मेळटा. कातोल्क इगर्जेन असले अनाथाश्रम स्थापन करपाक सगल्यांत पयलीं सुरवात केली. अनाथ भुरगीं, विधवा आनी रुग्ण (वायटकार) हांची सेवा करपी मदतगृहां हातूंतल्यानूच सुरू जालीं. पूण कांय धर्मीक संस्थांनी अशा अनाथांचो गैरफायदो घेतलो. ताका लागून युरोपांत मध्ययुगाच्या अखेरेक सरकार आनी नगरपालिका हांणी स्वताच अनाथाश्रम चलोवपाक सुरवात केली. फ्रांसांत राज्यक्रांती उपरांत असल्यो संस्था भौशीक मालकीच्यो जाल्यो. रशियांत आयज लेगीत असल्यो संस्था सरकार चलयता. इंग्लड सरकारान 1601 वर्सा ‘पुअर लॉ’ वरवीं ह्यो संस्था आपल्या ताब्यांत घेतल्यो.
भारतांत अनाथांचो आंकडो दळिद्र आनी अनैतीक संबंद हाका लागून वाडलो. भुरग्यांखातीर अनाथाश्रम सुरू करपाक अठराव्या शेंकड्यासावन सुरवात जाली आनी हातूंत ख्रिस्ती मिशनऱ्यांनी फुडाकार घेतलो. ‘रामकृष्ण मिशन’ आनी ‘मुक्तीफौज’ हांणीय अशेंच आश्रम स्थापन केले. महाराष्ट्र, मद्रास, बंगाल, दिल्ली, उत्तर प्रदेश ह्या राज्यांत अनाथ बालकाश्रम आयज चालू आसात. संबंद भारतांत विधवा आनी आंकवार आवयो हांकां आत्महत्येपसून परावृत्त करून, सामाजीक जाचापसून तांकां संरक्षण दिवप गरजेचें आशिल्लें. 1889 वर्सा पंडिता रमाबाई हांणी ‘रमाबाई असोसिएशन’ वरवीं मुंबय आनी पुणे हांगा फकत विधवांखातीर ‘शारदासदन’ नांवाची संस्था सुरू केली पूण ती थोडोच काळ तिगली. 1893 वर्सा महर्षी धों. के. कर्वे हाणें पुण्यांत ‘अनाथ बालिकाश्रम’ स्थापन केलो. तातूंतल्यानूच आयची ‘हिंगणे स्त्रीशिक्षणसंस्था’ उदयाक आयली. 1898 वर्सा मुंबय, मद्रास सारक्या मोट्या शारांत वायट मार्गाक लागिल्ल्या बायलांखातीर सरकारी आश्रम सुरू केले. सगळ्या राज्यांनी बायलांचे अनाथाश्रम सुरू जाले. बायलांक संरक्षण दिवपी अशा आश्रमांभितर ‘श्रध्दानंद महिलाश्रम’ (मुंबय)’ आनी ‘सर गंगानाथ महिलाश्रम’ ह्या संस्थांनी केल्लो वावर खूब मोलादीक जावन आसा.
महाराष्ट्रांत ‘महाराष्ट्र स्टेट विमेन्स रेस्क्यू होम’, ‘बाँम्बे व्हिजिलन्स असोसिएशन शेल्टर’, ‘लीग ऑफ मर्सी सेंटर’, ‘हिंदुसभा’, ‘सॅल्व्हेशन आर्मी’, ‘इंडस्ट्रियल इन्स्टिट्यूट ऑफ विमेन’, ‘सेंट कॅमरिन्स होम’, ‘असोसिएशन ऑफ मॉरल अँड सोशल हायजिन’(13 जिल्हा- शाखा) ह्यो संस्था बायलांची राखण करपाचो वावर करतात. तेभायर ‘अनाथ महिलाश्रम’ आनी ‘अनाथ विद्यार्थिगृह (पुणे)’, ‘वासुदेव बाबाजी नवरंगे अनाथाश्रम’(पंढरपूर), ‘अनाथ महिलाश्रम’(कोल्हापूर) ह्या संस्थांचोय वावर तुस्त करीसारखाे आसा.
ह्या संदर्भांत ‘विमेन्स अँन्ड चिल्ड्रन्स इन्सिट्यूशन्स लायसेन्सिंग अॅक्ट’(1953), ‘द ऑर्फनेज अँड अदर चॅरिटेबल इन्स्टिट्यूशन्स सुपरव्हिजन अँड कंट्रोल’(1960) हे कायदे भारतभर लागू आसात. भारतांत मध्यवर्ती पातळीचेर केंद्रीय समाजकल्याण मंडळ आसा. तशेंच प्रत्येक राज्यांत समाज-कल्याण संचालनालय आसा. तांचेवरवीं अनाथाश्रमांसारक्या संस्थांक मदत (ग्रांट) मेळटा.
गोंयांत प्रोव्हेदोरीया Provedoria Institute of Public Assistance आनी हेर धर्मदायी संस्थांवरवीं अनाथ बायलो, दादले आनी भुरगीं हांच्या खातीर अनाथाश्रम चलतात.
अनासक्तियोगः महात्मा गांधीन आपणे केल्ल्या गीतेच्या गुजराती अणकाराक ‘अनासक्तियोग’ अशें नांव दिलां. महात्मा गांधी हाच्या मतान अनासक्ति ह्या उतराचो अर्थ असंग, निवृत्ती वा त्याग असो जाता. असंग हें त्या करणेचें अभावात्मक स्वरूप तर निवृत्ती हें भावात्मक स्वरूप आसा. त्यागाचो अर्थ ते कर्मफलत्याग असो करतात. हें सगळें मेळून अनासक्तियोग सिध्द जाता. अनासक्ति ह्या सुर्याभोंवतणी भक्ती, ज्ञान आनी कर्म हे उपगिरे भोंवत आसतात अशें ते म्हणटात. अनासक्तियाेग ह्या सिध्दांताचेर भक्ती, गिन्यान आनी कर्म पुरायपणान आदारलां असो ताचो अर्थ जाता. गांधीन अनासक्ति आनी सत्य-अहिंसा हांचें लागींचें नातें जोडून दिलां. अहिंसेच्या तत्वाक गीतेच्या आदीसावन मान्यताय मेळिल्ली देखून अहिंसेच्या तत्व पटोवपाक गीता सांगूक ना, हें ते कबूल करतात. सगळे तरेची आनी सगळ्या स्वरूपांतली अहिंसा पुरायपणान आचरणांत हाडलेबगर पूर्णकर्मफलत्याग अशक्य आसा अशें सांगून अहिंसा आनी सत्य ह्यो एकाच नाण्याच्यो दोन बाजू अशें ते फुडे म्हणटात.
अनासक्ति हे कल्पनेची फोडणिशी केल्यार तातूंत तीन विचार एकठावल्ले दिसतात- निष्कामकर्म, सगळीं कर्मां ईश्वरार्पण करप आनी शरण वचप म्हळ्यार आपली कूड आनी आत्मो देवाच्या पांयाकडेन ओंपप. गांधी म्हणटा, ‘वयल्यो सगळ्यो गजाली केल्यार मनशाची कूड, देवाचें देवूळ जातलें.’ अनासक्तिचो सिध्दांत होच आसा.
गांधी महाभारताक इतिहासग्रंथ न्हय तर रुपक मानतालो. हांचीं कारणां आदिपर्वांत मेळटात महाभारतांतल्या पात्रांची भिरांकूळ आनी अती भिरांकूळ अशी उत्पत्ती वर्णून भगवान व्यासान राजा आनी भौसाच्या इतिहासाक पुसून उडयला. तातूंतलीं पात्रां इतिहासीक जरी म्हळीं, तरीकय महाभारतांत तांचो उपेग व्यासान फकत धर्माचें दर्शन घडवपाखातीर केला. ह्या महाकाव्यांत गीता ही उंचेल्या पांवड्यावेली लेखल्या. हें गीतेच्या रुपान मनशाच्या अंतस्कर्णांत चलतल्या नीत-अनीत हांच्या झगड्याचें चित्रण केलां. गीते सारक्या नांवाजल्ल्या ग्रंथाची निर्मणी फकत कुटुंबातलीं झगडीं बरी कांय वायट हें थारावपाखातीर आनी तांचेर निर्णय दिवपाखातीर जाली अशें दिसना. गीतेंतलो कृष्ण शुध्द गिन्यानाची मूर्त.पूण ताे काल्पनीकच आसा. पूण पूर्ण अवताराचें रूपडें उपरांत ताचेर हाडून बसयलां अशें गांधी म्हणटात. जण एक देह घेवन जल्मल्ली प्राणी मात्रां हीं अवतारच घेतात. पूर्णावतार हें विशेशण घेवपाक मात लोकांची सेवा करची पडटा. मनीसकुळयेचें हित सांबाळपाखातीर केल्ली सेवा, अवतारकार्याचे गुणवत्तेचो खरो कस थारता.
परमेश्वर स्वरूप जालेबगर सुख आनी शांती मेळना. तेपासत परमेश्वर स्वरूप जावपाक केल्लो यत्न होच खरो पुरुषार्थ आनी हेंच खरे आत्मदर्शन! आत्म्याचो दिश्टावो हो गीतेचो खरो विशय आसा. गीतेची रचना मात हो विशय सांगपाक करूंक ना. आत्मज्ञान जोडपाक उपाय सांगचो हो गीतेचो मुखेल हेत आसा. ह्या उपायाक वा हेताक ‘कर्मफलत्याग’ म्हणटात.
गीतेंत भक्ताचीं लक्षणां फुडले प्रमाण वर्णिल्यांतः
अव्देष्टां सर्वभूतानां मैत्रः करूण एव च।
निर्ममो निरहङ्कारः समदुःखसुखःक्षमी।।
(12.13)
गिन्यान मेळवप आनी भक्त जावप हेंच खरें आत्मदर्शन. अशें आसून लेगीत गिन्यानाक आनी भक्तीक कर्मफलत्यागाचें खर परीक्षेंत पास जावंचें पडटा. गीता म्हणटा ‘फलासक्ति सोड आनी कर्म कर. निष्काम दावन कर्म कर’ फलत्याग म्हळ्यार कर्माच्या परिणामाकडेन बेफिकीर चलणूक दाखवप अशें जायना. साधनविचार, गिन्यान ह्यो दोन गजाली चड म्हत्वाच्यो. हें सगळे जातकच फलासक्ति जवरीनासतना साधनेंत जावं कर्मांत तल्लीन जावन वचपी खरो फलत्यागी आसता. फलासक्ति धरपी, फळाचेच चिंतन करपी मनीस खूब फावट कर्तव्या सावन पयस वचून वायट गजालीय करता. नीत-अनीत तो बाळगिना. तो आडवाटेन वता. फलासक्तिंतल्यान भायर सरपी वायट परिणाम लक्षांत घेवन गीताकारान अनासक्तिचो सिध्दांत केलो आनी संवसारा मुखार साद्या सोप्या आनी सुंदर रितीन मांडलो.
ह्या ग्रंथांचे जायते भाशेंत अणकार जाल्यात. महादेवभाई देसाई हाणें ह्या ग्रंथाचो इंग्लेज भाशेंत अणकार केला.
-काें.वि.सं.मं.
