हिंदू-इस्लामी स्थापत्यशैलीचो एक बर्या पैकी नमुनो अशें मानतात. कुतुबमीनारचे निर्मितीविशीं जाणकारांचीं वेगवेगळीं मतां आसात.
- - कों. वि. सं. मं.
कुत्रो:
(पळेयात - सुणो).
कुन्य, जुआंव, ज्योकीं लुर्दीन द:
(जल्म: १९१२, कांसावली – मुरगांव; मरण: सप्टेंबर १९७८).
गोंयचो सुटके झुजारी. ताणें मॅट्रिक मेरेन शिक्षण घेतलें. वास्को शारांत पोर्तुगेज सरकाराआड उलोवप केलें म्हूण पोलिसांनी ताका धरलो आनी कांयच चवकशी करीनासतना आग्वाद बंदखणींत दवरलो. ताणें वट्ट चार वर्सांची बंदखण भोगल्या. भारत सरकारान ताम्रपत्र दिवन ताचो भोवमान केला.
- - कों. वि. सं. मं.
कुन्य, त्रिश्तांव ब्रागांझ:
(जल्म: २ एप्रिल १८९१, चांदर, साश्टी; मरण: २६ सप्टेंबर १९६८).
गोंयचो सुटके झुजारी. ताचो बापूय वैज आशिल्लो. तो चांदर गांवांत जल्मल्लो तरी ताचें भुरगेंपण कांसावले वाठारांत गेलें. पणजे ताणें पोर्तुगेज सेकंडरी स्कुलांत शिक्षण घेतलें. पूण, थंयची शिक्षण पध्दत ताका मानवली ना. देखून तो पाँडिचरीक गेलो आनी थंयच्या फ्रेंच कॉलेजींत ताणें बाकोलोरेआ (बी. ए.) मेरेन शिक्षण घेतलें. उपरांत पारिसाक वचून सॉर्बोन विद्यापीठांत इलेक्ट्रिकल इंजिनियरींगची पदवी मेळयली आनी तो थंयच काम करूंक लागलो.
तेन्ना रशियेंत राजकी चळवळ चलताली आनी भारतांत महात्मा गांधीच्या फुडारपणाखाल नवजागृती चलताली. ताचेर तिचो परिणाम जावन आपल्या हक्कांपासत झगडपाची ताका स्फूर्त मेळ्ळी. फ्रेंच खबरांपत्रांनी ताणें स्वातंत्र्याविशीं लेख बरोवंक सुरू केले. ’युमानिते‘ ह्या फ्रेंच खबरापत्राचेर नेमान बरपां करून ताणें जालियानवाला बाग घडणुकेंतल्यान आनी हेर राजकारणांतल्यान ब्रिटिशांचे जुलमी राजसत्तेची फ्रेंच लोकांक वळख करून दिली. संवसारीक नामना मेळिल्ल्या रोमां रोलां हाणे थापणूक केल्ल्या वसाहतवादाच्या आड वावुरपी ‘ॲन्टी इंपीरियलिस्ट लीग’ हे संस्थेचो तो सभासद जालो.
फ्रांस देशांत १४ वर्सां रावल्या उपरांत १९२६ वर्सा तो भारतांत आयलो. १९२८ वर्सा ताणें पीटर आल्वारीस आनी आत्माराम मयेंकार हांच्या पालवान भारतीय काँग्रेसीचो फांटो म्हूण ‘गोवा काँग्रेस कमिटी’ हे संस्थेची थापणूक केली ताणें आपले बरपावळीवरवीं साम्राज्यवाद तशेंच लोकांक लिपोवन चलयल्ली गुलामगिरी (Camouflaged slavery) ह्या विशयांचेर उजवाड घालो. आसामांत च्या तयार करपाच्या मळ्यांनी गोंयचे गरीब मनीस व्हरून तांकां गुलामांसरकी वागणूक मेळटाली. तांच्या आड ताणें १९२९ वर्सासावन आवाज काडपाक सुरवात केली. अशा वेळार तेन्नाचे भारतीय काँग्रेसीचे सरचिटणीस जवाहरलाल नेहरू हाचेवरवीं यत्न करून १९४० वर्सा गोंयच्या कुणबी लोकांक गुलामगिरींतल्यान सोडोवन हाडपाक ताका यश मेळ्ळें. १९४१ वर्सा साश्ट आनी मुरगांव तालुक्यांत पावसाच्या हुंवारांत पिडीत जाल्ल्या लोकांक मदत करपाक आपद्ग्रस्त निधी एकठांय करपांत ताणें वांटो घेतिल्लो. १९३९ ते १९४६ ह्या काळांत जायरातीवरवीं गोंयच्या राजकी घडणुकांविशीं लेख बरोवन जागृताय हाडली. ‘गोंयकारांचें विराष्ट्रीयकरण’’ (Decentralisation of Goans) हें पुस्तक बरोवन ताणें पोर्तुगेजांकडल्यान पध्दतशीर गोंयच्या लोकांक मानसिक गुलाम करपाचे यत्न कशे चलतात, हाचें पुराय चित्रण केलें.
१९४६ वर्सा ताणें ‘गोअन युथ लीग’ हे संस्थेची थापणूक केली. ३० जून १९४६म दिसा राजकी चळवळींत वांटो घेतला असो आरोप दवरून मडगांव शारांत ताका अटक जाली. ताचे उपरांत १२ जुलय १९४६ दिसा ताका परतो धरलो आनी आठ वर्सां काळ्या उदकाची ख्यास्त फर्मायली. १९५२ वर्सा लिश्बोआचे बंदखणींतल्यान ताची सुटका जाली. थंयच्यान गोंयांत येवपाक ताका मनाय आशिल्ली देखून तो फ्रांसाक गेलो आनी उपरांत मुंबय आयलो. मुंबय ताणें गोंयच्या सगळ्या राजकी पक्षांच्या ‘गोंय कृती समिती’ (Goa Action Committee) ची थापणूक केली. हे समितीवरवीं ताणें दादरा आनी नगर हवेलीच्या सुटके झुजाखातीर तेचपेरी १९५४ आनी १९५५ वर्सा जाल्ल्या सत्याग्रह चळवळीचो वावर हातांत घेतलो. ‘आझाद गोवा’ आनी ‘फ्री गोवा’ अशीं नेमाळीं उजवाडाक हाडून ताणें अखेरमेरेन गोंयचे सुटकेखातीर वावर केलो.
मरणा उपरांत ताच्या शांततायेच्या वावराखातीर १९५९ वर्सा स्टॉकहोम (Stockholm) हांगाच्या संवसारीक शांतताय काउन्सीलवरवीम (World Peace Council) ताका भांगरापदक फाव जालें. १९६१ वर्सा ताची सगळी बरपावळ एकठांय करून ताच्या वांगड्यांन Goa’s Freedom Struggle नांवाचें पुस्तक मुंबय उजवाडाक हाडलें. ताच्या उगडासाखातीर टी. बी. कुन्य मेमोरियल ट्रस्टाच्या पालवान ताच्या कुटुंबियांनी पणजे शारांत ताच्या नांवान सभागर बांदलां. १८ जून १९८४ ह्या दिसा गोंय सरकाराकडल्यान ताच्या सुटके झुजांतल्या वावराचो मरणोत्तर भोवमान जालो. २६ सप्टेंबर १९८६ दिसा गोंय सरकारान, चर्च ऑफ स्कॉटलंड (Church of Scotland) मसंड, शिवडी – मुंबय हांगा आशिल्ल्यो ताच्यो अस्थी गोंयांत हाडून पणजे शारांतल्या आझाद मैदानाचेर टी. बी. कुन्य यादस्तीक बांदलें.
- - डॉ. विनायक मयेंकार
कुन्य रिव्हार, ज्योकीं एलिऑदिरु द:
(जल्म: २३ जून १८००, आर्रायोलॉस; मरण: २० नोव्हेंबर १८७९, एव्हॉर).
कोंकणी आनी मराठी भाशांचो पोर्तुगेज विव्दान, इतिहासकार आनी संपादक. ताचो बापूय आंतोनीयु फ्रांसिश्कु रिव्हार हो इटालियन, जाल्यार आवय मारिया इझाबेल काश्तेलु ब्रांकु ही स्पॅनिश आशिल्ली. १८२४ त कोईंब्रा हांगाच्या विद्यापीठांत शिक्षणाखातीर तो गेलो. १८३६ त थंयसावन वैजकीशास्त्राचो अभ्यास ताणें पूराय केलो; पूण वैजकी करचेबदला ताणें एव्हॉर हांगा तत्वगिन्यानाचो शिक्षक म्हूण काम करपाक सुरवात केली. त्याचवेळार एव्हॉरच्या ग्रंथालयांत ग्रंथपाल म्हूण काम केलें. ताणे ग्रंथालयाची पध्दतशीर रचणूक केली आनी आठ हजार ग्रंथांखातीर नवी इमारत उबारली. पोर्तुगालांत जळींमळीं आशिल्ल्या पूर्विल्ल्या धर्ममठांतल्यान सुमार धा हजार इतिहासीक म्हत्वाचे ग्रंथ बरेच कश्ट घेवन ताणें एकठांय केले. १८४२ त फ्रांसिश्कु जुझे फर्रैर हाच्या पालवान ताणें आपलो ‘रेफ्लेंक्साँइश सोब्रिअ लिंग्व पोर्तुगेज’ (पोर्तुगेज भाशेविशींचे विचार) हो ग्रंथ उजवाडाक हाडलो.
१९५० त ताणें आशिया, आफ्रिका आनी अमेरिकेंतल्या पोर्तुगेह वसणुकांच्या म्हत्वाच्या अशा हातबरपांची वळेरी उजवाडाक हाडली.
गोंयचो राज्यपाल व्हिश्काँदि द् तोर्रिश नॉव्हश हाचो मुखेल सचिव म्हूण कुन्य रिव्हारांची १८५५ त नेमणूक जाली. आपले कारकिर्दींत ताणें राज्यकारभार, शिक्षण, उद्येगधंदे, अर्थकारण ह्या मळांचेर बरोच वावर
