फरक केल्ले आसले, तरी वाल्मीकीच्या काव्याचो कन्नड भाशेंत सोपी वळख करून दिवपाचें श्रेय ह्या कवीक वता. कुमारवाल्मीकीच्य काव्यांत काव्यगुणांपरस भक्तीचो भाग चड दिसता.
- - कों. वि. सं. मं.
कुमारव्यास:
कन्नड साहित्यांतलो एक नामनेचो महाकवी. एका गौड (पाटील) घराण्यांत ताचो जल्म जालो. गदग लागसार कोळवाड हांगा ताणें कांय काळ पाटीलकी केली. ताच्या बापायचें नांव: लक्करसय्या (लक्ष्मणदेव). लक्करसय्या हाणें विजयनगरचो राजा देवराय (पयलो) हाच्या दरबारांत सचिव म्हूण काम केल्लें.
संस्कृत, कन्नड आनी मराठी ह्या तीनूय भासांचेर ताचें प्रभुत्व आशिल्लें. गदग (जिल्हो धारवाड) हांगाच्या श्रीवीरनारायण देवाचे कृपेन ताणें कन्नड भाशेंत महाभारत काव्य रचलें. प्रचलित आख्यायिकेवतल्यान कवीचें नांव ‘नाराणप्पा’ अशें म्हण्टात. ताणें रचिल्ल्या महाभारताचे लोकप्रियतेक लागून कन्नड लोकांनी ताका ‘कुमारव्यास’ (व्यासपुत्र) ही पदवी दिली. ताच्या महाभारत ह्या काव्यग्रंथाक ‘गदगभारत’ वा ‘कर्नाट भारत कथा’ अशींय नांवां आसात. तेचपरी ‘कुमारव्यासभारत’ आनी ‘कर्नाटक भारत कथामंजरी’ अशींय नांवां आसात.
कुमारव्यासाच्या काळाविशीं संशोधकांमदीं मतभेद आसून तेविशीं तांणी १२५० ते १५०० ह्या काळांत विंगड विंगड मतां थारायल्यांत. ‘कर्नाटक कविचरितें’त कुमारव्यास विजयनगर हांगाच्या देवरायाच्या काळांत (१४१९ ते १४४६) जावन गेला आसतलो अशें बरयिल्लें मेळटा. ई. पी. राइस आनी रेव्हरंड किटेल ह्या संशोधकांच्या मतांप्रमाण तो विजयनगरच्या कृष्ण्देवरायाच्या काळांत (१५०९ ते १५२९ मजगतीं) जावन गेला आसूंक जाय. मंजेश्वर गोवींद पै हाणें तो बाराव्या शेंकड्याच्या पयल्या अर्दांत जावन गेला आसतलो, अशें मत मांडलां. कन्नड साहित्यचरित्रकार आर. एस्. मुळगी हाणें ताचो काळ चवदाव्या शेंकड्याचो उत्तरार्ध वा पंदराव्या शेंकड्याचो पूर्वार्ध असो दिला. कुमारव्यासाचे मराठी शैलीची भास पळेत जाल्यार, देवगिरीच्या यादवांचें राज्य नश्ट जातकच थंयच्यान कर्नाटकांत आयिल्ल्या ब्राम्हणांनी नारणप्पा आसूंक जाय, अशेंय एक मत आसा.
कुमारव्यासान महाभारताचीं पयलीं धा पर्वां कन्नड भाशेंत विस्तारान अणकारल्यांत. ग्रंथाच्या प्रस्तावनेंत कवीन ह्या काव्याचो ‘भारत मंजुळमंजरि’, ‘भारतकथा’, असो उल्लेख केला. कन्नड भाशेंत पंप कवीफाटल्यान महाभारताची कथा निरुपण करपाचें काव्य कुमारव्यासान पयलेच खेप रचलें. पंपभारत फकत विव्दानांपुरतेंच मर्यादित उरलें, जाल्यार कुमारव्यासाचें महाभारत सामान्य लोकांमेरेन पावलें. कन्नड साहित्यांत पयलेच खेप ‘भामिनीषट्पदी’ ह्या देशी छंदांत बरयल्लें हें काव्य सोपें आसून त्या काळांत लोकांच्या तोंडार घोळपी भास कवीन तातूंत वापरल्या. ‘कुमारव्यासभारत’ हो व्यासभारताचो फकत अणकार न्हय तर ती एक प्रतिनिर्मिती आसा.
महाभारतांतली मनीसजीण ही त्रिगुणात्मक आनी रंगय़ाळी आसा. सज्जन, दुर्जन आनी तटस्थ अशा मनीसगुणांचो तो एक संघ आसा. ह्या मनीससंघाची श्रीकृष ही प्रेरक शक्त आशिल्ली. कुरु-पांडवांचो इतिहास ही भगवंताची एक लीला. त्या सगळ्या घडणुकांचो कर्तो आनी करून घेवपी तोच. महाभारताकडेन पळेतना कुमारव्यासान हीच नदर दवरली. कुमारव्यासाचें हें महाभारत पुराय कृष्णमय आस.
महाभारताची तुस्त करतना तो म्हण्टा –
“ अरसुगळिगिदु वीरा व्दिजरिगे ।
परम वेददा सारा, योगीश्वररा
तत्व विचारा, मंत्री जनके बुध्दि गुणा ।
विरहिगळ शृंगारा विद्या
परिणितरालंकारा काव्यके
गुरुवेनलु रचिसिद कुमारव्यास भारतवा”
अर्थ – “हें महाभारत क्षत्रियांच्या काळजांत वीररस निर्माण करतलें. महाभारत हो ब्राम्हणांचो वेद आसा, योग्यांचो तत्वविचारग्रंथ आसा, मंत्रिजनांक बुध्दिचातुर्य दिवपी आसा. तो विरहीजनांचो शृंगार, विद्धानांचो अलंकार आनी महाकाव्यांचो गुरू आसा.”
कुमारव्यासाची भास सहज, स्वतंत्र, सोपी आनी रसाळ आसा. ताची कल्पनाशक्त आनी व्यक्तीचित्रणांतलें कसब तुस्त करीसारकें आसा. लोकभाशेंतल्या वाक्यप्रचारांतलें ‘रूपक’, अलंकारांचें भांडार ह्या कवीन आपल्या काव्यांत सहजपणान उक्तें केलें. देखून, ताका ‘रुपकसाम्राज्यचक्रवर्ती’ ही पदवी मेळ्ळी.
कुमारव्यासाच्या भारतांत मनीस जिणेची घुस्पागोंदळाची कथा आनी भगवद्भक्तीची महिमा हांचो सोबित संगम दिसून येता. वीर, करुण, शृंगार, रौद्र, हास्य ह्या रसांची केल्ली भरसण तशेंच स्वतंत्र प्रतिभा, उत्कट भगवद्भक्ती आनी लोकभाशेंतल्या शब्दाचो फाव तो वापर हें कुमारव्यासान रचिल्ल्या महाभारताचें खाशेलेपण.
चंद्रात्मज रुद्र (सुमार सतरावें शतक) ह्या मराठी कवीन कुमारव्यासभारताचो मराठी अणकार केला.
कुमारव्यासभारताचे लोकप्रियतेक लागून, महाराष्ट्रांतल्या वैष्णव संप्रदायाचो कर्नाटकांत प्रसार जालो, अशें म्हण्टात. कन्नड साहित्यांत जैन आनी वीरशैव संप्रदायांचे तांकीचें म्हत्व वैष्णव संप्रदायाक कुमारव्यासभारताक लागूनच प्राप्त जालें. कुमारव्यासाचे प्रासादिक वाणीन आनी असामान्य प्रतिभेन केळयिल्लें हें महाकाव्य कन्नड साहित्याची एक श्रेश्ट साहित्यकृती अशें मानतात.
- - कों. वि. सं. मं.
कुमारसंभव:
महाकवी कालिदासाच्या संस्कृत पंचमहाकाव्यांतलें हें एक काव्य. हातूंत कुमार कार्तिकेयाच्या जल्माची काणी आसा. कुमारसंभवांत वट्ट सतरा सर्ग आसात. मुळांत ह्या महाकाव्याचे बावीस सर्ग आशिल्ले, अशें म्ह्ण्टात. कांय जाणांचें अशें मत आसा की सद्या सांपडिल्ले सतरा सर्गांपैकी फकत पयले आठ सर्ग कालिदासान बरयल्यात आनी उरिल्ले सर्ग हेर कवींनी रचून मागीर ताका जोडल्यात. मल्लिनाथ, अरूणगिरिनाथ ह्या टिकाकारांच्यो टिका कुमारसंभवाच्या पयल्या आठ सर्गांचेरूच आसा. ह्या महाकाव्याच्या सातव्या आनी आठव्या सर्गांता शिव-पार्वतीचे रतिक्रिडेचें वर्णन आसा. ह्या वर्णनाक लागून पार्वतीचो कोप जालो आनी तिणें दिल्ल्या शापाक लागून कालिदास हें महाकाव्य पुराय बरोवंक शकलोना, अशी एक आख्यायिका अरुणगिरिनाथ ह्या टिकाकारान बरयल्या. हें वर्णन आनंदवर्धनासारक्या कितल्याशाच साहित्यशास्त्रकारांक आवडलेंना म्हूण एकाद्रें कालिदासान हें काव्य अर्द्यारूच सोडून दिलां आसूंक जाय, असो एक समज आसा. ९ ते १७ हे सर्ग साहित्य-कलेचे नदरेन पयल्या आठ सर्गांपरस उण्या पांवड्याचे आसात, अशें कांय अभ्यासकांचें मत आसा.
कुमारसंभवाच्या १७ खंडांत आयिल्ली काणी थोडेभितर अशी: तारकसूर देवांक खूब त्रास दितालो. ताका ब्रम्हदेवाक संरक्षक वर आशिल्ल्यान ताका शासन करप ब्रम्हदेवाक लेगीत शक्य नाशिल्लें. शिव-पार्वतीचें लग्न घडोवन हाडून तांकां जावपी पूत तारकासुराच्या जाचापसून सगळ्यांक मुक्त करतलो, अशें ब्रम्हदेवान देवांक सांगले. तेखातीर शंकराच्या मनांत पार्वतीविशीं प्रेम निर्माण करपाखातीर इंद्रान मदनाक धाडलो. पूण शंकराच्या रागाक बळी पडून मदनाचो लासून गोबोर जालो. शंकराचे प्राप्तीखातीर पार्वतीन कडक तप केलें. ताचेर प्रसन्न जावन एका ब्रम्हचार्याूच्या रुपान शंकर तिचेमुखार प्रगट जालो. ह्या ब्रम्हाचार्यांन शंकराची खूब निंदा करून पार्वतीक शंकराकडेन लग्न जावपापसून फाटीं ओडपाचे यत्न केले. पूण तिचो निश्चेव मात्तूय उणो जालोना. हें पळोवन शंकरान आपलें खरें रूप प्रगट करून तिचेकडेन लग्न जावपाचें मान्य केलें. लग्नाउपरांत तांकां कुमार कार्तिकेय हो तेजीश्ट चलो जालो. तो फकत स दिसांभितर शस्त्राविद्येंत फिशाल जालो. फुडें देवांचो सेनापती जावन ताणें तारकासुराकडेन झूज केलें आनी ताका जितो मारलो.
