जाता; काळजाच्या शिरांक हो रोग जातकच, काळजाक जाय तितलें रगत पावना आनी ताका लागून छातयेंत दुखूंक लागता. ह्या लक्षणांक ह्र्दशुल (angina) अशें म्हण्टात. जेन्ना शिरेंतल्यान रगत वचपाचें सामकेंच बंद जाता, तेन्ना चड दुखूंक लागता, घाम येता आनी रक्तदाब (blood pressure) देंवत वा चडटा. हाकाच ‘काळजाचो ॲटॅक’ अशें म्हण्टात. ही पीडा चड घातक आशिल्ल्यान, हाचेर सुरवातीचो उपचार हॉस्पिटलांत जाल्लो बरो आसता. पयल्या कांय वरांत थोडीशीं वखदां शिरांतल्यान दीत जाल्यार शिरांतली आडखळ वचूंक शकता; ताचे उपरांत रोगी मनशान वखदां घेत रावचीं पडटात. हालींच काळांत फाळप (operation) करून ज्या शिरांक आडखळ आसता त्या त्या जाग्यार नव्यो शिरो बसोवन रगताची पुरवण वाडोवप शक्य जाता. ह्या फाळपाक (operation) ‘उपमार्ग शस्त्रक्रिया’ (by-pass surgery) अशें म्हण्टात. हाचे उपरांत १० वर्सां तरी कसलोच त्रास जायना.
रक्तदाब (blood pressure) ही चड करून जाण्टेपणांतली पीडा. पूण कांय वेळा ही पीडा भुरग्यांक पसून आसपाची शक्यता आसा. हे पीडेचें मुखेल कारण म्हळ्यार मुत्राशयाचे रोग. भुरगेपणांत मुत्राशयाचे रोग (Nephritis) जायत जाल्यार हाचेपसून मागीर रक्तदाब (pressure) वाडूंक शकता. जाण्टेपणांत मुत्राशयाचे रोग खूब तरांचे आसूंक शकतात आनी जायत्या वेळा तांचेपसून रक्तदाब (blood pressure) वाडटा. पूण सादारणपणान रक्तदाबाचे (blood pressure) कारण सोदून काडप कठीण.
रक्तदाबापसून जावपी काळजाचे पीडेक सुरवातीक कांयच लक्षणां नासतात. एकाद्र्या वेळार तकली उसळप, जड जावप वा घुंवळ येवप अशे प्रकार जांव येतात. चड वर्सां अतिरक्तदाब आसतकच काळीज ल्हव ल्हव व्हड जावपाक लागता. तशें जातकच ‘काळजाचो ॲटॅक’ येवं येता वा फकत खरस येंव येता. अतिरक्तादाबाचेर उपचार म्हळ्यार मीठ कमी खावप आनी वखदां घेवन रक्तदाब आटापांत दवरप. रक्तदाब जर सारको दवरलो जाल्यार मेंदवाचो ॲटॅक वा काळीज व्हड जावपाचो वा ॲटॅक येवपाचि संभव कमी आसता.
काळजाच्या उजव्या निलयांतल्यान रगत फुफ्फुसांत वता. जायते फुफ्फुसांचे रोग, चड वर्सां तिगून उरतकच फुफ्फुसांतल्यो शिरो घट जातात; ताका लागून उजव्या निलयाचेर ताण पडटा आनी तें वाडूंक लागता. त्याच वांगडा फुफ्फुसां इबाडिल्ल्यान रगतांत ऑक्सिजन घेवन कार्बन डाय-ऑक्साइड भायर उडोवपाचें काम जें फुफ्फुस करतात, तातूंत आडखळ जाता. रगतांत ऑक्सिजनचें प्रमाण कमी जावन कार्बन डाय-ऑक्साइडचें प्रमाण वाडुनूय उजव्या निलयाचेर ताण पडटा आनी ह्याच कारणाक लागून तें वाडत वता. निमाणें ताचो आकार वाडून वाडून तें अकार्यक्षम जाता. हाका ‘कोर पुलमोनाली’ (Cor Pulmonale) आनी ‘अतिरक्तसंचयी ह्र्दय अकार्यक्षमता’ (Congestive Heart Failure) अशें म्हण्टात. हाचेर उपाय म्हळ्यार पयलीं फुफ्फुसां इबाडप जाता तितलें कमी करप आनी ताचेर वखदांचो उपेग करप. ताचेभायर ह्र्दय अकार्यक्षमतेचेरूय (heart failure) वखदां दिवप आसताच.
हार्ट-ॲटॅक, अतिरक्तदाब, कोर पुलमोनाली ह्या काळजाच्या तीन पीडांचेर विडी, सिगरेटचो चड वायट परिणाम जाता. जायत्या वेळा ’हार्ट-ॲटॅक’ आनी ‘कोर पुलमोनाली’ हीं काळजाचीं दुयेंसा सिगरेट, विडयेक लागूनूच जातात. एकाद्र्या वेळा काळजाच्या स्नायूची पीडा नदरेंत येता. हे पीडेक कारण अशें आसना. तातूंत एक तर काळजाचो स्नायू वाडून दाट जाता वा पातळूय जावंक शकता. पूण निमाणें काळीज व्हड जावंक लागता आनी तें अकार्यक्षम जाता. असले स्नायूचे पीडेक ‘कारडियोमायोपाथी’ (Cardio-Mayopathy) अशें म्हण्टात. हे पिडेचेर खास अशे उपचार नात, पूण ह्र्दय अकार्यक्षमतेचेर (Heart Failure) जीं वखदां वापरतात त्याच वखदांचो उपेग हांगाय जाता.
- - डॉ. जी. के. सालेलकार.
काळोखे, गणपत पांडुरंग:
(जल्म: १८८०, बिठ्ठोण - बारदेस)
मनशाचे भलायके संबंदी लिखाण करपी आदले मुस्तींतलो गोंयकार लेखक. ताणें मुळावें शिक्षण गोंयांत घेतलें आनी फुडलें शिक्षण घेवंक तो मुंबय गेलो. थंय ताणें आयुर्वेदिक पध्द्तीचें वैजकी शिक्षण दिवपी पोपट त्रभुराम आयागल कॉलेजींत प्रवेश घेतलो. १९१० वर्साच्या सुमाराक तो हे कॉलेजींतल्यान वैजकी शास्त्रांत पदवीधर जालो. उपरांत मुंबय तो स्वतंत्र वैजकी वेवसाय करूंक लागलो.
१९११ वर्सा सावन ताणें लिखाण सुरू केलें. ह्या वर्सा ‘अग्निमांद्य’ (Dyspepsia) ह्या विशयाचेर १२५ पानांचे पयलें पुस्तक ताणें बरयलें. उपरांत १६३४ वर्सामेरेन ताणें भलायकेचेर आनीक तेरा पुस्तकां बरयलीं. ‘रोगजंतु’, ‘रोगोत्पादक प्राणी’, ‘अशक्त’, ‘क्षयरोग’, ‘फिरंगरोग’, ‘विद्यार्थ्यांचे आरोग्य’, ‘दातांचे आरोग्य’, ‘सार्वजनिक आरोग्य’, ‘स्त्रियांचे आरोग्य’, ही ताच्या कांय पुस्तिकांची आनी पुस्तकांची नांवां आसात. पूण ताणें बरयल्लें सगळ्यांत म्हत्वाचें पुस्तक म्हळ्यार ‘विष्मज्वर’ ७०० पानांच्या तीन भागांत बरयल्ल्या ह्या ग्रंथांत ‘विष्मज्वर’ हो रोग आनी ताचेवेलो उपाय हाचेविशीं पुराय माहिती विस्कटावन सांगल्या.
- - कों. वि. सं. मं.
काँगो:
काँगो प्रजासत्ताक, मध्य आफ्रिकेंतलें एक स्वतंत्र राष्ट्र. क्षेत्रफळ ३,४२,००० चौ. किमी. लोकसंख्या: २०,९७,००० (१९८६) अक्षवृत्तीय विस्तार सुमार ३०४५’ उत्तरा ते ५० दक्षिण, रेखावृतीय विस्तार सुमार ११० उदेंत ते १८०३०’ उदेंत. दक्षिण – उत्तर अंतर सुमार ९४५ किमी. आनी उदेंत-अस्तंत अंतर सुमार ४२५ किमी. विपुववृत ह्या देशाच्या मदल्यान वता. हाचे उत्तरेवटेन कॅमरून आनी मध्य आफ्रिका प्रजासत्ताक, उदेंतेक आनी दक्षिणेक झायरे, नैऋत्येक अंगोलाचो काबिंद हो प्रांत, अस्तंतेक ॲटलांटिक महासागर आनी गाबाँ हो देश आसा. ह्या देशाक सुमार १५० किमी. लांबायेची दर्यादेग लाबल्या.
भूंयवर्णन: हो देश म्हळ्यार काँगो न्हंयच्या व्हडल्या देगणाचेर एक वांटो जावन आसा. उबांगी-काँगो हे न्हंयच्या देगांवयल्या मळ्यांच्या वाठारांतल्यान मोटाबा, लीक्वाला, सँग्गा, आलीमा ह्यो न्हंयो व्हांवतात. ह्या न्हंयाचे फांटे बरेचकडेन एकामेकांक मेळटात आनी पर्थून पयसावतात. हे गजालीक लागून हांगा बरेच चिखलाचे वाठार निर्माण जाल्यात. क्वीलू ही न्हंय क्रिस्टल पर्वतांतल्यान व्हांवत येत सुमार ३२५ किमी. चें अंतर सोपोवन ॲटलांटिक म्हासागराक मेळटा. तिका दक्षिणेवटेंतल्यान नियारी ही न्हंय मेळटा. नियारीचेर बरेच धबधबे आसात.
हवामान, वनस्पत आनी मोनजात: हो देश विषुअववृत्ताच्या दोनूय वटांनी सुमार ५० पातळिल्लो आशिल्ल्यान हांगाचें हवामान उश्ण आसता. वर्सुकी सरासरी तापमान २०० से. ते ३०० से. आसता. वर्सुकी सरासरी पावस २०० सेंमी. ते २५० सेंमी. मेरेन पडटा. तांतल्या तातूंत जानेवारी ते मार्च आनी जून ते सप्टेंबर हे म्हयने उण्या पावसाचे आसतात.
विषुववृत्तालागीं जावपी दाट रानां ह्या देशांत आसात. कांय वाठारांनी गच्च रानांक लागून सूर्याचो उजवाड लेगीत जमनीमेरेन पावना. ऊंच रूख आनी वालींवांगडा गच्च झोंपाय हांगा आसात. सॅव्हाना प्रकारचें तण बाटेके ह्या रेंवेच्या पठाचेर, नियारी देगणांत आनी दर्यादेगांवयल्या कांय वाठारांनी सांपडटा.
रानांनी गोरिला. चिंपँझी, हेर तरेकवार माकडां, सोरोप, सुकणीं ह्या सारकी मोनजात आसा. रानां आनी तणांचे वाठार हांचेमदल्या प्रदेशांनी रानवटी हत्ती, म्हशी, ओकापी, तरस, चित्ते ह्या उदकांतली मोनजात आसा. ह्या देशांत शिंव मात उण्याच प्रमाणांत दिसून येतात.
इतिहास: ह्या देशांतले पिग्मी लोक उबांगी न्हंयच्या वाठारांतल्यान हांगा आयल्यान आसूंये अशें जाणकारांचे म्हणणें आसा. पंदराव्या शतमानांत काँगो लोक हांगा आयले. टेके जमातीच्या लोकांनी स्टॅन्लीपूल वाठारांत राबितो केल्लो. इशान्येवटेन म्बोची लोक आशिल्ले. ते गांवां
