिळ वाड्मयात कावेरीची तोखणाय करप हो एक नेमच असो जावन पडिल्लो दिसता.
कावेरी न्हंय कर्नाटक राज्यांतल्या कूर्ग जिल्ह्यांत ब्रम्हगिरी दोंगराचेर १४२५ मी, उंचायेचेर उगम पावता. तिची लांबाय ७६० किमी. आसा. उदकाची येरादारी करपाक हे न्हंयचो ९४,४०० चौ. किमी, वाठात वपरुं येता. सुर्वेक ही न्हंय आग्नेये वटयां व्हांवता. उपरांत ती व्हांवपाची दिका जायते फावट बदलता. पयलीं उदेंतेक, मागीर ईशान्ये क, उपरांत आग्नेयेक, मेत्तुर जलाशयापयलीं कार्नाटक तामिळनाडू शीमेर नैऋत्येक, मेत्तुर जलाशयाकडसून तमिळनाडूच्या कोईमतूर आनी सेलम जिल्ह्यांचे शीमेवेल्यान दक्षिणेक, भवानी ते श्रीरंगममेरेन आग्नेय दिकेक आनी उपरांत उदेंतेकडेन व्हांवता.
कावेरी न्हंयचो एक फांटो कॉलेरून नांवान ईशान्येकडल्यान वचून चिदंबरम्चे दक्षिणेकडल्यान बंगालच्या उपसागराक मेळटा. दुसरो फांटो तंजावरच्यान वचून नागापट्टणम् लागीं दर्याक मेळटा.
कावेरीचो ब्रम्हगिरी ते कुशलनगर मेरेनचो वाठार दाट जंगल आनी ऊंच दोंगरांतल्यान वता. उपरांत ती कर्नाटक पठाराच्या मलनाड भागांतल्यान वता. हो वाठार ३५ किमी. रूंद आनी १००० मी. ऊंच आसा. दोंगरांतल्यान वता. हो वाठार ३५ किमी. रूंद आनी १००० मी. ऊंच आसा. फुडें ती पठाराच्या सपाट भागांतल्यान वता. कावेरी न्हंय चडशी फातरट भागांतल्यान व्हांवता. हांगा ग्रॅनाइट फातर व्हड प्रमाणांत दिश्टी पडाटात. तिच्या मार्गांत जायते नेटाचे प्रवाह आनी धबधबे तयार जाल्ले आसात. तातूंतलो चंचनकट्टी धबधबो सोबीत आसा. कावेरी न्हंय फुडें उपरांत ३०० ते ४०० मीटर रुंद जाता तातूंत श्रीरंगपटण गो जुंवो वसला. शिवसमुद्रम् हांगा प्रवाहाचे दोन वांटे जावन मदीं जुंवो तयार जाला. हांगाच्या अस्तंतेकडल्या प्रवाहाक गगनचुक्की तर उदेंतेंकडल्या प्रवाहाक भारचुक्की म्हण्टात. ही न्हंय एरोड सावन श्रीरंगम् हांगा येतकच आनीक एक जुंवो दिसता. कार्नाटक राज्यांत कावेरीक ककब्बे, सुवर्णवती, हेमावती, शिम्शा, कर्णावली, कब्बनी ह्यो उपन्हंयो येवन मेळटात. तमिळनाडू राज्यांत भवानी, नोयिल आनी अमरावती ह्यो न्हंयो येवन मेळटात.
म्हैसूरसावन १८ किमी. अंतराचेर हे न्हंयक धरण घालून कृष्णराजसागर नांवाचो जलाशय बांदला. थंयच ‘वृदावन’ नावांचें सोबीत विसवथळ आसा. शिवसमुद्रम् हांगा ही न्हंय १०० मी, खोल देगणांत उडी घेता. ह्या धबधबब्याच्या आदारान १९०२ सावन हांगा विजेची निर्मणी जाता. ही वीज शेताच्या कामाखातीर, कोलारच्या भांगराखणींक तशेंच बंगलोर कर्नाटक राज्यांत कवेरीक जायते बांद घालून म्हैसूर आनी कोलार शारांक पावयतात. तिचें उदक शेतांक पावयिल्लें आसा. सेलम जिल्ह्यांत मेत्तूर हांगा कावेरीचेर व्हड धरण आसा. हें १९३८ वर्सा बांदिल्लें. हांगा व्हड प्रमाणांत वीजेची निर्मणी जाता.
कावेरी न्हंयचे देगेवयलो वाठार सोबीत सुंदर आसा. तिरुचिरापल्ली उपरांत हे न्हंयचे देगेक पिकाळ वाठार आसा. तजावरांच्या वाठाराक दक्षिण भारतांतली बाग म्हण्टात. भात, नाल्ल, केळीं, तंबाखू, ऊस, भिकणां, कापूस, मिरसांगो, काफी, वेलदोडे, तेलबियो, काजू, मिरयां, चंदन, बांदकामाचें लांकूड, रेशमी सारकीं झाडावरवीं मेळपी उत्पन्नां तर हिरे, माणकां, मॅंगेनीज, लोखण सारकिले धातू कावेरीचे देगेर आनी हेर वाठारांत आशिल्ल्यान हो वाठार संपन्न जाला.
गंग, होयसाळ, चोल आनी हेर राजे तेचपरी टिपू सुलतानाच्या काळांतले इतिहासीक अवशेश कावेरी न्हंयचे देगेक दिसतात. श्रीरंगपट्टण, श्रीरंगम्, कुंभकोणम्, तंजावर, तिरुवैय्यर, कावेरीपटनम्, सारकीं तीर्थस्थळां, तेभायर गोपूरां, व्हड-व्हड देवळां, सोबीर नगरां, सुंदर तलाव हांची दाटी जाल्ल्यान संस्कृतीज आनी इतिहासीक नदरेन हो वाठार गजबजिल्लो दिसता.
श्रावण म्हयन्यांत कावेरीच्या उगमाकडेन एक व्हड जात्रा भरता. जात्रेक यवपी लोक उगमाच्या कुंडांत न्हातात आनी थंय आशिल्ले कावेरीक पाशाणमूर्तीची पूजा करतात. कोडगू आदिवासी खासा त्या वेळार थंय न्हावपाक येतात. तुलासंक्रमणाच्या काळांत गंगा न्हंय गुप्त रूपान कावेरी न्हंयच्या प्रवाहांत येता आनी लोकांचीं पातकां धुवन उडयता अशी म्हण्णी आसा.
कर्नाटक आनी तमिळनाडू हया दोन राज्यांतल्यान व्हांवपी कावेरी न्हंय ह्या दोनूय राज्यांची उदकाची गरज थोडे-भोव प्रमाणांत भागयता आसली तरी शेतांखातीर आनी विजेची नेर्मणी करपाखातीर उदक चड प्रमाणांत जाय पडिल्ल्यान दिनूय राज्यां कावेरीच्या उदकाचो व्हड वांटो सोदतात. वयल्या कारणांक लागून निर्माण जाल्लो ‘कावेरी-उदक तंटो’ अजून सोंपलो ना.
- - कों. वि. सं. मं.
