अनुराधाः भारतीय नखेत्रमाळेंतलें सतरावें नखेत्र. विशाखा नखेत्राचें दुसरें नांव राधा आसून हें ताचेफाटल्यान येवपी म्हूण हाका अनुराधा हें नांव पडलें. हें नखेत्र वृश्र्चिक राशींत येता. हातूंत अस्तंत नखेत्र पद्दतीच्या स्कॉर्पियस हातूंतली बीटा, डेल्डा, पाय आनी ऱ्हो हीं नखेत्रां आसात. हीं सादारण सरळ वळींत दिसतात. अस्तंत पद्दतींत हें अनुराधा वेगळें नखेत्र अशें मानीनात. उत्तरेक ‘न्यु’ हें एक तारका-चतुश्क आनी डेल्टाच्या उदेंतेक आसपी एम्- 80 हो वाटकुळो तारकापूंज हे खास उल्लेख करपा सारकें. अनुराधा नखेत्र मे म्हयन्यांत सांजेचें उदेता आनी रातभर मळबांत दिसता. हाची देवता मित्र आनी आकृती पूजा वा बली अशें मानतात. हाका नक्षत्रीय प्रजापतीची प्रतिष्ठा अशें म्हणटात.
-काें.वि.सं.मं.
अनेकान्तवादः जैन धर्मांतलो एक मुखेल तात्विक विचार. खंयचेय वस्तीकडेन पळयतना तांच्या वेगवेगळ्या तासांकडेन वेगवेगळ्या नदरेंतल्यान पळोवप हांकां जैन अनेकान्तनय म्हणटात. दर एक वस्तू आपले अवस्थेंचे रूपांतर दुसरे अवस्थेंत करता. ताका उत्पाद म्हणटात. प्रत्येक वस्तूचो दुसरे अवस्थेंत रूपकार जायमेरेन वा पयले अवस्थेचो नाश जायमेरेन जी अवस्था उरता ताका व्यय म्हणटात. तत्वरूपी वस्तूचे परिणमन जावप हाका धरौव्य म्हणटात.
एकाद्रे वस्तूंत वयल्या तीन अवस्था बगर सात विंगड विंगड धर्म; आसतात. जैनमतांत हांकां सप्तभंगीनय म्हळां. ह्या सप्तभंगीनयांत फुडले सात धर्म मेळटात.1.नित्य 2.अनित्य 3.अवक्तव्य 4. नित्यानित्य 5.नित्यअवक्तव्य 6.अनित्य-अवक्तव्य 7.नित्यानित्यअवक्तव्य.
ह्या सात प्रकारांवेल्यान वस्तू स्वरूप जाणून घेवपी सप्तभंगीनयांच्याे ह्या सात प्रकारांवेल्यान वस्तू स्वरूप जाणून घेवपी सप्तभंगीनयांच्याे सात तरा फुडल्याप्रमाण-
1. स्यादस्तिः स्वद्रव्य, क्षेत्र, काल, भाव ह्या चारांच्या अपेक्षेन वस्तूचें अस्तित्व मान्य करप.
2. स्यान्नास्तिः वयल्या सात धर्मांतले खंयचेय चार धर्म नात जाल्यार, त्या वस्तीचें अस्तित्व ना अशें म्हणप.
3. स्यादस्तिनास्तिः तीच वस्त, वेगवेगळ्या काळांत आसा वा ना असें म्हणप.
4. स्यात अवक्तव्यःखंयचेय वस्तूची स्थिती सांगपाक कठीण वचप. 5.स्यादस्ति अवक्तव्य:कसलेय अपेक्षेन एखाद्र्या वस्तूंचें अस्तित्व सांगप कठीण जाल्यार थंय कथंचित् (घडये) अस्तित्व सांगपाक येवपासारखे कांयच ना अशें म्हणप.
6. स्यान्नस्ति अवक्तव्यः वस्तूचें नास्तित्व कथंचित् (घडये) सांगपाक येवप शक्य आसप.
7. स्यादस्ति नास्ति अवक्तव्यः वस्तूचें अस्तित्व वा नास्तित्व सांगप शक्य वा अशक्य आसप. वयलेप्रमाण स्याद्वाददाचें हें अति संक्षिप्तस्वरूप आसा. एखाद्री वस्त आसा तशीच आसता अशें समजून रावप, हो एकान्त पक्ष, अनेकान्तवाद्यांक मान्य ना. एखाद्री वस्त वेगवेगळ्या तरेन आसा- तशी, आसा वो ना अशें म्हणून एकान्त पक्ष न्हयकारप होच अनेकान्तवादाचो हेत आसा. एखाद्रे बायलेक आवय, चली, मांय, सून ह्या वेगवेगळ्या रूपांनी लोक वळखता. वेगवेगळ्या लोकांचे अपेक्षेन सगळ्यांचें तें म्हणणें खरेंय आसता. ह्या धर्तरेच्यो दोन वेगवेगळ्या प्रमाणांनी विचार करपी दोन नदरो आसता. एक समन्वयाचेर आदारिल्ली सामान्यगामिनी तर दुसरी विश्लेशणाचेर आदारिल्ली विशेषगामिनी. दोनूय नदरांनी फरक आशिल्ल्यान खर वाद उपरासतात.
पयले नदरेंतल्यान पळयल्यार सुर्वेक जी संवसारांत समानताय दिश्टी पडटा ती ल्हव ल्हव अभेदाकडेन बागवता. उपरांत ती ह्या निर्णयाचेर पावता की जे जे प्रतीतविशय आसात ते वास्तवांत एकूच आसा. दुसरें नदरेंक संवसारांत सगळीकडेन असमानताय दिश्टी पडटा. असमानतेचें मूळ सोदतां सोदतां निमाणे ती अशा निर्णयार पावता की संवसारांत एकवट खंयच ना. शेकीं तिचो निर्णय जाता की संवसार म्हळ्यार भेदाचो चोमो.
वयल्या दोनूय भिन्न सभावाच्या मतांनी जायत्या वादांक जल्म दिला. द्रव्याची कालिकनित्यता आनी दैशिक व्यापकता हांचेर चड करून वाद घालो. देखीक, सांख्यांचो प्रकृतिपुरूषवाद. दुसऱ्या विचारान भेदाचो वाठार इतलो वाडयला की तातूंतल्यान परमांणुवाद, विभुद्रव्यवाद सारक्यो कल्पना भायर सरल्यो.
अव्दैतवादान सगळे भेद कुस्कूटासमान मानून अभेदमूलक वादाक जल्म दिला. सत्कार्यवाद हो तांचोच एक भाग. सगळो संवसार अखंड आनी एक मानपी पक्ष, दुसरे वटेन तर, संवसार हो विखंड करतात. ह्या दोनूय वादांक आरलें अभिष्ट त्तव सिध्द करचे खातीर अनिर्वचनीयतेचो आदार घेवंचो पडटा. कारण ह्या दोनूय तत्वांचें शब्दांतल्यान निर्वचन जाता, अशें मानल्यार अखंड तत्वाची सिध्दी जावंक शकची ना. निर्वचन करप म्हळ्यार अखंडपण आनी विखंडपण ह्या दोनूय तत्वांक सोंपयिल्ल्या वरी जाता. ह्या मतांतल्यान अनिर्वचनीय वादाचो जल्म जालो. ह्या वादाक तोंड दिवपाक लक्षणवादी तार्किक फुडें आयले. तांणी वस्तुमात्रांचे लक्षण घडवप शक्यच न्हय तर वास्तविकय आसा असो दावो केलो. ताका लागून निर्वचनीयवाद मुखार आयलो.
वयलो सगळे वाद एकान्तवाद आसले. तातूंतलो विरोधभास पळोवन अनेकान्तवादाच्या पंडितांनी तांचेर खासा विचार केलो की ‘ह्या वादांत थोडेंतरी तथ्य आसा काय ना? आसल्यार कितल्या प्रमाणांत आसा? काय हें सगळे पुराय सत्य?’- ह्या सगळ्या वादांचो अभ्यास करतना तांकां पूर्ण सत्याचें दर्शन जालें. हें दर्शन वा ह्या अभ्यासाची जोड म्हळ्यार ‘अनेकान्तदृश्टी’ जावन आसली. अनेकान्ताच्या उजवाडांत तांकां दिसून आयलें की पयल्या वादांतलीं मतां वास्तविक आसलीं तरी तातूंतल्या भेद आनी अभेदाक लागून दोनूय प्रति आपल्या विशयांत पुराय आसुनय पूर्ण प्रमाण थारूंक शकनात. वस्तूंचें स्वरूप अशें आसपाक जाय की आपल्या आड आशिल्ल्या विचारांक स्वताच्या विचारांत सुवात मेळपाक जाय. जे वरवीं दर एक वस्त आपले खेरीत खाशेलपण सिध्द करून प्रमाण थारतली, कित्याक तर वस्तीचें पुराय स्वरूप भेदभेदात्मक वा सामान्य विशेशात्मकच आसता. सतव्दैत वा सत अव्दैत ह्या दोनूय मतांक कसलोच फरक आसना. देखीकः वेळ, काळ, जागो, रंग, परिणाम आनी हेर गजालींचो विचार केल्या बगर आमी व्हड उदकां राशीचो अभ्यास करता तेन्ना आमकां समुद्र प्रतीत जाता. पूण जेन्ना जलराशी संबंदात आमी वयलो सिध्दांत लायतात, तेन्ना आमकां अखंड समुद्राच्या जाग्यार ल्हन-ल्हान समुद्र दिश्टी पडटात. हो भेद वाडत वचून-निमाणें उदकाचो थेंब लेगीत दिश्टी पडना. निमणे व्हड शुन्या बगर कांयच उरना. अशेतरेन उदकाचे राशींत अखंड समुद्राची बुध्द आनी तांच्या निमण्या थेंब्याची बुध्द ह्यो दोनूय गजाली वास्तविकच आसतात. पयलीं बुध्द वास्तविक ह्या खातीर की ती भेदांक वेगवेगळे करीनासतना तांकां मात् लेगीत हात लायनासतना सगळ्यांक एका रूपांत पळयता. वेळ, काळ आनी हेर भेद जे एकामेकां सावन वेगळे आसात. ताका वेगवेगळे विशय करपी बुध्दीय वास्तविकच आसा, कित्याक तर ते भेदच अंतर्गत एकाच अनुगमक सत्तेचो विचार करता आसतना सगळे एक एकूच सद्रुप आसात, कित्याक तर पुरायसत्तेचो विचार करता आसतना परस्पर वेगळे अशे भेद मानीनात. हांकाच सत अव्दैत अशें म्हणटात. पूण जेन्ना संवसाराच्या गुणधर्माचे भेद लक्षांत घेवन भाग करतात, तेन्ना संवसाराचे एक सत् रूप वचून त्या जाग्यार आनीकय सत् रूपां प्रतीत जावंक लागतात. हेच सत् व्दैत जावन आसा. दोनूय परस्पर विरोध आशिल्ल्या वयल्या दोनूय वादांचो समन्वय अनेकान्त नदर दिता आनी अनिर्वचनीयत्व आनी निर्वचनीयत्व ह्या दोनूय तत्वातलें झगडें पालयता. ‘’
